Tiến Sĩ Đầu tư phát triển cảng biển Việt Nam giai đoạn 2005- 2020

LUẬN ÁN TIẾN SỸ KINH TẾ
NĂM 2013

MỤC LỤC
LỜI MỜ ĐÀU 1
CHƯƠNG 1. Cơ SỞ LÝ LUẬN VẺ ĐÀU Tư PHÁI TREẺN CẢNG BIẾN 8
1.1. CẢNG BIỂN VÀ ĐẦU Tư PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN 8
1.2. NGUỒN VỒN ĐẦƯ Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN 19
1.3. NỘI DUNG ĐẦU Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN 22
1.4. QUẢN LÝ HOAT ĐỘNG ĐÂU Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN 24
15 CÁC CHÌ TÉU ĐÁNH GIA KÉT QUẢ VA HĨÊU QUẢ ĐẦU Tư PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN 26
1.6. CÁC NHÁN TỐ ẢNH HỮỞNG ĐẾN HOAT ĐÔNG ĐẦU Tữ PHÁT TRIỂN
CẢNG BIỂN 37
1.7. BAI HOC KINH NGHIÊM ĐẦT7 TƯ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN THẺ GIỚI
VA KHẢ NÀNG ÁP DUNG ở VIÊT NAM 41
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG ĐÀU Tự PHÁT TRIẺN CANG BEẺN VIỆT NAM GIAI ĐOẠN 2005 - 2011 49
2.1 KHAI QUÁT VÊ HÊ THỐNG CẢNG BIỂN VIÊT NAM 49
2.2. VỐN VA NGUỐN VỐN ĐẦU Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN VIÊT NAM 53
2.3. THỮC TRANG ĐÂU Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN VIÊT NAM 60
2.4. THỰC TRẠNG QUẢN LÝ HOAT ĐÔNG ĐẦU Tữ PHAT TRIỂN CẢNG BIỂN 91
2.5. ĐÁNH GIÁ HOAT ĐÔNG ĐÂU Tữ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN VrẼT NAM GIAI ĐOAN 2005 -2011 102
