Thạc Sĩ Đánh giá mức độ cảm nhiễm một số loại virut ở đàn tôm sú bố mẹ tại quảng nam và thử nghiệm một số bi

Luận văn thạc sĩ
Đề tài: ĐÁNH GIÁ MỨC ĐỘ CẢM NHIỄM MỘT SỐ LOẠI VIRUT Ở ĐÀN TÔM SÚ( Penaeus monodon fabricius, 1978) BỐ MẸ TẠI QUẢNG NAM VÀ THỬ NGHIỆM MỘT SỐ BIÊN PHÁP NHẰM NGĂN CHẶN SỰ LÂY NHIỄM VIRUT TỪ TÔM MẸ SANG ĐÀN ẤU TRÙNG


MỤC LỤC
Lờicam đoan i
Lờicám ơn . ii
Mụclục . iii
Thuậtngữvàcáctừviếttắt . vi
Danh mụccácbảng vii
Danh mụccáchình viii
MỞ ĐẦU . 1
Phần 1
TỔNG QUAN
I. Tìnhhìnhnghiên cứubệnhvirus ởtôm he (Penaeus.sp) trên thếgiới 3
1. Bệnh MBV . 3
2. Bệnh virus đốm trắng 5
3. Bệnh gan tụy do Parvovirus . 8
4. Bệnh đầuvàng(YHD) 9
II. Nghề nuôi tôm sú, bệnh v à nghiên c ứu bệnh virus trên tôm sú ở Việt Nam 10
1.Nghề sản xuất tôm sú giống và nuôi tôm thương phẩm ở Việt Nam 10
1.1. Nghề sản xuất tôm sú giống ở Việt Nam . 10
1.2. Nuôi tôm thương phẩm tại Việt Nam . 11
2. Nuôi tôm thương phẩm tại Quảng Nam 12
. 3. Các nghiên cứu về bệnh ở tôm sú nuôi tại Việt Nam 13
. III. Mộtsốnghiên cứuvềbiệnphápnhằmngăn chặnsựlây nhiễmmầm
bệnhtừtôm bốmẹsang đàn ấutrùng . 16
Phần 2
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
I. Đốitượng, thờigian, địa điểmnghiên cứu 18
1. Đốitượngnghiên cứu . 18
2. Thờigian nghiên cứu 18
3. Địa điểmnghiên cứu 18
II. Sơ đồkhốinghiên cứu . 19
III. Phương phápnghiên cứu 20
III.1. Thu mẫu và các thông tin có liên quan . 20
III.1.1. Thu mẫu . 20
III.1.2. Thu thập các thông tin có liên quan đến hiện trạng nghề sản xuất tôm
sú giống ở Quảng Nam . 20
III.1.3. Cố định mẫu . 20
III.2. Cácphương phápnghiên cứu đã ápdụng 21
III.2.1 Phương phápkiểmtra nhanh . 21
III.2.2. Phương pháp kiểm tra phân tôm bố mẹ . 21
III.2.3 Phương pháp môbệnhhọc 21
III.2.4. Phương phápPCR 23
III.3. Các phương phápbốtríthínghiệm ápdụngbiệnphápngăn chặn
sựlây nhiễmvirus từtôm mẹsang đàn ấutrùng . 25
III.4. Bố trí thí nghiệm để kiểm tra khả năng lây nhiễm virus MBV
của các tôm sú đực và cái khi nhốt chung nhau trong một dụng cụ . 29
III.5. Phương pháp xử lý số liệu . 30
III.5.1. Xác định tỷ lệ cảm nhiễm virus 30
III. 5.2. Xác đ ịnh cường độ nhiễm 30
III.5.3. Phương pháp xử lý số liệu 31
Phần 3
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
I. Hiện trạng nghề sản xuất tôm sú giống và mức độ cảm nhiễm virus
ở đàn postlarvae tôm sú sản xuất tại Quảng Nam . 32
I.1. Hiện trạng nghề sản xuất tôm sú giống tại Quảng Nam 32
I.1.1. Thông tin chung 32
I.1.2 Tình hình sản xuất tôm sú giống tại Quảng Nam trong 10 năm 32
I.2. Mức độ cảm nhiễm các loại virus ở đàn postlarvae của tôm sú sản
xuất tại Quảng Nam 34
II.Mức độ cảm nhiễm virus WSSV, MBV, HPV ở đàn tôm sú bố mẹ
tại Quảng Nam . 36
III. Kiểm tra mức độ cảm nhiễm virus MBV ở tôm sú bố mẹbằng các
phương pháp khác nhau 39
IV. Kết quả thực nghiệm áp dụng các biện pháp ngăn ngừa sự lây nhiễm virus
từ mẹ sang đàn ấu trùng 44
