Thạc Sĩ Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học chương khúc xạ ánh sáng, vật lý 11

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

Lời cam đoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục . iii
Danh mục các chữ viết tắt iv
Danh mục các bảng . v
Danh mục các hình, biểu đồ . vi
MỞ ĐẦU 1
1. Lý do chọn đề tài . 1
2. Mục đích nghiên cứu . 2
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 2
4. Giả thuyết khoa học 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu 3
6. Phương pháp nghiên cứu . 3
7. Đóng góp mới của luận văn 4
8. Cấu trúc của luận văn 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC
GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH TRONG DẠY HỌC VẬT LÍ . 5
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 5
1.2. Kiểm tra đánh giá kết quả học tập của học sinh 7
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản . 7
1.2.2. Vai trò của kiểm tra đánh giá kết quả học tập trong quá trình dạy học 9
1.2.3. Phương pháp và kỹ thuật kiểm tra đánh giá. . 10
1.2.4. Đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực của học sinh . 12
1.3. Hoạt động giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí 14
1.3.1. Hoạt động giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học vật lí 14
1.3.2. Vai trò của hoạt động giải quyết vấn đề trong dạy học vật lí 14
1.3.3. Quá trình giải quyết vấn đề của học sinh 15
1.3.4. Những hoạt động cơ bản trong dạy học vật lí giúp học sinh bộc lộ năng lực
giải quyết vấn đề 17
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1.4. Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề trong dạy học Vật lí . 20
1.4.1. Khái niệm về đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh 20
1.4.2. Kết quả đầu ra về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh 20
1.4.3. Công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề . 26
1.4.4. Phương pháp đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh. 27
1.5. Thực trạng đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy học vật
lí ở trường THPT . 31
1.5.1. Mục đích khảo sát 31
1.5.2. Đối tượng và thời gian khảo sát 31
1.5.3. Nội dung khảo sát 31
1.5.4. Phương pháp khảo sát . 31
1.5.5. Kết quả khảo sát 32
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 . 36
Chương 2: ĐÁNH GIÁ NĂNG LỰC GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ CỦA HỌC SINH
TRONG DẠY HỌC CHƯƠNG “KHÚC XẠ ÁNH SÁNG”, VẬT LÍ 11 37
2.1. Tổng quan nội dung kiến thức chương "Khúc xạ ánh sáng” . 37
2.1.1. Mục tiêu dạy học của chương "Khúc xạ ánh sáng" . 37
2.1.2. Nội dung kiến thức chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11 38
2.1.3. Xác định những sai lầm thường gặp của học sinh, những khó khăn trong
đánh giá kết quả học tập của học sinh và trong dạy học chương “Khúc xạ ánh
sáng”, Vật lí 11 38
2.2. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong dạy
học chương "Khúc xạ ánh sáng" . 40
2.2.1. Đánh giá bằng điểm số 41
2.2.2. Đánh giá thông qua sản phẩm học tập của học sinh 51
2.2.3. Đánh giá thông qua quan sát . 55
2.3. Quy trình đánh giá năng lực giải quyết vấn đề 68
2.3.1. Xác định mục tiêu và đối tượng 68
2.3.2. Lựa chọn phương pháp, công cụ, kĩ thuật đánh giá 69
2.3.3. Thực hiện đánh giá 69
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 . 71
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM . 72
3.1. Mục đích thực nghiệm . 72
3.2. Đối tượng và thời gian, địa điểm thực nghiệm sư phạm. . 72
3.2.1. Đối tượng của thực nghiệm sư phạm 72
3.2.2. Thời gian và địa điểm thực nghiệm sư phạm 72
3.3. Phương pháp thực nghiệm . 72
3.3.1. Phương pháp điều tra . 72
3.3.2. Phương pháp quan sát . 72
3.3.3. Phương pháp thống kê toán học 72
3.3.4. Phương pháp case - study 73
3.3.5. Xây dựng phương thức và tiêu chí đánh giá . 73
3.4. Nội dung thực nghiệm sư phạm . 74
3.4.1. Tài liệu thực nghiệm sư phạm . 74
3.4.2. Nội dung thực nghiệm sư phạm 74
3.4.3. Chọn mẫu thực nghiệm . 75
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm . 76
3.5.1. Phân tích định tính . 76
3.5.2. Phân tích định lượng . 83
3.5.3. Kết quả thăm dò giáo viên về bộ công cụ và giáo án đã biên soạn nhằm
đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh chương "Khúc xạ ánh sáng" 86
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 . 87
KẾT LUẬN 88
TÀI LIỆU THAM KHẢO 89
PHỤ LỤC