Ket luận chưong 2 144
CHƯƠNG 3. GIÃI PHÁP TẢNG CƯỜNG ĐÀU Tir VÀ NÂNG CAO HIỆU QUÀ ĐÀU TƯ PHÁT TRIỂN CÀNG BIẾN VIỆT NAM .146
3.1 PHƯƠNG HỮỚNG VÀ QT7AN ĐIỂM ĐẦT7 TƯ PHÁT TRIỂN CẢNG BIỂN
VIÊT NAM ĐẾN NĂM 2020 146
3.2. GIẢI PHÁP TĂNG CỮỜNG ĐẨU TƯ VÀ NÂNG CAO HIÊU QUẢ ĐẰU TƯ PHÁT TRIỂN HÊ THỐNG CẢNG BIỂN VIÊT NAM .
Kết luận chương 3 213
KẾT LUẬN 215
DANH MỰC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BÓ CỬA TÁC GIÀ 217
DANH MỰC TÀI LIÊU THAM KHẢO 218
PHULUC 226
LỜI MỜ ĐÀU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Cảng biền là nguồn tài sản lởn của quốc gia có biền như Viêt Nam Một hệ thống cảng biền hiện đại, thông suốt là động lực to lớn thúc đẩy kinh tể xã hội phát triền, bải vì cảng biền là đầu mối chuyền tải hãng hoá, lã trung tâm dich vụ hậu cằn và là nơi tâp trung rất nhiều hoạt động kinh doanh liên quan đển giao thông vân tài, thương mại, đầu tư và du lịch. Muốn cảng biền phát triền không thể không đầu tư. Tuy nhiên lý thuyết đâu tư phát tnền cảng biền đến nay còn chưa hoàn thiện Thực tiễn đầu tư phát triền cảng biền còn bộc lô nhiểu yểu kém như đằu tư vào lĩnh vưc cảng biền vẫn chủ yểu ừông chờ vào ngân sách nhà nước vã nguồn vốn ODA mà chưa xác đinh rõ nguồn tài chính cho đâu tư. Việc sừ dung vồn đầu tư còn chưa hiệu quả vì nhiều nguyên nhân: quy hoạch còn mang tính chù quan, thiểu cơ sờ kinh tế; đầu tư cảng biền không đổng bộ giữa năng lực cầu bển VỚI luồng vào cảng, giao thông nối cảng, cơ chể quản lý vã sừ dung vốn đằu tư còn nhiểu bất cập dẫn đến vốn đầu tư do nhà nước bỏ ra không thu hổi được . Thực trạng đầu tư này đã tạo nên môt hê thống cảng biền còn lạc hậu so VỚI đòi hỏi của nên kinh tế, so VỚI các nưỡc có ngành hàng hải phát triền và chưa tương xứng VÒI tiêm năng
Trong xu hưòng toàn cằu hoá nên kinh tể hiên nay, hệ thống cảng biền phải đươc mở rộng và phát triền manh mẽ nhăm đáp ứng nhu cầu tăng nhanh chóng của lương hàng hoá xuất nhập khẩu thông qua cảng, nhẳm hoàn thảnh sử mệnh là đông lực phát triền các vũng vã đô thị ven biền, đông lực phát ừiển các ngành kinh tế quốc dân. Chinh vì vậy, việc đưa ra đinh hướng và các giải pháp cụ thề nhằm tăng cưỡng đầu tư và sử dụng có hiệu quả vốn đầu tư phát triển cảng biền Việt Nam là một yêu cầu cằn thiết, VỚI mục tiêu nhanh chỏng cần đạt tói là đưa hệ thống cảng biển Việt Nam lớn mạnh, đáp úng được nhu cằu phát triển kinh tể xã hội của đất nưỡc và ngang tằm VỚI khu vực.
Xuất phát từ yêu cằu đó, tác giả quyết định lưa chọn vấn để: "Đầu tư phát triển cảng biển Việt Nam giai đoạn 2005 - 202Ơ' làm để tài luân án tiển sỹ của minh
2. Tồng quan về tinh hình nghiên cửu đề tài
* Các nghiên cứu trong nước
Trong thời gian gân đây, ở Việt Nam đã có môt số công trinh nghiên cứu vể lỷ nhà nưỡc vã công trinh do cá nhân các nhã khoa học nghiên cứu và công bồ. Nhin chung, các nghiên cứu đêu đánh giá hê thống cảng biền Việt Nam hiện nay vẫn còn lạc hậu, chưa tương xứng VỚI tiểm năng và chưa đáp ứng được yêu cầu của nền kinh tế. Các công trình nghiên cứu tiêu biểu là
- Luận ản Tiển sỹ của tác giả Nguyễn Thị Ngọc Thanh (Trường Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chi Minh) năm 2002 VỞ1 đê tài "Các giải pháp chiển lược phát ừiền cảng biền khu vực TP Hô Chi Minh đến năm 2010" [88]. Luận án nghiên cứu cảc cảng biền thuộc khu vưc thành phố Hồ Chi Minh từ các năm 1995 - 2000 trên các lĩnh vực hoạt động sản xuất kinh doanh, mô hình tồ chức quản lý, hiện đại hoá cảng . Trên cơ sở đó đề ra các giải pháp chiến lược phảt triển cảng biền cho riêng khu vưc thành phố Hồ Chí Minh đến năm 2010
- Luân án tiển sỹ của tác giả Đặng Công Xưởng (Đại học Hãng hải) năm
2007 VỚI để tãi "Hoàn thiện mô hình quản lý nhà nước vể kểt cẩu hạ tằng cảng biền Việt Nam" [106], Luận án phân tích, đánh giá hiên trạng và làm rõ những bắt cập, tồn tại trong mô hinh quản lỷ kểt cấu hạ tâng cảng biền Việt Nam giai đoạn trước năm 2007 và đưa ra các giải pháp hoàn thiện mô hình tồng thề quản lý kết cấu hạ tằng cảng biền Viêt Nam. Luận án chỉ để cập đển vấn để quản lý nhà nước về KCHT cảng biền, không đề cập đển vấn đề đấu tư.