IV.1. Đánh giá hiệu quả của biện pháp kiểm tra WSSV ở tôm mẹ trước khi
cho tham gia sinh sản nhằm sản xuất ra đàn postlarvae không nhiễm virus
WSSV 44
IV.2. Hiệu quả các biện pháp ngăn ngừa sự lây nhiễm MBV từ tôm mẹ sang
đàn ấu trùng . 44
IV.3. Thí nghiệm kiểm tra khả năng lây nhiễm virus MBV từ con tôm sú bố,
mẹ khi nhốt chung nhau trong một dụng cụ 50
Phần 4
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT Ý KIẾN
I. K ếtluận 52
II. Đềxuất ýkiến 52
TÀI LIỆU THAM KHẢO 54


MỞ ĐẦU
Ngành NTTSđang ngày càng phát triển trở thành ngành kinh tế mũi
nhọn của Quốc gia, nó không chỉ mang lại nhiều ngoại tệ cho đất nước mà
còn góp phần đáng kể vào sự thành công củacông tác giảm nghèo, làm thay
đổi đời sống dân cư các vùng miền núi và ven biển. Trong nuôi thuỷ sản, nuôi
tôm là mộttrong những nghềphát triển mạnh nhất. Khâu đầu tiên quyết định
sựtồn tạivà phát triển của nghề nuôi tôm công nghiệp là sản xuất nhân tạo
tôm sú giống. Bắt đầu từ năm 1998,khi các nhà khoa học cho tôm sú đẻ nhân
tạo thành công tạimiềnTrung,thì nghề nuôi tôm mới thật sự phát triển và
phát triển rất nhanh. Hàng nghìntrại sản xuất tôm sú giống đã được xây dựng
dọc bờ biển miền Trung, nhiều hecta mặt nướcven biển được đưa vào nuôi
tôm thương phẩm. Tuy nhiên, dịch bệnh liên tiếp xảy ra đã làm cho năng suất,
sản lượng tôm giống và tôm thịt ở khu vực này giảm sút mạnh trong những
năm gần đây.
Yếu tố đầu tiên và quan trọng gây bệnh cho động vật thủy sản là sự có
mặt của tác nhân gây bệnh trong hệ thống nuôi thủy sản. Trong các trại giống
và ao nuôi thương phẩm, tác nhân gây bệnh làvirus gây nhiều loại bệnh nguy
hiểm khác nhau. Có những virus gây tác hại cho ấu trùng tôm như virus
MBV, BMN, nhưng cũng có nhiều virus nhiễm vào tôm từ giai đoạn ấu trùng,
do lây nhiễm theo trục dọc –từ mẹ sang con, nhưng lại phát bệnh ở giai đoạn
tôm sú nuôi thương phẩm,như virus WSSV, YHV, HPV, . Hầu hết các
virus gây bệnh ở tôm sú đều có thể lây nhiễm trực tiếp hoặc gián tiếp từ tôm
mẹ sang con. Do vậy,việc nghiên cứu để đánh giá mức độ và chủng loại virus
cảm nhiễm ở đàn tôm mẹ trong các trại tôm giống tại Quảng Nam và thử
nghiệm các biện pháp nhằm giảm thiểu sự lây nhiễm virus này từ mẹ sang
con, là giải pháp cần thiết để nâng cao chất lượng tôm sú giống sản xuất tại
địa phương và góp phầnhạn chế dịch bệnh do virus gây ra ở các ao nuôi
thương phẩm.
Xuất phát từ yêu cầu thực tế đó, đểhoàn thành chương trình đào tạo
thạc sĩ ngành nuôi trồng thủy sản,chúng tôiđược nhà trường và khoa nuôi
Trang 2
trồng thủy sản cho phépthực hiện đề tài: “ Đánh giá mức độ cảm nhiễm một
sốloạivirus ở đàn tôm sú (Penaeus monodon Fabricius, 1798) bố mẹ tại
Quảng Namvà thử nghiệmmột sốbiện pháp nhằm ngăn chặn sự lây nhiễm
virustừ tôm mẹ sang đàn ấu trùng”. Đề tài được thực hiện với các nội dung
sau:
1. Tìm hiểu hiện trạng nghề sản xuất tôm sú và các loàivirus cảm
nhiễm ở đàn postlarvaetôm súsản xuất tạiQuảng Nam.
