Thạc Sĩ Đề xuất một số giải pháp xây dựng các hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học cho các doanh ngh

Tính cấp thiết của đề tài:

Có the nói trong thời đại ngày nay, CNTT đã và đang đóng một vai trò vô cùng quan trọng trong cuộc sống của loài người. Những lợi ích mà nó mang lại là không thể phủ nhận. Hầu như lĩnh vực nào, ngành nghề nào cũng ứng dụng CNTT và điều đó đã giúp tạo ra năng suất lao động, hiệu quả công việc vô cùng to lớn. Thực tế cho thấy; khi các tổ chức, các doanh nghiệp ứng dụng CNTT mà cụ thể là việc đưa vào sử dụng các phần mềm ứng dụng, các phần mềm quản trị cơ sở dữ liệu, các kết nối cổng thông tin liên kết trong nội bộ hay liên kết ra bên ngoài đã giúp cho con người trao đổi thông tin với nhau một cách nhanh chóng, tiết kiệm thời gian và thay thế dần sức người do có sự tự động hoá ngày càng cao.

Bên cạnh đó; trong điều kiện tin học hoá như hiện nay, việc bảo vệ thông tin được xem là công việc được ưu tiên hàng đầu bởi người ta quan niệm rằng “thông tin là tài sản” và nếu để mất nó có thể sẽ phải trả giá rất đắt. Tuy nhiên, để thực hiện công việc này không phải là việc dễ dàng vì nó đòi hỏi phải có cơ chế kiếm soát chặt chẽ, rõ ràng, tỉ mỉ và chi tiết thông qua việc thiết lập một hệ thống kiểm soát nội bộ hữu hiệu tuân theo quy trình được thống nhất từ cấp lãnh đạo đến cấp nhân viên trong toàn bộ tổ chức.

Ngoài những lợi ích do CNTT mang lại thì song song đó vẫn còn rất nhiều hạn chế hay nói khác đi đó chính là những rủi ro tiềm ấn bên trong luôn rình rập và sẵn sàng đe doạ đến tài sản thông tin của bất kỳ tổ chức hay doanh nghiệp nào. Do đó, việc tìm hiểu những đặc điểm của hệ thống kiểm soát cũng như các biện pháp ngăn ngừa, nhận diện và khắc phục những tác động xấu từ những rủi ro trong môi trường ứng dụng CNTT sẽ giúp cho chúng ta có cái nhìn toàn diện hơn để có thể thiết lập được hệ thống kiểm soát nội bộ hữu hiệu nhằm bảo vệ tài sản thông tin của tổ chức.

Và cũng không nằm ngoài những suy nghĩ trên, tác giả đã rất trăn trở và đi đến quyết định chọn đề tài cũng tương đối mới mẻ là “Đề xuất một số giải pháp xây dựng các hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học cho các doanh nghiệp Việt Nam” để nghiên cứu với hy vọng mang lại cho các tổ chức, các doanh nghiệp nói chung và đặc biệt là những người đang hoạt động trong lĩnh vực kế toán, kiểm toán nói riêng một cái nhìn toàn diện hơn, đúng đắn hơn và cụ thể hơn về vấn đề này hiện nay.

Mục tiêu nghiên cứu của đề tài:

Dựa trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu nước ngoài; thông qua việc thực hiện quan sát, điều tra và khảo sát thực tế tại các doanh nghiệp ở Việt Nam về kiểm soát nội bộ trong điều kiện ứng dụng CNTT; mục tiêu nghiên cứu của đề tài đưa ra một cái nhìn trực quan và cụ thể về kiểm soát trong môi trường tin học để hướng các đối tượng liên quan như doanh nghiệp, người hành nghề kế toán, kiểm toán đến việc tổ chức hệ thống thông tin và xây dựng các hoạt động kiểm soát thật sự hữu hiệu trong điều kiện ứng dụng CNTT vào công việc hàng ngày của mình.

Đối tượng và phạm vi nghiên cứu:

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là các hoạt động kiểm soát thuộc hệ thống kiểm soát nội bộ được tổ chức trong môi trường tin học tại các doanh nghiệp Việt Nam. Cụ thể là; thông qua việc quan sát các hoạt động kiểm soát thực tế tại doanh nghiệp, điều tra và khảo sát các đối tượng liên quan như ban giám đốc, bộ phận kế toán và bộ phận IT của các doanh nghiệp để tìm hiểu. Tuy nhiên; đề tài chỉ mới đề cập đến việc tư vấn cho các doanh nghiệp cách để tự thiết kế ra các thủ tục phục vụ cho việc thực thi các hoạt động kiểm soát tương ứng trong môi trường tin học sao cho hữu hiệu hơn để bảo vệ các tài sản thông tin và gia tăng độ tin cậy của thông tin được xử lý trong môi trường này, chứ chưa thật sự đề cập đến toàn bộ mọi thành phần của hệ thống kiểm soát nội bộ trong doanh nghiệp.

