Tiến Sĩ Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ
NĂM 2011

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN i
MỤC LỤC . ii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT . v
DANH MỤC CÁC BẢNG vi
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ .vii
PHẦN MỞ ĐẦU . 1

CHƯƠNG 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ FDI VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ
CẤU KINH TẾ . 14
1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ FDI 14
1.1.1. Quan niệm về FDI và thu hút FDI 14
1.1.2. Tác động của FDI đối với bên tiếp nhận vốn FDI 17
1.1.3. Khái lược một số lí thuyết về thu hút FDI nhằm CDCCKT 19
1.2. CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ 25
1.2.1. Một số quan điểm về cơ cấu kinh tế . 25
1.2.2. Phân loại cơ cấu kinh tế 27
1.2.3. Cơ cấu kinh tế hợp lí 30
1.2.4. Quan niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế 32
1.2.5. Các cách thức chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương 36
1.2.6. Phương pháp, hệ số đánh giá mức độ chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 38
1.2.7. Các mô hình chuyển dịch cơ cấu kinh tế chủ yếu của địa phương 41
1.2.8. Các nhân tố chủ yếu tác động đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế 47
1.3. FDI VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ . 51

CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG FDI VỚI CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN TỪ NĂM 1993 ĐẾN NĂM 2009 . 67
2.1. THUẬN LỢI VÀ KHÓ KHĂN TRONG THU HÚT FDI NHẰM CHUYỂN
DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN 67
2.1.1. Khái quát về các điều kiện của tỉnh Thái Nguyên trong thu hút FDI nhằm
chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 67
2.1.2. Những lợi thế và bất lợi của tỉnh Thái Nguyên so với một số địa phương khác trong thu hút FDI nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế . 68
2.1.3. Những thuận lợi và khó khăn trong thu hút FDI nhằm CDCCKT ngành công nghiệp - xây dựng của tỉnh Thái Nguyên 77
2.1.4. Những thuận lợi và khó khăn trong thu hút FDI nhằm CDCCKT ngành dịch vụ của tỉnh Thái Nguyên . 81
2.1.5. Những thuận lợi và khó khăn trong thu hút FDI nhằm CDCCKT ngành nông nghiệp của tỉnh Thái Nguyên 84
2.2. THỰC TRẠNG THU HÚT FDI VÀ TÁC ĐỘNG ĐẾN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN 88
2.2.1. Thực trạng thu hút FDI của tỉnh Thái Nguyên . 88
2.2.2. Thực trạng FDI theo cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên 93
2.2.3. Tác động của FDI tới CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên . 98
2.3. ĐÁNH GIÁ TỔNG QUÁT THỰC TRẠNG FDI VỚI VIỆC CDCCKT CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN 109
2.3.1. Những chính sách và biện pháp mà tỉnh Thái Nguyên đã thực hiện để thu hút
FDI nhằm CDCCKT . 109
2.3.2. Những thành tựu chủ yếu trong thu hút FDI hướng vào CDCCKT của tỉnh
Thái nguyên 111
2.3.3. Những hạn chế trong thu hút FDI nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh
Thái Nguyên . 112
2.3.4. Những nguyên nhân của những hạn chế trong thu hút FDI nhằm chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên 125

CHƯƠNG 3: QUAN ĐIỂM VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU THU HÚT FDI NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2015 VÀ TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 135
3.1. BỐI CẢNH TRONG VÀ NGOÀI TỈNH THÁI NGUYÊN ẢNH HƯỞNG TỚI
THU HÚT FDI NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH 135
3.1.1. Bối cảnh trong tỉnh Thái Nguyên . 135
3.1.2. Bối cảnh ngoài tỉnh Thái Nguyên . 136
3.2. QUAN ĐIỂM VÀ ĐỊNH HƯỚNG THU HÚT FDI NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2015 VÀ TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 . 137
3.2.1. Quan điểm về thu hút FDI 137
3.2.2. Định hướng FDI . 146
3.3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU THU HÚT FDI NHẰM CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ CỦA TỈNH THÁI NGUYÊN ĐẾN NĂM 2015 VÀ TẦM NHÌN ĐẾN NĂM 2030 . 161
3.3.1. Nhóm giải pháp về đổi mới tư duy trong thu hút FDI nhằm CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên 162
3.3.2. Nhóm giải pháp về hoàn thiện công tác quy hoạch, hệ thống văn bản luật pháp và tạo cơ chế chính sách để khuyến khích thu hút FDI nhằm CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên 165
3.3.3. Nhóm giải pháp về ưu tiên, lựa chọn đối tác trong thu hút FDI nhằm
CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên 178
3.3.4. Nhóm giải pháp về chuyển giao khoa học công nghệ và đào tạo nguồn nhân lực 184
3.3.5. Nhóm giải pháp về cơ sở hạ tầng . 187
3.3.6. Nhóm giải pháp khác 188
KẾT LUẬN . 191