2. Nghiên cứu sự cảmnhiễmvirus WSSV, MBV, HPV trên đàn tôm sú
bố mẹ tại Quảng Nam.
3. Thử nghiệmmột sốbiện pháp nhằm ngăn chặn sự lây nhiễmvirustừ
tôm mẹ sang đàn ấu trùng.
Thực hiện đề tài nghiên cứu này, chúng tôi hy vọng rằng kết quả thu
được sẽ là cơ sở khoa học cho các biện pháp kỹ thuật để các trại sản xuất tôm
sú giống của Quảng Nam có thể đưa ra thị trường đàn tôm sú giống khỏe
mạnh,không hoặc ít mang tác nhân gây bệnh nguy hiểm như virus, góp phần
giảm thiểu các bệnh dịch trong nuôi thương phẩm.
Trang 3
Phần 1
TỔNG LUẬN
I. Tình hình nghiên cứu bệnh virus ở tôm sú(Penaeus.
Monodon ) trên thế giới:
Tôm sú(Penaeusmonodon) được nuôi phổ biến ở rất nhiều quốc gia
trên thế giới, tập trung nhiều ở khu vực Châu Á và Nam Mỹ. Đây chính là đối
tượng nuôi có giá trị kinh tế cao. Trên tôm sú nuôi có thể bị nhiễm nhiều loại
tác nhân gây bệnh khác nhau: virus, vi khuẩn, nấm, ký sinh trùng. Trong đó
virus luôn là tác nhân có thể gây ra nhiều loại bệnhnguy hiểmkhác nhau.
Một số bệnhvirus thường gặp trên tôm sú:
1. Bệnh Monodon Type baculovirus (MBV):
Khi nói đến bệnh do virus gây ra cho tôm he nuôi, không thể không nói
đến bệnh MBV. Bệnh MBV có thể tìm thấy trong hầu hết các thông báo bệnh
tôm ở các nước trên thế giới. MBV có mặt trong phần lớn các trang trại nuôi
tôm ở Châu Á như: Trung Quốc, Philippin, Malaysia, Singapore, Thái Lan,
Indonesia và có thể cảm nhiễm trên nhiều loài tôm khác nhau: P.
monodon, P. merguiensis, P. indicus, P. semisulcatus, P. penicillatus,
P.vanamei Tuy nhiên chỉ có tôm sú (P.monodon)thường bị nhiễm cao và
phổ biến nhất.
Virus MBV có thể cảm nhiễm ở các giai đoạn khác nhau của tôm nuôi
và bắt đầu từ giai đoạnzoea 2. Dấu hiệu chính của bệnh thể hiện đặc thù nhất
ở giai đoạn postlarvae, khi tôm bị nhiễm MBV nhẹ, các dấu hiệu lâm sàng
không rõ ràng,khi bị nhiễm nặng, tôm có dấu hiệu yếu, bỏ ăn, bơi lội lờ đờ,
cơ thể đổi màu xanh lơ hay xanh đen, sinh trưởng chậm, chuyển giai đoạn
không đồng đều [23].
Tôm thịt khi bị nhiễm MBV,thường chết rải rác, cơthể có màu đen tối,
kém ăn, còi cọc, chậm lớn, chu kì lột xác kéo dài, mang và bề mặt cơ thể bị
cảm nhiễm rất nhiều các tác nhân cơ hội như:vi khuẩn dạng sợi, động vật đơn
Trang 4
bào (protozoa), tảo đơn hay đa bào và các tác nhân khác, sau 3 đến 4 tháng
nuôi, tôm vẫn có kích thước rất nhỏ, người ta thường gọi là“tôm kim”. Ngoài
ra nhiều tác giả còn cho rằng,MBV có thể làm cơ thể tôm yếu đi và mẫm cảm
hơn với các mầm bệnh nguy hiểm khác như vi khuẩn vibrio, virus đốm trắng,
gây tỷ lệ chết cao trong quần đàn.
