Tiến Sĩ Đánh giá thực trạng và đề xuất các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có hiệu quả trên địa b

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất là tài sản của quốc gia, là tư liệu sản xuất chủ yếu, là đối tượng lao động
đồng thời cũng là sản phẩm lao động. Đất còn là vật mang của các hệ sinh thái tự
nhiên và các hệ sinh thái canh tác, đất là mặt bằng để phát triển nền kinh tế quốc
dân. Trong lĩnh vực nông nghiệp, đất đai là tư liệu sản xuất đặc biệt đồng thời
cũng là môi trường sản xuất ra lương thực, thực phẩm, là một nhân tố quan trọng
của môi trường sống và nhiều trường hợp lại chi phối sự phát triển hay huỷ diệt
các nhân tố khác của môi trường. Vì vậy, chiến lược sử dụng đất hợp lý là một
phần của chiến lược nông nghiệp sinh thái bền vững của tất cả các nước trên thế
giới cũng như ở nước ta hiện nay.
Do sự gia tăng dân số nhanh, nhu cầu phát triển ngày càng nhiều, con người đã
khai thác quá mức các nguồn tài nguyên thiên nhiên, đặc biệt là tài nguyên đất đai
dẫn đến nguy cơ giảm dần về số lượng và chất lượng của nguồn lực tài nguyên này.
Trong sản suất nông nghiệp, đất đai không những là đối tượng lao động mà còn là
tư liệu sản xuất đặc biệt không thể thay thế được.
Nông nghiệp là một ngành sản xuất đặc biệt, con người khai thác các nguồn
lợi tự nhiên từ đất để đảm bảo các nhu cầu về lương thực và vật dụng của xã hội. Vì
vậy sản xuất nông nghiệp là một hệ thống có vai trò quan trọng trong mối quan hệ
của tự nhiên với kinh tế - xã hội. Quan điểm phát triển nông nghiệp bền vững đã
định hướng những đề tài nghiên cứu cùng những ứng dụng quan trọng và cấp bách
trong sản xuất nông nghiệp của thế giới nói chung và của Việt Nam nói riêng.
Đối với các địa phương miền núi, điều kiện giao thông khó khăn, việc lưu
thông hàng hoá với các địa phương khác không thuận lợi thì việc sản xuất ra lương
thực tại chỗ để đảm bảo an ninh lương thực là vấn đề luôn được đề cao; do vậy đất
nông nghiệp, đặc biệt là đất nông nghiệp càng có vai trò quan trọng.
Mặt khác đất nông nghiệp nó chung và đất nông nghiệp nói riêng ở các tỉnh
miền núi thường chiếm tỷ lệ rất nhỏ trong tổng diện tích tự nhiên, khả năng mở
rộng cũng rất hạn chế, nên việc tìm ra hướng sử dụng hợp lý, hiệu quả, phát huy
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


2
được tiềm năng đất đai và phát triển bền vững cho nông nghiệp miền núi là việc làm
có ý nghĩa thực tiễn rất lớn đối với các địa phương miền núi.
Yên Sơn là huyện nằm ở phía nam của tỉnh Tuyên Quang, cùng với sự gia
tăng về dân số, kéo theo áp lực về nhà ở, tốc độ đô thị hoá tăng nhanh đã làm cho
diện tích đất dùng trong nông nghiệp có xu hướng giảm. Hiện nay, áp lực về vấn đề
lương thực đã giảm xuống, xu hướng độc canh cây lúa ở huyện không còn nhiều.
Chuyển dịch cơ cấu cây trồng diễn ra ở tất cả các xã trong huyện đã tạo ra nhiều sản
phẩm hàng hoá. Tuy nhiên, sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hoá còn nhỏ lẻ,
mang tính tự phát.
Xuất phát từ những vấn đề nêu trên, dưới sự hướng dẫn của GS.TS. Nguyễn
Thế Đặng, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài “Đánh giá thực trạng và đề xuất
các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp có hiệu quả trên địa bàn huyện
Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang”
2. Mục tiêu của đề tài
2.1. Mục tiêu tổng quát
Xác định và lựa chọn được các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp phù
hợp và đề xuất sử dụng hợp lý cho huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang.
2.2. Mục tiêu cụ thể của đề tài
- Đánh giá những lợi thế và hạn chế của điều kiện tự nhiên – kinh tế xã hội tác
động đến sản xuất nông nghiệp của huyện.
- Xác định được yêu cầu và hiệu quả của các loại hình sử dụng đất nông
nghiệp (LUT) trên địa bàn nghiên cứu.
- Xác định các giải pháp có tính khả thi để đưa được các loại hình sử dụng đất
sản xuất nông nghiệp (LUT) thích hợp vào sản xuất cho vùng nghiên cứu.
3. Ý nghĩa của đề tài
- Ý nghĩa khoa học: Là cơ sở dữ liệu tham khảo cho các nghiên cứu trong lĩnh
vực sử dụng đất ở miền núi.
- Ý nghĩa thực tiễn: Đánh giá để lựa chọn các loại hình sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp (LUT) thích hợp vào sản xuất, từ đó đề xuất những giải pháp phù hợp
với điều kiện thực tế của địa phương góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững.