- Đe tài cấp Bô “Giài pháp nâng cao hiệu quả đâu tư cảng biền' [98] do Vụ Ket cấu Ha tầng - Bộ Kể hoạch Đẩu tư thực hiện năm 2009 Trong để tài nghiên cứu vấn để huy động vốn đâu tư cho phát ừiền cảng biền, các dư án đâu tư cảng biển triền khai trước năm 2009 và đê xuất môt số giải pháp nhằm hoàn thiện quy hoạch hệ thống cảng biền Việt Nam, tăng cưỡng huy đông vốn ĐTPT cảng biền và nâng cao năng lực quản lý cảng biền. Tuy nhiên, để tài phân tích thực trang ĐTPT cảng biền chưa chi tiểt và chưa đê câp đến các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả ĐTPT cảng biền. Các giải phảp đề xuất mới chủ trọng nhiều đến giải pháp huy động vốn đầu tư.
- Báo cáo chuyên ngành "Nghiên cửu toàn diện vể phát triền bền vững hệ thống giao thông vân tải ờ Việt Nam - Báo cáo chuyên ngành sồ 03 vể cảng và vân tải biền" [20] do Bộ Giao thông Vận tải Viêt Nam và cơ quan họp tác quốc tể Nhật Bản (JICA) nghiên cứu tháng 5/2010. Báo cáo này đã đánh giá hiện ừạng ngành
hàng hải Việt Nam với cả 2 chuyên ngành cảng vã vận tài biền. Trong đó hiện ừạng hệ thống cảng biền Việt Nam cỏ được đê cập tới nhưng chưa sâu vi một phần lớn dung lượng của báo cáo là vận tải biền.
- Cảc quy hoạch: Quy hoạch tổng thể phảt triển hệ thống cảng biền Việt Nam đến năm 2020, đinh hưởng đến năm 2030 [16] và các quy hoạch chi tiết 6 nhóm cảng biền miển Bắc, Bắc Trung Bộ, Trung Trung Bộ, Nam Trung Bộ, Đông Nam Bộ và Đồng băng sông Cửu Long [13] [14] [15] [16] [17] [18] do Cục Hãng hải Việt Nam (Bô Giao thông Vân tải) chủ ừì nghiên cứu VỞ1 sự hơp tác của các công ty tư vấn chuyên ngành cảng biền, các chuyên gia để xuất phương hưởng phát triền cảng biền Viêt Nam ừong tương lai.
- Các cuốn sách: "Công trình bển cảng" - NXB Xây dụng 1998, ■Biền và cảng biển thể giới" - NXB Xây dưng 2002 [37], "Quy hoach cảng" - NXB Xây dựng 2010 [40] do PGS.TS Phạm Văn Giáp chủ biên đã đề câp nhiếu đển vấn đề phát ừiền càng nhung chủ yểu là kỹ thuật xây dựng càng.
- Cuốn sách: "Đầu tư phát triền" - NXB Chính trị Quốc gia 2011 [100] của PGS.TS. Ngô Doãn Vịnh đã nghiên cứu ĐTPT ở tấm vĩ mô trên cả binh diện lý thuyết và thực tế. Những phân tích, dẫn chứng VỠ1 số liệu cụ thể đã giải đáp phằn nào câu hỏi “làm thế nào để cỏ đươc nhiều vốn đầu tư và sừ dụng có hiệu quả nguồn vốn huy đông được". Tuy nhiên cuốn sách này chỉ nghiên cừu ĐTPT của cả nền kinh tế, không để cập đến ĐTPT của riêng ngành cảng biền.