Tôm sú bố mẹ cũng có thể nhiễm MBV, nhưng tác hại trên tôm mẹ
không rõ ràng. Nhìn hình thức bên ngoài rất khó xác định tôm mẹ có nhiễm
MBV hay không, nên nguy cơ đưa tôm mẹ có MBV (+) vào tham gia sinh sản
nhân tạo trong các trại giống là rất cao. Các con tôm mẹ có MBV (+) chắc
chắn sẽtạo ra những đàn postlarvae bị dương tính với MBV. Mức độ nhiễm
MBV nặng hay nhẹ của tôm mẹ,có quan hệ chặt chẽ với mức độ nhiễm MBV
cao hay thấp ở đàn tôm ấu trùng.
Năm 1999, Liao đã thông báo rằng quần đàn tôm mẹ bắt từ biển của
Đài Loan, năm 1987 nhiễm MBV 33%, đến năm 1989 nhiễm 100%, thường
gặp nhiễm 85%. Natividad 1992, cho biết ở Philippines đến năm 1992 rất khó
tìm được một đàn postlarvae của tôm sú không nhiễm MBV [3].
Tại Việt Nam, phòng bệnh học của Trung tâm nghiên cứu thuỷ sản III,
đã phát hiện 30/54 (chiếm tỷ lệ 68%) mẫu kiểm tra tôm bố mẹ nhiễm MBV,
với mẫu postlarvaebị nhiễm là 40,5% (nguồn VietNamNet, cập nhật
05/12/2003).
Khi nghiên cứu mối quan hệ giữa mức độ nhiễm MBV và tác hại của
bệnh này đối với điều kiện sống của tôm, Chanratchakool (1994) đã cho rằng:
Những đàn tôm bị nhiễm MBV nếu được sống trong môi trường thuận lợi và
ổn định,thì hầu như tác hại không đáng kể,nhưng khi gặp điều kiện môi
trường không ổn định, tôm bị stress thì có thể kích thích MBV tăng cường
mức độ cảm nhiễm và gây ra dịch bệnh [18].
MBV còn có thể lây lan theotrục ngang. Nếutôm m ẹ (+) với MBV
nhưng trứng và giai đoạn nauplius lại (-) với virus này. Điều này cho thấy
không có sự lây nhiễm MBV theo trục dọc như đúng với nghĩa của từ này.
Tuy vậy,virus từ tôm mẹ được thải ra bể đẻ,theo phân rồi cảm nhiễm vào
đàn ấu trùng qua con đường tiêu hóa,khi ấu trùng sử dụng thức ăn từ môi
Trang 5
trường ngoài. Do vậy, đến giai đoạn zoea 2, ấu trùng của các con tôm mẹ (+)
với MBV mới thể hiệnkết quả (+) với virus này [14,16].
Ngày nay, bệnh MBV đã và đang được nghiên cứu ở nhiều quốc gia,
hàng loạt các thông báo về kết quả nghiên cứu đã được công bố. Các phương
pháp chuẩn đoán sự nhiễm MBV trên tôm ở mức độ hiện đại như: phương
pháp dùng kính hiển vi điện tử, phương pháp thăm dò gen, phương pháp kiểm
tra kháng thể của virus. Ngoài ra với MBV, do đặctính của nhóm virus có tồn
tại thể ẩn,nên phương pháp nhuộm màu gan tôm ép tươi bằng malachite
green và phương pháp mô học,cho phép chẩn đoán chính xác sự cảm nhiễm
của MBV trong các tế bào gan tụycủa tôm,thông qua việc phát hiện sự tồn
tại của các thể ẩn trong mẫu nghiên cứu. Tuy vậy, hai phương pháp này dù
sao cũng còn một số hạn chế đó là không thể phát hiện chính xác khi tôm bị
nhiễm virus ở giai đoạn đầu tiên, chưa hình thành thể ẩn (occulusion body).
Nhưng phương pháp này phù hợp cho việc nghiên cứu bệnh MBV ở các
phòng thí nghiệm thô sơ của các quốc gia nghèo (D.lighner, 1996)[23].
2. Bệnh virusđốm trắng(White spot Baculovirus-WSBV):
Virus này có nhiều tên gọi khácnhau:WSBV (White spot Baculovirus-Bệnh đốm trắng do Baculovirus),WSSV (White spot syndrome-Hội chứng
đốm trắng) hay SEMBV (Systemic Ectodemal and Mesodermal Baculovirus).