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
CBQL Cán bộ quản lí
DH Dạy học
DHVL Dạy học vật lí
ĐG Đánh giá
GD Giáo dục
GQVĐ Giải quyết vấn đề
GV Giáo viên
HS Học sinh
KQHT Kết quả học tập
KT Kiểm tra
KTĐG Kiểm tra đánh giá
KXAS Khúc xạ ánh sáng
NL Năng lực
PP Phương pháp
PPDH Phương pháp dạy học
PXTP Phản xạ toàn phần
TH Trường hợp
THPT Trung học phổ thông
TN Thực nghiệm
TNSP Thực nghiệm sư phạm
VĐ Vấn đề



Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1. Kết quả đầu ra về năng lực giải quyết vấn đề của học sinh 20
Bảng 1.2. Khung tiêu chí tham chiếu 26
Bảng 1.3. Thiết kế đề kiểm tra đánh giá năng lực GQVĐ của HS 28
Bảng 1.4. Mẫu báo cáo 29
Bảng 1.5. Phiếu quan sát năng lực của học sinh 30
Bảng 1.6. Sổ đánh giá năng lực GQVĐ của HS 31
Bảng 1.7. Kết quả lấy ý kiến về việc GV thực hiện kiểm tra NL GQV . 32
Bảng 1.8. Mức độ quan trọng của từng mục đích, mục tiêu của việc đánh giá NL 33
Bảng 1.9. Ý kiến của HS về việc GV tổ chức KT, ĐG kết quả học tập 33
Bảng 2.1. Đề kiểm tra trắc nghiệm khách quan . 41
Bảng 2.2. Đề kiểm tra dạng tự luận . 44
Bảng 2.3. Phiếu đánh giá năng lực phân tích và hiểu vấn đề 48
Bảng 2.4. Phiếu đánh giá năng lực phát hiện giải pháp GQVĐ 49
Bảng 2.5. Phiếu đánh giá năng lực vận dụng vào bối cảnh, vấn đề mới . 50
Bảng 3.1. Sĩ số và phân bố điểm thi chất lượng đầu học kì 2 của nhóm lớp TN, ĐC
(đã làm tròn) . 76
Bảng 3.2. Phiếu quan sát năng lực của học sinh Trần Thị Ánh . 79
Bảng 3.3. Phiếu quan sát năng lực của học sinh Vương Minh Hiếu . 80
Bảng 3.4. Phiếu quan sát năng lực của học sinh Đào Thị Thu Hoài . 81
Bảng 3.5. Phiếu quan sát năng lực của học sinh Phan Việt Quân . 82
Bảng 3.6. Kết quả đánh giá năng lực GQVĐ của học sinh sau khi TNSP . 83
Bảng 3.7. Phân bố điểm của nhóm TN và nhóm ĐC sau khi TNSP . 84
Bảng 3.8. Bảng phân phối tần suất luỹ tích hội tụ lùi của lớp TN và lớp ĐC sau TNSP 85
Bảng 3.9. Kết quả khảo sát ý kiến của GV 86