Phương pháp nghiên cứu:

Phương pháp nghiên cứu của luận văn là dựa trên quan sát thực tế ở hiện trường, khảo sát và điều tra các đối tượng liên quan tại doanh nghiệp thông qua hình thức bảng câu hỏi. Đồng thời sử dụng phương pháp phân tích, thống kê và tổng hợp số liệu thu thập được từ thực tế để từ đó đưa ra các giải pháp nhằm giải quyết các vấn đề đã đề cập trong mục tiêu nghiên cứu của đề tài.

Kết cấu của luận văn:

Kết cấu của luận văn bao gồm:

❖ Phần mở đầu

❖ Chương 1 - Các vấn đề liên quan đến hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học

❖ Chương 2 - Tìm hiểu thực tế về các hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học tại các doanh nghiệp Việt Nam

❖ Chương 3 - Đề xuất một số giải pháp xây dựng các hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học cho các doanh nghiệp Việt Nam

❖ Kết luận

♦♦♦ Tài liệu tham khảo

❖ Phụ lục
MỤC LỤC
Trang
Mở đầu 1
Chương 1 - CÁC VẤN ĐỀ LIÊN QUAN ĐẾN HOẠT ĐỘNG KIỂM
SOÁT TRONG MÔI TRƯỜNG TIN HỌC 4
1.1 TÌM HIỂU VỀ HỆ THỐNG KIỂM SOÁT NỘI BỘ 4
1.1.1 Định nghĩa về kiểm soát nội bộ . 4
1.1.2 Các bộ phận hợp thành hệ thống kiểm soát nội bộ 6
1.1.2.1 Môi trường kiểm soát . 6
1.1.2.2 Đánh giá rủi ro 9
1.1.2.3 Hoạt động kiểm soát . 10
1.1.2.4 Thông tin và truyền thông . 12
1.1.2.5 Giám sát . 13
1.2 GIỚI THIỆU CHUNG VỀ HỆ THỐNG MÁY TÍNH 14
1.2.1 Phần cứng và các thiết bị ngoại vi 15
1.2.2 Phần mềm 17
1.2.2.1 Phần mềm hệ thống 17
1.2.2.2 Các chương trình tiện ích 17
3
1.2.2.3 Ngôn ngữ lập trình và các trình biên dịch . 18
1.2.2.4 Phần mềm ứng dụng 18
1.2.2.5 Hệ quản trị cơ sở dữ liệu . 19
1.2.3 Mạng máy tính . 20
1.2.3.1 Ứng dụng của mạng máy tính 20
1.2.3.2 Mạng nội bộ và mạng diện rộng . 22
1.2.3.3 Mạng có dây và mạng không dây . 23
1.3 CÁC HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT TRONG MÔI TRƯỜNG TIN
HỌC 23
1.3.1 Hoạt động kiểm soát chung . 24
1.3.2 Hoạt động kiểm soát ứng dụng 25
1.3.3 Hoạt động kiểm soát dữ liệu 28
1.4 ẢNH HƯỞNG CỦA HỆ THỐNG MÁY TÍNH ĐẾN VIỆC THIẾT
KẾ CÁC HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT 30
1.4.1 Đặc điểm của hoạt động kiểm soát trong
môi trường tin học . 31
1.4.1.1 Chịu ảnh hưởng bởi phương pháp xử lý dữ liệu của
hệ thống máy tính . 31
1.4.1.2 Chịu ảnh hưởng và phụ thuộc về mặt công nghệ
lưu trữ dữ liệu . 32
1.4.1.3 Chịu sự chi phối của phần cứng máy tính . 34
1.4.1.4 Chịu ảnh hưởng của hạ tầng mạng 34
1.4.1.5 Chịu sự phụ thuộc vào hệ thống điện 36
1.4.1.6 Chịu sự chi phối và phụ thuộc nhiều vào cơ chế kiểm soát
của phần mềm ứng dụng . 37
4
1.4.2 Nhận diện các rủi ro tiềm ẩn đối với các hoạt động kiểm soát
trong môi trường tin học 38
1.4.2.1 Những rủi ro xuất phát từ thiết bị phần cứng 39
1.4.2.2 Những rủi ro xuất phát từ sự vận hành của hệ thống mạng . 40
1.4.2.3 Những rủi ro xuất phát từ sự thiết kế của
phần mềm ứng dụng . 40
1.4.2.4 Những rủi ro xuất phát từ công việc
lưu trữ dữ liệu . 40