Đây là loại virus có độc lực lớn, hầu hết các loài tôm he đều có thể
nhiễm bệnh này. Các thông báo ở khu vực Châu Á Thái Bình Dương cho
thấy,tôm sú (Penaeus monodon) và tôm he Nhật Bản (P. japonicus) chịu tác
hại rất lớn về bệnh này [3].
Kết quả nghiên cứu đặc điểm cấu trúc và phân tử của virus cho thấy,
virus đốm trắng cũng là virus chứa ADN, bộ gen mạch đôi dạng vòng, có
dạng hình que hai đầu tròn, kích thước lớn 300x100nm. Dựa trên sự phân tích
gen và hình thái học của virus này mà Wang el al (1995) và Wongteerasirpaya
et al (1995) đã phân loại virus WSSV thuộc nhóm Baculovirus không hình
thành thể ẩn. Tuy vậy, kỹ thuật phân tích trình tựADNcủa WSSV những
năm gần đây đã không ủng hộ luận điểm cho rằng, tác nhân gây bệnh đốm


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đỗ Thiện Hải, 2004. Điều tra một số bệnh trên tôm sú giống ở Đà
Nẵng và đề ra các biện pháp khắc phục. Báo cáo đề tài khoa học, 46 trang.
2. Văn Thị Hạnh và ctv, 2002. Miễn dịch thụ động ngăn ngừa bệnh
virus ở tôm sú. Trong tuyển tập nghềcá Sông Cửu Long. Nhà xuất bản nông
nghiệp, trang 151- 261.
3. Đỗ Thị Hoà, Bùi Quang Tề, Nguyễn Hữu Dũng, Nguyễn Thị Muội,
(2004), Bệnh học thuỷ sản. Nhà xuất bản Nông nghiệp, 410 trang.
4. Đỗ Thị Hoà, 1996. Nghiên cứu một số bệnh chủ yếu trên tôm sú
(penaeus monodon Fabricius 1798) nuôi ở khu vực Nam trung bộ. Luận án
phó tiến sĩ khoa học nông nghiệp. 134 trang.
5. Lý Thị Thanh Loan, 2003, Một số tác nhân gây bệnh trên các loài
tôm he nuôi ở các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long. Trong tuyển tập nghề cá
sông Cửu Long. Nhà xuất bản nông nghiệp. Trang 8-12.
6.Nguyễn Trọng Nho, 1993. Bệnh trên tôm sú và biện pháp phòng trị.
Trong kỹ thuật nuôi tôm sú. Nhà xuất bản nông nghiệp, trang 8-12.
8. Dương Ngọc Tân, 2007. Đánh giá hiệu quả quy trình sản xuất tôm sú
giống (penaeus monondon Fabricius, 1798) không dùng kháng sinh tại công
ty TNHH thuỷ sản Hoàn Vũ –Ninh Thuận. Luận văn thạc sỹ. Trang 11.
9. Bùi Quang Tề, 1995. Báo cáo kết quả khảo sát bệnh MBV ( Penaeus
monodon Baculovirus) của tôm sú nuôi ở các tỉnh phía Nam. Trong báo cáo
tổng kết đề tài: Xác định nguyên nhân gây chết tôm ở đồng bằng sông Cửu
Long và các giải pháp tổng hợp để phòng trị của Nguyễn Việt Thắng, phần I.
Trang 245 -260.
10.Bùi Quang Tề, 2001. Bệnh của tôm nuôi và biện pháp phòng trị. Tổ
chức Aus.AID xuất bản, 100 trang.
11. Nguyễn Việt Thắng và cộng tác viên, 1996. Xác định nguyên nhân
gây chết tôm ở đồng bằng sông Cửu Long và biện pháp tổng hợp để phòng trị,
phần II. Báo cáo tổng kết đề tài cấp nhà nước. 119 trang.
Trang 55
12. Lê Hoàng Thuý, 2006. Điều tra, nghiên cứu bệnh trắng đục thân
trên ấu trùng tôm sú (penaeus monodon) tại Đà Nẵng. Luận văn thạc sỹ. 50
trang.
13. Nguyễn Thị Tường Vi, 2005. Bệnh virus trên tôm sú (Penaeus
monodon Fabricius 1798) nuôi thương phẩm tại phường Hoà Hiệp Quận Liên
Chiểu –TP Đà Nẵng. Luận văn thạc sỹ. 70 trang.
14. Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I, 2001. Báo cáo tình hình
bệnh tôm nuôi ở các tỉnh ven biển phía Bắc năm 2001 và một số giải pháp
kiến nghị.
15.Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản I, 2003. Kếtquả nghiên cứu về
bệnh tôm sú ở các tỉnh phía Bắc năm 2003.
16. Viện nghiên cứu nuôi trồng thuỷ sản II, 2002. Báo cáo tình hình
nuôi tôm sú và dịch bệnh hàng tháng ở các tỉnh Đồng Bằng sông Cửu Long.
6. Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II , 2003. B ệnh đốm trắng và tình hình
dịch bệnh trên tôm sú nuôi khu vực Nam bộ.
17. Viện nghiên cứu nuôi trồng thủy sản II , 2003. Đánh giá tình hình
tôm nuôi ở bốn tỉnh nam sông Hậu năm 2003.
18. Chen, S.N, Chang P.S and Kou G.H (1992), Infection route and
eradication of Penaeus monodon Baculovirus (MBV) in larval gaint tiger
prawns Penaeus monodon. In Diseases of cultured penaeid in Asia and United
States, by Wendy Fulks and Kevan L.Main. p.177-184.
19. Chen, S.N, P.S, Chang, G.H Kou and D.V Lightner. Studies on
Virogenesis and Cytophathology of P. monodon Baculovirus (MBV) in the
giant tiger prawn (P.monodon) and the red tail prawn (P.penicilatus). Fish
pathology, 1989, 24:89-100.
20. Chen, S.N. Baculovirus (MBV) in larval gaint tiger prawns Penaeus
monodon. In Diseases of cultured penaeid Shrimp in Asia and United States,
by Wendy Fulks and Kevan L. Main,1992, p.177-184.
21. Flegel, T.W. (1992), Occurrence diagnosis and treatment of shrimp
diseases in Thailand. In: Diseases of cultured penaeid in Asia and theUnited
States, by Wend of Fulks and Kevan L.Main. p57-111.
Trang 56
22. Liao, I.C. Diseases of Penaeus monodon in Taiwan: A review from
1977 to 1991. In: Diseases of cultured penaeid shrimp in Asia and the United
States, by Wendy Fulks and Kevan L.Main, 1992, p.113-127.
23. Lightner, D.V (1996), MBV type virus disease. In: A handbook of
shrimp pathology and diagnostic procedures for diseases of cultured penaeid
shrimp. The world aquaculture sociely, section 3:/Viruses/MBV/8.p.
24. Lightner, D.V. MBV type virusdisease. In: A handbook of shrimp
pathology and diagnostic procedures for diseases of cultured penaeid shrimp.
The world Aquaculture Society, 1996, section 3:/viruses/MBV/8p.
25. Lightner, D.V (1996), Hepatopancreatic parvovirus (HPV). In: A
handbook of shrimp pathology and diagnostic procedures for diseases of
cultured penaeid shrimp. The World Aquaculture sociely, section
3:/Viruses/HPV/8.p.
26.Lightner, D.V (1996), Yellow-head virus disease. In the handbook
of shrimp pathology and diagnostic procedures for diseases of cultured
penaeid shrimp. The World aquaculture sociely, section 3: Viruses/YHV/ 8p.
27.Navitidad, J.M and D.V.Lightner. Prevalence and geographic
distribution of MBV and other diseases in culture Gaint tiger prawn (Penaeus
monodon) in the Philippin. In: Diseases of culturepenaeidshrimp in Asia and
the Unitedd States, by Wendy Fulks and Kevan L.Main, Hawaii, 1992/p 111-115.
28.Pornlerd Chanrakool et,al (1994), Health Management in the shrimp
ponds. 52p.
29. Tokuosano and K. Monoyama (1992). Baculovirus infection of
penaeid shrimp in Japan. In: Diseases of cultured penaeid shrimp in Asia and
the United states. By Wendy Fulks and Kevan L.Main, Hawai, p 160-173.
30. Wang, Y.G, K.L.Lee, M. Najiah, M.Shariff and M.D.Hassan
(2000), A new bacterial white spot syndrom (BWSS) in cultured tiger shrimp
penaeus monodon and its comparison with white spot syndrom (WSSV)
caused by virus. Dis. Aquat. Org. 41:9-18.