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

DANH MỤC CÁC HÌNH, BIỂU ĐỒ

Hình 1.1. Dụng cụ thí nghiệm 19
Hình 1.2. Đường đi của tia sáng qua bản mặt song song . 19
Hình 1.3. Ảnh đáy chậu cho bởi lưỡng chất phẳng nước - không khí 22
Hình 1.4. Tia sáng gãy khúc tại I 25
Hình 2.1. Khúc xạ ánh sáng liên tiếp qua n môi trường . 45
Hình 2.2. Ánh sáng mặt trời khúc xạ qua các tầng khí quyển 45
Hình 2.3. Đường đi của tia sáng từ điểm S dưới đáy chậu . 46
Hình 2.4. Đường đi của tia sáng qua tấm thủy tinh 51
Hình 2.5. Bắn thế nào để mũi tên trúng con cá . 52
Hình 2.6. Hòn đá ma . 52
Hình 2.7. Ảo ảnh sa mạc . 53
Hình 2.8. Đường đi của tia sáng qua các lớp không khí trên sa mạc . 54
Biểu đồ 3.1. Đa giác về chất lượng học tập của nhóm TN và ĐG . 76
Biểu đồ 3.2. Đường tần suất luỹ tích hội tụ lùi của lớp TN và lớp ĐC sau khi
TNSP 85
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Nghị quyết Hội nghị TW8, khoá XI về đổi căn bản, toàn diện giáo dục và đào
tạo đã nêu: "Đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và đánh giá kết
quả giáo dục, đào tạo cần từng bước theo các tiêu chí tiên tiến đã được xã hội và
cộng đồng giáo dục thế giới tin cậy và công nhận. Phối hợp sử dụng kết quả ĐG
trong quá trình học với ĐG cuối kì, cuối năm học; ĐG của người dạy với tự ĐG của
người học; ĐG của Nhà trường với ĐG của gia đình và của xã hội".
Chiến lược phát triển giáo dục giai đoạn 2011 - 2020 ban hành kèm theo Quyết
định 711/QĐ-TTg ngày 13/6/2012 của Thủ tường chính phủ chỉ rõ: "Tiếp tục đổi mới
PPDH và ĐG KQHT, rèn luyện theo hướng phát huy tính tích cực, tự lực, chủ động,
sáng tạo và NL tự học của người học"; " Đổi mới kì thi tốt nghiệp THPT, kì thi tuyển
sinh đại học, cao đẳng theo hướng đảm bảo thiết thực, hiệu quả, khách quan và công
bằng, kết hợp kết quả kiểm tra, ĐG trong quá trình giáo dục với kết quả thi".
Nghị quyết số 44/NQ-CP ngày 09/6/2014 Ban hành chương trình hành động
của chính phủ thực hiện Nghị quyết số 29NQ/TW ngày 04/11/2013 Hội nghị lần thứ
8, BCH TW Đảng khóa XI về đổi mới căn bản toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng
yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa đã chỉ thị: "Đổi mới hình thức, phương pháp
thi, kiểm tra và ĐG kết quả giáo dục theo định hướng ĐG NL người học; kết hợp ĐG
cả quá trình với ĐG cuối kì học, cuối năm học theo mô hình của các nước có nền
giáo dục phát triển".
Mục tiêu đổi mới GD hiện nay là DH tiếp cận NL của HS. Do vậy công tác
KTĐG theo hướng tiếp cận NL là một việc làm hết sức cần thiết và phải được coi
trọng. Thực tiễn công tác KTĐG ở trường THPT hiện nay cho ta thấy tình trạng đánh
đồng việc cho điểm với ĐG năng lực HS; có xu hướng chú trọng kiến thức ghi nhớ
hơn là rèn kĩ năng và năng lực HS; công tác KTĐG chịu sức ép của thi cử và bệnh
thành tích; các kết quả KT thường để xếp loại HS hơn là tìm ra điểm mạnh yếu của
HS để giúp HS tiến bộ và định hướng cho GV trong việc cải tiến nội dung và PP
giảng dạy; GV và nhà quản lý còn yếu về NL đánh giá trong GD.
Việc đổi mới KTĐG KQHT của HS theo hướng tiếp cận NL là việc làm cần thiết
và là đòn bẩy để thúc đẩy quá trình DH tiếp cận NL được tốt hơn. Hiện nay, một số
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