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHẦN PHỤ LỤC


PHẦN MỞ ĐẦU
1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU

Chuyển dịch cơ cấu kinh tế (CDCCKT) luôn là một nội dung chủ yếu trong đường lối đổi mới và phát triển kinh tế của Đảng và Nhà nước ta. Qua hơn 20 năm đổi mới, cơ cấu kinh tế (CCKT) cả nước và ở từng địa phương đã chuyển dịch theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá (CNH, HĐH). Khu vực kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài được coi là một trong những động lực quan trọng nhất thúc đẩy CDCCKT. Tuy nhiên, cho đến nay, những yếu kém cơ bản về CCKT ở nước ta vẫn chưa được khắc phục. Nền kinh tế chủ yếu vẫn dựa vào các ngành có lợi thế về tài nguyên và lao động chi phí thấp. Tỷ trọng các loại dịch vụ có giá trị gia tăng cao như tài chính tín dụng, giáo dục, y tế, bảo hiểm . còn nhỏ, tỷ trọng công nghiệp chế biến trong GDP 10 năm qua tăng không đáng kể; trong khi tỷ trọng nông, lâm, ngư nghiệp và khai khoáng cũng giảm chưa nhiều. Cơ cấu kinh tế địa phương và vùng lãnh thổ còn nhiều bất cập. Trên thực tế, chính quyền cấp tỉnh hầu như chỉ chú trọng việc phát triển kinh tế địa phương mình và thường theo đuổi các mô hình phát triển, cơ cấu kinh tế tương tự nhau; ít chú trọng đến việc xây dựng một CCKT dựa trên các lợi thế tương đối và lợi thế cạnh tranh của địa phương mình trên cơ sở định hướng phát triển vùng liên quan. Điều này dẫn đến tình trạng các địa phương cạnh tranh nhau trong huy động các nguồn lực cho CDCCKT, trong đó có FDI, làm cho việc sử dụng các nguồn lực này trên cả nước và ở từng địa phương trở nên kém hiệu quả, trong đó có tỉnh Thái Nguyên.
Mặt khác, hiện nay trong phạm vi cả nước nói chung, từng địa phương nói riêng, tái cấu trúc nền kinh tế hay CDCCKT đang là vấn đề thời sự và luôn nhận được sự quan tâm của toàn xã hội.
CCKT Việt Nam tiếp tục chuyển dịch theo hướng CNH, HĐH; CCKT theo thành phần có sự dịch chuyển theo hướng sắp xếp lại và đổi mới kinh tế Nhà nước, phát huy tiềm năng của khu vực kinh tế tư nhân; phát huy lợi thế so sánh trong từng ngành để hội nhập sâu rộng vào nền kinh tế toàn cầu; CCKT theo vùng gắn với quy hoạch phát triển kinh tế - xã hội của các vùng lãnh thổ, đặc biệt là các vùng kinh tế trọng điểm đang được xây dựng và hình thành theo hướng phát huy thế mạnh của từng vùng, làm thay đổi bộ mặt kinh tế, xã hội ở các địa phương, các vùng [56].
Có nhiều yếu tố ảnh hưởng hay tác động đến CDCCKT của một tỉnh, trong đó FDI là một yếu tố quan trọng. Cùng với hiện trạng thu hút FDI hướng vào CDCCKT của cả nước, trong điều kiện Thái Nguyên là một tỉnh trung du miền núi phía Bắc của Việt Nam, với vị trí địa lý thuận lợi, tài nguyên đa dạng phong phú, điều kiện khí hậu thuận lợi cho việc phát triển nông lâm tổng hợp, có hai khu công nghiệp lớn là khu Gang Thép Thái Nguyên và Cơ khí Gò Đầm - Phổ Yên (lịch sử để lại), có nhiều tiềm năng để phát triển du lịch với Hồ Núi Cốc và hệ thống hang động, các di tích lịch sử. Người Thái Nguyên vốn giàu truyền thống cách mạng và tinh thần đoàn kết của các dân tộc anh em, cần cù chịu khó, nhạy bén với các tiến bộ khoa học kỹ thuật. Trong xu thế phát triển của cả nước thì tỉnh Thái Nguyên cũng có nhiều chuyển biến tích cực thông qua việc mở rộng quan hệ hợp tác với nước ngoài trong các lĩnh vực đầu tư và thương mại, dịch vụ Nhưng chỉ riêng đầu tư nước ngoài, đặc biệt là FDI đã làm CCKT của tỉnh Thái Nguyên dịch chuyển.
Tuy nhiên, hiện nay CCKT của tỉnh Thái Nguyên với tỷ trọng ngành công nghiệp, xây dựng chiếm 38,34%; ngành dịch vụ là 36,23% và ngành nông, lâm nghiệp chiếm 25,43% trong GDP của tỉnh, CCKT như vậy là chưa hợp lí và chưa tương xứng với tiềm năng của tỉnh. Do vậy, tỉnh Thái Nguyên cần phải CDCCKT mạnh mẽ hơn nữa. Mặt khác, CDCCKT không có điểm khởi đầu và kết thúc, là quá trình liên tục, không phải làm một lần là xong mà CDCCKT là một vấn đề đòi hỏi có tính lâu dài và cần phải huy động nguồn lực tổng thể. Hơn nữa, CDCCKT là một vấn đề dài hạn. Chẳng hạn, nước Anh CDCCKT trong vòng 120 năm, Hoa Kỳ - 80 năm, Nhật Bản – 60 năm, các nền kinh tế mới công nghiệp hoá từ 15 đến 20 năm nhưng phải có sự tác động rất lớn từ bên ngoài, đặc biệt là từ các cường quốc công nghiệp hoá. Đối với tỉnh Thái Nguyên, CCKT hợp lí là hết sức quan trọng. Do vậy, nếu tỉnh Thái Nguyên muốn thực hiện thành công quá trình CDCCKT thì không chỉ phụ thuộc vào nguồn nội lực, mà cần phải có một “cú huých” mạnh từ nước ngoài thông qua đầu tư nước ngoài, trong đó có FDI.