Ngoải ra, trên các tap chí chuyên ngành như Tạp chí Giao thông Vận tải, Tạp chí Hàng hải Viêt Nam . có rẩt nhiều bài viết về cảng biền. Các bài báo của PGS.TSKH Nguyễn Ngọc Huệ nghiên cứu vể quàn lý nhà nước đối VỜI cảng biền Các bãi viết của PGS.TS. Phạm Văn Giáp nghiên cứu nhiều về kỹ thuật xẫy dụng cảng. Các bài viết của Kỹ sư Doãn Mạnh Dũng viết vể sự cằn thiết phát tnền Cảng TCQT Vân Phong. Các bài viết của nhiều tác giả khác để câp đển hoat đông khai thác của các cảng biền Việt Nam.
* Các nghiên cứu ngoài nước:
Trên thế giới, đặc biêt là ờ các nước có ngành hàng hài phát triền như Nhật, ức, Há Lan. đã có nhiểu công trình nghiên cừu về cảng biền. Tuy nhiên các công trinh chủ yểu vể quàn lý và vận hãnh khai thác cảng, còn cảc công trình nghiên cửu về ĐTPT cảng biền không nhiều.
- Cuốn sách: 'Kinh tể học cảng biền" của các tác giả L Kuzma - K.Misztal - A.Grzelakowski - A.Surowiec [63] nghiên cửu về vị trí của các cảng biền trong hệ thống vận tải quốc gia, các đặc điểm của sản xuất tai cảng, thị trường phục vụ cảng và các tài sản cồ định trong quá ừinh sản xuất cảng Nhìn chung cuốn sách cho người đọc hình dung về hoạt động của cảng biền và các tài sản cằn thiểt cho quá trinh vận hành khai thác cảng, tả chức sản xuất tại cảng mà không nghiên cứu về ĐTPT cảng biền
- Cuốn sách: "Port Management and Operations" của tác giả Patrick Alderton (1999), NXB LLP Reference London Hongkong. Cuốn sách nãy nghiên cửu chủ yểu vê quản lý và vân hành khai thác cảng mà không đề câp đến ĐTPT cảng biền.
- Bài báo: "Risk Management in Large Physical Infrastructure Investments: The Context of Seaport Infrastructure Development and Investment" (Quản lý rủi ro trong việc đầu tư phát tnển cơ sở hạ tầng càng biền: Xét trong bồi cành đầu tư và phát triển cảng biền) của các tác giả Mun Wai Ho và Kim Hin Ho (trường đại học quốc gia Singapore) [112]. Bài báo này đánh giá giá trị của hoạt động đầu tư cơ sờ hạ tằng cảng biền tại cảng Jurong - Singapore, qua đó, các tác giả nhẩn mạnh răng khả năng tổn tại lâu dài của cảng Jurong trong năm 2004 là do chiển lược quản lý rủi ro, cụ thề lã triển khai mô phỏng rủi ro cho việc lập kế hoach kịch bản kết hợp VỚI tối ưu hóa hạn chế.
- Bài bảo: "The impact of seaport investments on regional economics and developments" (Ảnh hường của đằu tư phát triền cảng biển VỚI sự phát triền vã nển kinh tế vùng) của các tác giả Sibel Bayar, Aydm, Alkan- khoa Vân tải biển trường đại học Istanbul- Thồ Nhĩ Kì [114]. Đây là nghiên cứu nhăm đánh giá ảnh hường của đâu tư phát triền cảng biển trên cả khỉa cạnh trực tiểp và gián tiểp đến sự phát triển kinh tể vùng, lấy ví dụ cụ thề VỚI cảng Cadarli của Thồ Nhĩ Kỳ. Tuy nhiên bài viết chỉ tâp trung phân tich ảnh hưởng tữ những kết quả đat được của công tác đầu tư cảng biền, không chỉ rõ đươc lợi thế canh tranh, yêu cầu cằn thiết trước khi cải tạo của cảng nghiên cửu.
- Bài báo: " A quality management Framework for Seaports in their Supply chains in the 21st Century" (Khung quản lý chẩt lương cho chuỗi cung cấp các cảng biển trong trong thế kỷ 21) của các tãc giả Hai Tran, Stephen Cahoon, Shu- Ling Chen Đai học Hàng hải Ausừalia [115], Đe đánh giá chất lượng của chuỗi cung cấp của các cảng biền, điểu cằn thiểt là đánh giá được chất lượng của việc phát triền và quản lý cảng biển, ừong đỏ đầu tư phát triền cảng biền là nhân tố chủ đạo Bài báo để xuất 12 khía cạnh để phát triển hê thống cung cấp chuỗi của cảng. Tuy nhiên, tất cả đêu mang tinh dư bảo của tác giả, không có phằn đánh giá bằng các số liệu thực tể
- Bãi báo: "Factors affecting seaport capacity" (Các nhân tố ảnh hưởng đển năng lực cảng biền) của các tác giả s.Islam và T.L.Olsen - Đại học Auckland, New Zealand [116] Bài báo đê cập đển các nhân tố ảnh hưởng đến năng lực cảng biển, cụ thề lã kho bãi công-te-nơ, số lượng cằn cẳu, lao động, luồng vảo cảng Thông qua việc đánh giá tác động của từng nhân tố, cảc tác giả chỉ ra sự cần thiết phải có sự đâu tư phát triển một cách phủ hợp và có kế hoach của cơ quan quản lý cảng.
Tóm lại, các công ừinh nghiên cửu cả ừong nưởc và nước ngoải đã nghiên cứu nhiều đển kỹ thuật xây dựng cảng biền, đển hoạt động quản lý và khai thác cảng biền, đánh giả hiện ừạng hệ thồng cảng biển Việt Nam và quy hoạch tồng thề phát triển hệ thống cảng biền Viêt Nam đển năm 2020. Rất it công trình để cập đến hoạt động đầu tư phát ừiển cảng biền và nếu có thì chưa lãm rõ bức tranh ĐTPT cảng biển trên cả nước một cách đây đủ Chưa có công ừình nào nghiên cứu về các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả ĐTPT cảng biển cả về lý thuyết và thực tế, để từ đó đề xuất các giải pháp cho ĐTPT cảng biển một cách hệ thống. Chính vi thế, tảc giả thấy rang rắt cần có một công trình nghiên cứu về đầu tư phát ừiển hệ thống cảng biển Việt Nam, đánh giá hiệu quả và đê xuất giải pháp tăng cường đâu tư một cách toàn diện, góp phấn phát triền hệ thổng cảng biển Viêt Nam ngang tâm với các nưỡc trong khu vực và thể giới.
3. Mục đích nghiên cứu của luận án
Trên cơ sờ nghiên cứu, hê thống hoá lý luận vể ĐTPT cảng biền, tiến hãnh phân tích đánh giá thực trang ĐTPT cảng biền của Viêt Nam trong thởi gian qua, tử đó đưa ra môt số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả đầu tư phát triền cảng biền Việt Nam trong thời gian tới.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Lảm rõ lý luận vể ĐTPT cảng biền và cách đánh giá hiệu quả ĐTPT cảng biển. Nghiên cứu kinh nghiệm ĐTPT cảng biền của một số nưỡc trên thể giỡi đề rút ra bài học kinh nghiệm cho ĐTPT cảng biền Việt Nam
- Phàn tích, đánh giá thực trạng ĐTPT càng biền trên các góc độ để có được cái nhìn tổng thể vể ĐTPT cẫng biền Việt Nam và đánh giá khách quan, toàn diện hiệu quà ĐTPT càng biển trên cả góc độ nhà nước và doanh nghiệp càng. Từ đó rút ra những kết quả tích cực cẩn phát huy vã những hạn chể cẩn khăc phục
- Để xuất một số giải pháp nhăm đầu tư đúng hướng vã đấu tư có hiệu quả hệ thống cảng biển Việt Nam
5. Đối tuợng và phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu của luận án lã các hoạt động đấu tư phát triển càng biển Việt Nam - nhưng chỉ trong phạm vi các cảng thương mại, luận án không để cập đến cảng cá, cẫng khách .
- Phạm vi nghiên cứu cùa luận án lã nghiên cứu thực ừạng hoạt động đầu tư cảng biển giai đoạn vữa qua (2005 - 2011) và nghiên cửu triển vọng đển năm 2020.
6. Phuơng pháp nghiên cứu
Luận án sử dụng tồng họp các phương pháp sau
- Phân tích hệ thống: Tác giả sử dụng phương pháp phàn tích hệ thống để nhận biết rõ ĐTPT càng biền ừong mối quan hệ hữu cơ VỚI sự phát triển của nền kinh tế, với sự phát triển của các loại hình giao thông khác (đưòng săt, đường bộ, đưcmg thủy, đường hàng không . ), sự phát triển của quan hè ngoại thương giữa Vlệt Nam VỚI các nước ừên thể giới.
- Phương pháp phân tich thống kê: lá phương pháp tác già sử dụng để thu thập số liệu thồng kê, xù lý số liệu đầu vào phục vụ cho việc phân tích, đánh giá hiệu quả ĐTPT cảng biển.
- Phương pháp so sánh Tác già sử dụng phương pháp này để so sánh hiệu quà ĐTPT cảng biển cùa 6 nhóm càng biển trong hệ thống cẫng biền việt Nam, so sánh sự phát tnển của càng biền Việt Nam với các nước khác ừên thế giới.
- Phưong pháp phàn tích các chỉ số: Tác già sừ dụng các chỉ số để đánh giá hiệu quả ĐTPT của ngành cẫng biền vã của các doanh nghiệp càng.
- Phương pháp phân tích ma trận SWOT: tác giả sử dụng phương pháp phân tích ma trận SWOT để đánh giá tiềm năng, cơ hội vá thách thức trong quá trinh đẩu tư phát triển càng biền Việt Nam.
- Phưong pháp dự báo: Tác giả sử dụng phương pháp dự báo để từ đó để xuất các phương án huy đòng vốn, phương án sử dụng vốn có hiệu quả và hoàn thiện mô
hình quản lý hoạt động đâu tư tại các cảng biền Vlệt Nam ừong tương lai.
7. Đóng góp của luận án
- Vê mặt lý luận: Luận án đã góp phần phát ừiền cơ sờ lý luận vê ĐTPT cảng biền, VỚI việc đưa ra đinh nghĩa về đầu tư phát triền cảng biền, đặc điềm đâu tư phát triền cảng biền, các nhẵn tố ảnh hưởng đến hoạt động ĐTPT cảng biền, các chỉ tiêu đánh giá hoạt động ĐTPT càng biền .
- vểmặtthưc ti In:
+ Luân án đã nghiên cứu sự phát tnền cảng biền cùa cảc nước trên thể giới để rút ra bài học kinh nghiêm cho Việt Nam.
+ Phân tích vã đánh giả hiện trạng huy động vốn ĐTPT cảng biền, hiện trang ĐTPT cảng biền trên nhiểu góc đô: đìa phương được đâu tư, đối tưọng đâu tư, nội dung đầu tư; thực ừạng công tác quản lý hoạt đông đâu tư cảng biền. Luận án tính toán các chỉ tiêu phản ánh hiệu quả ĐTPT càng biền thời gian qua Từ đó khẳng định những mặt đạt đươc, phát hiện những yểu kém, những bất câp trong công tác huy đông vốn, trong công tác tnền khai thưc hiện đầu tư và quản lý hoạt động đằu tư cảng biền.
+ Luận án đê xuất quan điềm phát triền, các giải pháp góp phân tăng cường đầu tư và sử dụng có hiệu quả vốn ĐTPT cảng biền.