Tài liệu Điều chỉnh thông tin bất đối xứng và quản lý rủi ro trong pháp luật hợp đồng Việt Nam - Phạm Duy Ngh

ĐIỀU CHỈNH THÔNG TIN BẤT ĐỐI XỨNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TRONG PHÁP LUẬT HỢP ĐỒNG VIỆT NAM

Phạm Duy Nghĩa

Bên cạnh quan niệm truyền thông coi hợp đồng như “sự thống nhất ý chí vào thời điểm giao kết”, tác giả đưa ra cách nhìn nhận mới: Hợp đồng ngày càng mang tính chất của một quá trình điều tiết. Trong quá trình đó, các bên có nghĩa vụ chia sẻ thông tin; cùng nhận diện, đánh giá, phân chia, điều tiết rủi ro – gọi chung là quản lý rủi ro. Cách nhìn nhận này vượt qua được thói quen quy chiếu vào những mẫu hợp đồng nhất định đã được các nhà làm luật thiết kế trong các đạo luật; làm cho pháp luật hợp đồng góp phần bảo vệ sự công bằng về lợi ích của các bên cũng như bảo vệ lợi ích công.

Làm cho người dân tin tưởng hơn vào pháp luật hợp đồng đang là một vấn đề bức bách ở nước ta. Để làm điều đó, cần phải làm rõ triết lý của luật hợp đồng. Điều tiết thông tin bất cân xứng và quản lý rủi ro là một trong số những nội dung trọng yếu thời nay.

1. Những xung đột lợi ích cần điều chỉnh

Khi bàn về luật hợp đồng, người ta thường tập trung vào ý chí của các bên vào thời điểm giao kết. Điều này có thể vẫn đúng. Song đối với các hợp đồng thương mại, vì môi trường kinh doanh biến thiên liên tục, các bên cần phản ứng linh hoạt, ý chí vào thời điểm giao kết cũng không thể bất biến. Hợp đồng ngày càng mang tính chất của một quá trình. Từ thu mua nông thuỷ sản, hợp đồng xuất khẩu, gia công, đại lý, thuê đất, xây dựng công trình, đổi đất lấy công trình cho tới liên kết kinh doanh, xây dựng - kinh doanh - chuyển giao (BOT) , hết thảy đều là những quá trình kinh doanh.

Quá trình này hàm chứa nhiều loại rủi ro. Không còn là hiện tượng ngẫu nhiên, rủi ro đã trở thành một yếu tố thường trực cần được hạch toán trong kinh doanh. Bởi vậy, chẳng những là một quá trình, hợp đồng còn là một quá trình có điều tiết, trong đó các bên cùng nhận diện, đánh giá, phân chia, điều tiết rủi ro - gọi chung là quản lý rủi ro. Lý thuyết về hợp đồng chuyển dần sang xu hướng dự phòng và quản lý rủi ro. Tiết lộ, kiểm tra thông tin, dự báo rủi ro, đàm phán, thương thảo các phương thức chia sẻ rủi ro và hợp tác trở thành một kỹ năng cơ bản của kinh doanh; hợp đồng trở thành đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học, đặc biệt là kinh tế học thể chế, quản trị kinh doanh và luật học

Bên cạnh đó, thông tin bất cân xứng ngày càng trở thành một lĩnh vực cần được quan tâm, đặc biệt trong các hợp đồng giữa thương nhân và người tiêu dùng. Do vị thế yếu ớt so với nhà cung cấp hàng hoá và dịch vụ, quyền lợi chính đáng của người được cung cấp hàng hoá, dịch vụ cần được bảo vệ trước mọi sự lạm dụng. Bởi vậy, trong một thời đại đổi thay nhanh chóng, điều chỉnh thông tin bất cân xứng và quản lý rủi ro là những điểm cốt lõi cần quan tâm trong việc xây dựng pháp luật hợp đồng.