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


iii
MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT . vi
DANH MỤC CÁC BẢNG . vii
DANH MỤC CÁC HÌNH . ix
MỞ ĐẦU . 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu của đề tài 2
2.1. Mục tiêu tổng quát . 2
2.2. Mục tiêu cụ thể của đề tài 2
3. Ý nghĩa của đề tài 2
Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 3
1.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên Thế giới và Việt Nam 3
1.1.1. Trên Thế giới . 3
1.1.2. Tại Việt Nam . 5
1.2. Nghiên cứu về hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp . 7
1.2.1. Khái quát hiệu quả sử dụng đất . 7
1.2.2. Nguyên tắc lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng
đất nông nghiệp . 10
1.2.3. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp . 11
1.3. Xu hướng sử dụng đất nông nghiệp theo hướng hàng hoá 12
1.3.1. Những xu hướng phát triển nông nghiệp trên Thế giới 15
1.3.2. Phương hướng phát triển nông nghiệp Việt Nam . 18
1.4. Xác định các loại hình sử dụng đất bền vững 19
1.4.1. Loại hình sử dụng đất 19
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


iv
1.4.2. Cơ sở đánh giá các loại hình sử dụng đất bền vững trong sản
xuất nông nghiệp 20
1.5. Một số kết quả nghiên cứu đánh giá về sử dụng đất bền vững ở
Việt Nam 21
Chương 2. NỘI DUNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 25
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 25
2.2. Nội dung nghiên cứu 25
2.2.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội tác động đến sử dụng
đất sản xuất nông nghiệp của huyện Yên Sơn 25
2.2.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp và các loại
hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp . 25
2.2.3. Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp 25
2.2.4. Lựa chọn và đề xuất loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp
hiệu quả bền vững cho vùng nghiên cứu . 25
2.2.5. Xác định các giải pháp phát triển các loại hình sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp có triển vọng cho sản xuất nông nghiệp tại huyện
Yên Sơn 25
2.3. Phương pháp nghiên cứu 25
2.3.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu . 25
2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu, tài liệu . 26
2.3.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu 26
2.3.4. Phương pháp chuyên gia . 26
2.3.5. Phương pháp tính hiệu quả sử dụng đất 26
Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN . 28
3.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế- xã hội tác động đến sử dụng
đất sản xuất nông nghiệp của huyện Yên Sơn 28
3.1.1. Điều kiện tự nhiên . 28
3.1.2. Các nguồn tài nguyên 31
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/


v
3.1.3. Thực trạng môi trường 35
3.1.4. Điều kiện kinh tế - xã hội 37
3.2. Đánh giá hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp và các loại
hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp . 39
3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất 39
3.2.2. Hiện trạng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp . 41
3.2.3. Các tiểu vùng kinh tế sinh thái của huyện Yên Sơn . 41
3.2.4. Loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn huyện 44
3.3. Đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất trên đất sản xuất nông nghiệp . 48
3.3.1. Đánh giá hiệu quả kinh tế của các LUT trên đất sản xuất nông nghiệp 48
3.3.2. Đánh giá hiệu quả xã hội của các LUT trên đất sản xuất nông nghiệp . 54
3.3.3. Đánh giá hiệu quả môi trường của các LUT trên đất sản xuất
nông nghiệp . 57
3.4. Lựa chọn và đề xuất loại hình sử dụng đất sản xuất nông nghiệp hiệu
quả bền vững cho vùng nghiên cứu . 61
3.5. Xác định các giải pháp phát triển các loại hình sử dụng đất sản xuất
nông nghiệp có triển vọng cho sản xuất nông nghiệp tại huyện
Yên Sơn . 62
3.5.1. Giải pháp sử dụng đất . 62
3.5.2. Giải pháp kỹ thuật . 63
3.5.3. Giải pháp thị trường sản phẩm 63
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ . 64
1. Kết luận . 64
2. Kiến nghị . 65
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 66