1.4.2.5 Những rủi ro xuất phát từ sự tác động bên ngoài
và sự không trung thực của con người 41
Kết luận chương 1 42
Chương 2 - TÌM HIỂU THỰC TẾ VỀ CÁC HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT
TRONG MÔI TRƯỜNG TIN HỌC TẠI CÁC DOANH NGHIỆP
VIỆT NAM . 43
2.1 Hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học nhìn từ góc độ
nhà quản lý . 45
2.2 Hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học nhìn từ
góc độ kế toán 47
2.3 Hoạt động kiểm soát trong môi trường tin học
nhìn từ góc độ IT 48
2.4 Nhận xét về các hoạt động kiểm soát trong môi trường
tin học được tổ chức tại các doanh nghiệp 51
5
2.5 Nhận xét về các thủ tục kiểm soát được thiết kế trong các
phần mềm kế toán Việt Nam 64
Kết luận chương 2 65
Chương 3 – ĐỀ XUẤT MỘT SỐ GIẢI PHÁP XÂY DỰNG CÁC HOẠT
ĐỘNG KIỂM SOÁT TRONG MÔI TRƯỜNG TIN HỌC CHO CÁC
DOANH NGHIỆP VIỆT NAM 66
3.1 GIẢI PHÁP VỀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT CHUNG . 66
3.1.1 Kiểm soát con người 66
3.1.2 Kiểm soát vật chất 67
3.1.3 Kiểm soát vận hành máy tính . 68
3.2 GIẢI PHÁP VỀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT ỨNG DỤNG 74
3.2.1 Những quy định ràng buộc về trách nhiệm của các
đối tượng liên quan . 75
3.2.2 Những giải pháp về các thủ tục kiểm soát
dữ liệu đầu vào . 77
3.2.3 Những giải pháp về các thủ tục kiểm soát
quy trình xử lý dữ liệu 80
3.2.4 Những giải pháp về các thủ tục kiểm soát
thông tin đầu ra 84
3.2.5 Những giải pháp khác về các thủ tục kiểm soát trên
phần mềm ứng dụng . 86
3.3 GIẢI PHÁP VỀ HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT DỮ LIỆU . 88
3.3.1 Tổ chức máy chủ 88
3.3.2 Tổ chức sao lưu dữ liệu 88
3.3.3 Kiểm soát dữ liệu đối với các đối tượng
bên ngoài doanh nghiệp 90
3.4 ỨNG DỤNG CÁC THỦ TỤC KIỂM SOÁT TRÊN PHẦN MỀM
VÀO HOẠT ĐỘNG KIỂM SOÁT MỘT SỐ CHU TRÌNH SẢN
XUẤT KINH DOANH TẠI DOANH NGHIỆP 90
3.4.1 Thủ tục kiểm soát ứng dụng với hoạt động kiểm soát
chu trình mua hàng 90
3.4.1.1 Mô tả chu trình mua hàng . 90
3.4.1.2 Ứng dụng phần mềm vào hoạt động kiểm soát
chu trình mua hàng . 94
3.4.2 Thủ tục kiểm soát ứng dụng với hoạt động kiểm soát
chu trình bán hàng . 98
3.4.2.1 Mô tả chu trình bán hàng 98
3.4.2.2 Ứng dụng phần mềm vào hoạt động kiểm soát
chu trình bán hàng 101
3.4.3 Thủ tục kiểm soát ứng dụng với hoạt động kiểm soát
chu trình nhân sự, tiền lương 104
3.4.3.1 Mô tả chu trình nhân sự, tiền lương 104
3.4.3.2 Ứng dụng phần mềm vào hoạt động kiểm soát
chu trình nhân sự, tiền lương 106
3.4.4 Thủ tục kiểm soát ứng dụng với hoạt động kiểm soát
chu trình sản xuất . 108
3.4.4.1 Mô tả chu trình sản xuất . 108
3.4.4.2 Ứng dụng phần mềm vào hoạt động kiểm soát chu trình sản xuất . 111
3.5 BAN HÀNH CHÍNH SÁCH AN TOÀN VÀ BẢO MẬT THÔNG TIN, HOÀN THIỆN VAI TRÒ CỦA KIỂM TOÁN NỘI BỘ TRONG ĐIỀU KIỆN ỨNG DỤNG CNTT VÀO TRONG CÔNG TÁC QUẢN LÝ . 115
Kết luận chương 3 116
KẾT LUẬN . 117
TÀI LIỆU THAM KHẢO 119