trường THPT tổ chức KT theo hình thức trắc nghiệm, còn lại các trường thường KTĐG
kết quả học tập của HS theo hình thức tự luận. Hơn nữa, các trường chỉ quan tâm đến
việc ĐG kết thúc, việc KTĐG quá trình theo hướng tiếp cận NL ít được quan tâm.
Ra đời cuối thế kỷ XVI, DH GQVĐ đã dần trở thành một trong những xu thế
DH hiện đại, ngày càng khẳng định ưu thế và phát triển mạnh mẽ. Lí thuyết DH
GQVĐ có thể được sử dụng trong DH cho nhiều môn học của nhiều cấp học.
Riêng đối với Vật lí là một bộ môn Khoa học TN nên các kiến thức vật lí gắn
liền với thực tiễn. Do vậy nếu vận dụng tốt PPDH GQVĐ trong DHVL sẽ nâng cao
NL cho HS; giúp HS có thể phát hiện và giải quyết các VĐ trong quá trình học tập và
ứng dụng kiến thức để giải quyết các vấn đề trong thực tiễn cuộc sống. Với những ưu
thế đó, PPDH GQVĐ đã được GV áp dụng rộng rãi trong dạy Vật lí phổ thông tuy
nhiên việc ĐG năng lực GQVĐ của HS lại chưa được GV và các nhà quản lí GD
quan tâm đúng mức.
Trong chương trình Vật lí ở THPT, chương "Khúc xạ ánh sáng" là một trong
những chủ đề quan trọng đối với kiến thức Vật lí THPT, kiến thức chương này khá
trừu tượng; HS khó hình dung. Nếu gắn thực tiễn với DH chương “Khúc xạ ánh
sáng” sẽ giúp HS tiếp thu kiến thức tốt hơn. Vì vậy, PP phát hiện và giải quyết vấn đề
thường được vận dụng trong chương này. Vì lí do đó, việc tổ chức ĐG năng lực
GQVĐ của HS chương "Khúc xạ ánh sáng" Vật lí 11 là hết sức cần thiết góp phần
nâng cao chất lượng kiến thức môn Vật lí cho HS THPT. Từ những lý do trên, chúng
tôi chọn đề tài nghiên cứu: Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong
dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng”, Vật lí 11.
2. Mục đích nghiên cứu
Vận dụng lí luận về KT, ĐG KQHT theo định hướng phát triển NL của HS để
thiết kế công cụ và đề xuất quy trình tổ chức ĐG năng lực GQVĐ của của HS trong
dạy học chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
- Đối tượng nghiên cứu: Hoạt động KTĐG năng lực GQVĐ của HS THPT.
- Phạm vi nghiên cứu: KTĐG năng lực GQVĐ của HS trong dạy học chương
"Khúc xạ ánh sáng", Vật lí lớp 11, ban cơ bản.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

4. Giả thuyết khoa học
Nếu thiết kế được các công cụ, lựa chọn phương pháp đánh giá phù hợp và đề
xuất được quy trình ĐG năng lực GQVĐ của HS thì có thể sẽ giúp GV điều chỉnh
PPDH từ đó phát triển năng lực GQVĐ và nâng cao chất lượng kiến thức môn Vật lí
cho HS THPT.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lý luận cơ bản về KTĐG KQHT của HS, chú trọng nghiên
cứu cơ sở lí luận về ĐG KQHT theo định hướng phát triển NL học sinh và ĐG NL
GQVĐ của HS trong DHVL THPT.
- Tìm hiểu một số phương pháp và kỹ thuật ĐG dựa trên NL HS.
- Tìm hiểu thực trạng ĐG năng lực GQVĐ của HS trong DHVL ở một số
trường THPT hiện nay.
- Tìm hiểu mục tiêu dạy và nội dung DH chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11.
- Xác định các thành tố năng lực GQVĐ, xác định các tiêu chí và thang đo
năng lực nhằm xác nhận năng lực GQVĐ của học sinh trong DHVL.
- Thiết kế các công cụ và đề xuất quy trình ĐG năng lực GQVĐ của HS trong
DH chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11.
- Tiến hành TN sư phạm nhằm kiểm định giả thuyết khoa học và ĐG tính khả
thi, hiệu quả của các kết luận được rút ra từ luận văn.
6. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu lý luận: Tìm hiểu, nghiên cứu các tài liệu về các
nội dung có liên quan đến đề tài luận văn nhằm hệ thống hoá những cơ sở lý luận về
ĐG năng lực GQVĐ của HS trong DH chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11.
- Phương pháp nghiên cứu thực tiễn: Khảo sát thực trạng về ĐG năng lực
GQVĐ của HS trong DHVL THPT.
- Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Tổ chức TN sư phạm các nội dung đã
đề xuất trong luận văn nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của đề tài. Dùng PP thống kê
toán học để xử lý các số liệu thu được từ TN.
- Phương pháp case - study: Quan sát, theo dõi sự tiến bộ của một số trường hợp
điển hình trong quá trình TNSP để rút ra kết luận về tính khả thi của đề tài.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/

7. Đóng góp mới của luận văn
- Về lý luận: Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận về ĐG năng lực GQVĐ của
HS trong DHVL.
- Về thực tiễn: Xây dựng được công cụ ĐG, thiết kế quy trình và kỹ thuật ĐG
năng lực GQVĐ của HS trong DH chương "Khúc xạ ánh sáng", Vật lí 11; nội dung luận
văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho GV và HS trong quá trình DHVL ở THPT.
8. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung luận văn gồm 3 chương:
- Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của đánh giá năng lực GQVĐ của học
sinh trong DHVL
- Chương 2: Đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh trong DHVL.
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm.