Tiến Sĩ Dạy học theo hướng phát triển kỹ năng học tập hợp tác cho sinh viên Đại học sư phạm

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
NĂM 2013

MỤC LỤC
Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục chữ viết tắt vi
Danh mục các bảng .vii
Danh mục các biểu đồ ix
Danh mục các sơ đồ x
MỞ ĐẦU 1

Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT
TRIỂN KỸ NĂNG HỌC TẬP HỢP TÁC CHO SINH VIÊN
ĐẠI HỌC SƯ PHẠM . 6
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .6
1.1.1. Các nghiên cứu ở nước ngoài 6
1.1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam 9
1.2. Những khái niệm cơ bản liên quan tới đề tài 12
1.2.1. Học tập hợp tác 12
1.2.2. Kỹ năng học tập .14
1.2.3. Kỹ năng học tập hợp tác 16
1.2.4. Phát triển kỹ năng học tập hợp tác 16
1.2.5. Dạy học theo hướng phát triển kỹ năng học tập hợp tác .17
1.3. Một số vấn đề về KNHTHT cần hình thành cho SV ĐHSP .19
1.3.1. Một số phân loại kỹ năng học tập hợp tác 19
1.3.2. Các giai đoạn phát triển KNHTHT .20
1.3.3. Mối quan hệ giữa dạy học và phát triển KNHTHT 21
1.3.4. Hệ thống kỹ năng học tập hợp tác cần phát triển cho SV ĐHSP .23
1.4. Lý luận dạy học theo hướng phát triển KNHTHT cho SV ĐHSP 26
1.4.1. Một số thuyết cơ sở của DH theo hướng phát triển KN HTHT .26
1.4.2. Đặc điểm cơ bản của DH theo hướng phát triển KNHTHT .31
1.4.3. Các yêu cầu của DH theo hướng phát triển KNHTHT 37
1.4.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc dạy học theo hướng phát triển
KNHHT cho SV ĐHSP .39
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 43

Chương 2. THỰC TRẠNG DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN
KNHTHT CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM 44
2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng .44
2.1.1. Mục đích khảo sát 44
2.1.2. Đối tượng khảo sát .44
2.1.3. Phương pháp khảo sát 44
2.1.4. Cách xử lý số liệu .46
2.2. Kết quả khảo sát thực trạng 47
2.2.1. Thực trạng DH theo hướng phát triển KNHTHT 47
2.2.2. Thực trạng KNHTHT của SV ĐHSP 62
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 72

Chương 3. CÁC BIỆN PHÁP DẠY HỌC THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN
KNHTHT CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƯ PHẠM . 73
3.1. Các nguyên tắc đề xuất các biện pháp DH theo hướng phát triển KNHTHT 73
3.2. Các biện pháp dạy học theo hướng phát triển KNHTHT cho SV ĐHSP .74
3.2.1. Xây dựng quy trình DH theo hướng phát triển KNHTHT 74
3.2.2. Sử dụng hợp lý các kỹ thuật dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ .84
3.2.3. Thiết kế nhiệm vụ dạy học theo mức độ tăng dần tương tác giữa
SV - SV 91
3.2.4. Hướng dẫn SV HTHT có hỗ trợ công nghệ thông tin .98
3.2.5. Đổi mới kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên theo
hướng phát triển KNHTHT .100
3.3. Điều kiện để thực hiện các biện pháp .106
3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp .107
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 108
Chương 4 .THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM 109
4.1. Khái quát chung về thực nghiệm 109
4.1.1. Mục đích thực nghiệm .109
4.1.2. Nội dung thực nghiệm .109
4.1.3. Đối tượng thực nghiệm 110
4.1.4. Phương pháp thực nghiệm .111
4.1.5. Tiêu chí đánh giá 112
4.1.6. Phương pháp xử lý số liệu .115
v
4.2. Xử lý, phân tích kết quả thực nghiệm 117
4.2.1. Phân tích kết quả thực nghiệm đợt 1 .117
4.2.2. Phân tích kết quả thực nghiệm đợt 2 .130
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4 145
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 146
1. Kết luận 146
2. Kiến nghị .147
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ 148


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế đang
đặt ra cho ngành giáo dục nước ta một nhiệm vụ hết sức nặng nề, đó là đào tạo một
lớp người có đủ phẩm chất và năng lực thích ứng với nền kinh tế thị trường, tham
gia phát triển kinh tế, văn hoá xã hội một cách bền vững. Để đạt được mục tiêu đó,
ngành giáo dục cần phải đổi mới toàn diện, triệt để cả về nội dung, chương trình,
phương pháp và hình thức giáo dục đào tạo.
Vấn đề đổi mới giáo dục đã được đưa vào nghị quyết của các Đại hội Đảng
IX, X, XI và được thể chế hoá bằng Luật Giáo dục. Đặc biệt, "Nghị quyết
14/2005/NQ-CP về đổi mới giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006 - 2020, đã ghi
rõ, triển khai đổi mới phương pháp đào tạo theo 3 tiêu chí: Trang bị cách học, phát
huy tính chủ động, sáng tạo và sử dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong
dạy học”. Như vậy, mục tiêu đào tạo ở các trường đại học không chỉ là mang lại cho
sinh viên kiến thức khoa học và kỹ năng nghề nghiệp, mà quan trọng hơn là trang bị
cho họ phương pháp học tập, hình thành khả năng thích ứng xã hội, trở thành người
có năng lực lao động sáng tạo và biết cách học tập thường xuyên, học tập suốt đời.
Kỹ năng học tập luôn đóng vai trò quan trọng trong quá trình học tập
trong các nhà trường, nó quyết định chất lượng học tập của mỗi sinh viên. Có rất
nhiều kỹ năng học tập, một trong những kỹ năng học tập mà chúng tôi quan tâm
có thể mang lại hiệu quả cao trong học tập đó là KNHTHT. Bởi, hợp tác là một
phẩm chất quý báu của người lao động. Đặc biệt, càng quan quan trọng hơn
trong xã hội hiện đại, nó là mục tiêu của giáo dục (học để cùng chung sống),
giúp mỗi người có thể hòa nhập cộng đồng xã hội, để tiến bộ, thành đạt trong
cuộc sống và nghề nghiệp tương lai.
Đối với SVSP, KNHTHT còn tác động lâu dài tới sự phát triển nghề nghiệp
của họ, ảnh hưởng trực tiếp chất lượng giảng dạy ở trường phổ thông nơi họ công
tác sau này. Bởi, các tác động giá trị xã hội đương đại như kinh tế, văn hóa, khoa
học kỹ thuật và thông tin phát triển nhanh chóng, phức tạp đang đòi hỏi một nhu
cầu cấp thiết những giáo viên phải có những KNHTHT và truyền đạt những
KNHTHT. Họ phải là người chủ động, tích cực biết thiết lập các tinh thần hợp tác
và các ý tưởng sáng tạo ngay trong nhà trường phổ thông để thực hiện trọng trách là
người đào tạo lực lượng những chủ nhân tương lai cho đất nước, biết làm chủ
những kỹ năng công nghệ cao và có khả năng thiết lập những cơ sở hợp tác xã hội
như trong sản xuất, dịch vụ, tài chính, kinh doanh
Ở các trường ĐHSP hiện nay, việc đổi mới phương thức đào tạo theo hệ
thống tín chỉ về nội dung, chương trình dành nhiều thời gian cho SV tự học và làm
việc theo nhóm, SV phải chung sức với nhau hoàn thành các nhiệm vụ học tập. Hơn
nữa, chuẩn đầu ra mong muốn của các trường ĐHSP trong cả nước được công bố
rộng rãi trên các website ngoài các mục tiêu: kiến thức; kỹ năng; ngoại ngữ; tin
học đều có “kỹ năng làm việc cùng nhau, kỹ năng chia sẻ và hợp tác”. Vậy nên,
việc tổ chức DH theo hướng phát triển KNHTHT không chỉ đáp ứng yêu cầu học
tập của SV hiện thời mà còn là biện pháp thực hiện thành công chuẩn đầu ra đáp
ứng yêu cầu mong muốn của các trường ĐHSP.
DH theo hướng phát triển KNHTHT cho SV trong các trường ĐHSP hiện
nay về mặt lý thuyết chưa được nghiên cứu đầy đủ, về mặt thực tiễn ở các trường
đại học chưa được vận dụng đúng mức. Chưa có quy trình và biện pháp hữu hiệu
nâng cao việc thực hiện DH theo hướng phát triển KNHTHT cho SV Sư phạm. Mối
quan hệ thầy - trò vẫn mang nặng tính “quyền uy, thứ bậc”, SV không dám chủ
động giao tiếp, trao đổi . làm giảm đi sự hài hoà, mật thiết trong môi trường giáo
dục mà lẽ ra cần phải thân thiện.
Vì vậy, phát triển KNHTHT cho sinh viên ở các trường ĐHSP là một mục
tiêu quan trọng. Nhận thức được ý nghĩa sâu sắc vấn đề này chúng tôi lựa chọn
“Dạy học theo hướng phát triển kỹ năng học tập hợp tác cho sinh viên Đại học Sư phạm”
làm đề tài nghiên cứu của mình.
2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn DH theo hướng phát triển
KNHTHT cho SV ĐHSP; từ đó đề xuất các biện pháp DH theo hướng phát triển
KNHTHT cho SV, nhằm góp phần nâng cao chất lượng DH ở các trường ĐHSP và
đào tạo giáo viên hiện nay.

3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu
Quá trình DH theo hướng phát triển kỹ năng học tập cho SV Đại học.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Các biện pháp DH theo hướng phát triển KNHTHT cho SV ở các trường ĐHSP.
4. Giả thuyết khoa học
Chất lượng DH ở Đại học phụ thuộc vào kỹ năng học tập của SV. Nếu xây
dựng được các biện pháp dạy học như: xác lập các bước dạy học phù hợp trên lớp;
sử dụng hợp lý các kỹ thuật dạy học hợp tác; thiết kế được nhiệm vụ dạy học theo
mức độ tăng dần tương tác giữa SV- SV và đổi mới việc kiểm tra, đánh giá kết quả
học tập của sinh viên theo hướng phát triển KNHTHT thì sẽ nâng cao kết quả học
tập, phát triển được hệ thống KNHTHT, tác động tích cực đến cách học của SV
ĐHSP hiện nay. Đồng thời nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về DH theo hướng phát triển KNHTHT cho
SV ĐHSP.
5.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng KNHTHT và DH theo hướng phát triển
KNHTHT cho SV ĐHSP.
5.3 Xây dựng các biện pháp dạy học DH theo hướng phát triển KNHTHT cho
LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 148
PHỤ LỤC .