Cùng với thế và lực cho phát triển kinh tế - xã hội của Việt Nam trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng nhanh, thực hiện xúc tiến đẩy mạnh CNH, HĐH để đến năm 2020 Việt Nam cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại thì tỉnh Thái Nguyên cũng không thể nằm ngoài quá trình này. Có thể nói, CCKT tuỳ thuộc vào những đặc thù về điều kiện phát triển kinh tế ở từng thời kỳ, của từng vùng và từng địa phương với không gian và thời gian nhất định. Do vậy, CCKT hợp lý của tỉnh Thái Nguyên có thể phải khác với CCKT của các địa phương khác, của cả nước và các nước trên thế giới đã và đang hướng tới. Một thực tế cho thấy tỉnh Thái Nguyên đã thực hiện CDCCKT theo mục tiêu đó là: tăng nhanh tỷ trọng các ngành công nghiệp và dịch vụ, giảm tỷ trọng các ngành nông nghiệp, nhưng quá trình CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên vẫn còn chậm và chưa thực sự đáp ứng được mục tiêu đề ra. Tỷ trọng nhóm ngành công nghiệp chưa cao, đặc biệt các lĩnh vực công nghiệp chế tạo và công nghiệp có công nghệ và kỹ thuật hiện đại; cơ cấu nội bộ ngành dịch vụ chưa có sự chuyển dịch mạnh mẽ đối với các dịch vụ chất lượng cao. Có nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng nguyên nhân quan trọng là do thiếu một đòn bẩy nhằm thúc đẩy quá trình CDCCKT của Thái Nguyên diễn ra nhanh chóng hơn nữa, nhằm đạt được một CCKT phù hợp với yêu cầu bền vững và hội nhập KTQT. Đòn bẩy đó chính là nguồn lực từ nước ngoài, trong đó có FDI.
Do vậy, đề tài “Đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) với việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế của tỉnh Thái Nguyên” được lựa chọn làm luận án tiến sỹ. Bởi vì, đề tài này có ý nghĩa quan trọng và có tính thực tiễn cao đối với tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn hiện nay, đặc biệt là trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Luận án góp phần đưa ra những khuyến nghị, giải pháp hữu hiệu đối với thu hút FDI hướng vào CDCCKT của tỉnh Thái Nguyên đến năm 2015 và tầm nhìn đến 2030.