Luận Văn Đánh giá khả năng lọc của Nghêu Bến Tre trong điều kiện thí nghiệm, ở các giai đoạn phát triển khác

Đồ án tốt nghiệp năm 2012
Đề tài: Đánh giá khả năng lọc của Nghêu Bến Tre trong điều kiện thí nghiệm, ở các giai đoạn phát triển khác nhau


MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN i
LỜI CAM ĐOAN .ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CHỮ CÁI VIẾT TẮT vi
DANH MỤC CÁC BẢNG vii
DANH MỤC CÁC HÌNH viii
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU . 3
1.1. Sơ lược về nghêu Bến Tre (Meretrix Lyrata) 3
1.1.1 Vùng phân bố của nghêu Bến Tre . 3
1.1.2 Tình hình nuôi nghêu ở Việt Nam . 4
1.2. Các nghiên cứu khả năng lọc của động vật hai mảnh vỏ và Nghêu
Bến Tre 7
1.2.1. Các nghiên cứu về khả năng lọc của động vật hai mảnh vỏ
trên thế giới. 7
1.2.2. Các nghiên cứu về khả năng lọc của động vật hai mảnh vỏ ở
Việt Nam. 12
1.3. Nghiên cứu khả năng lọc của nghêu Bến Tre (Meretrix lyrata). . 15
1.4. Các phương pháp sinh học xử lý ô nhiễm môi trường do nuôi
trồng thủy sản 16
1.4.1. Ô nhiễm môi trường do nuôi trồng thủy sản (NTTS) ven biển 16
1.4.2. Các phương pháp sinh học trong xử lý ô nhiễmmôi trường 16
1.4.2.1. Phương pháp sử dụng hệ vi sinh vật 17
1.4.2.2. Phương pháp sử dụng hệ động thực vật để hấp thụ các
chất ô nhiễm 17
iv
1.4.3. Các hệ thống xử lý ô nhiễm môi trường bằng các phương
pháp sinh học . 18
1.4.3.1. Hệ thống xử lý bằng phương pháp hiếu khí (Aerobic
methods) 18
1.4.3.2. Hệ thống xử lý bằng phương pháp kỵ khí (Anaerobic
methods) 18
1.4.3.3 Các hệ thống làm sạch nước thải trong điều kiện tự nhiên . 19
CHƯƠNG 2: ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 21
2.1. Nội dung nghiên cứu 21
2.2. Đối tượng nghiên cứu, thời gian và địa điểm nghiên cứu . 21
2.2.1. Đối tượng nghiên cứu . 21
2.2.2. Thời gian nghiên cứu 21
2.2.3. Địa điểm nghiên cứu . 21
2.3. Phương pháp nghiên cứu 21
2.3.1. Phương pháp thu thập tài liệu. 22
2.3.2. Phương pháp thí nghiệm . 23
2.3.2.1. Sơ đồ thí nghiệm tốc độ lọc . 23
2.3.2.2 Phương pháp phân tích mẫu. . 24
2.3.2.3 Phương pháp xử lý số liệu 26
CHƯƠNG 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 27
3.1. Đặc điểm hình thái, sinh trưởng, dinh dưỡng của Nghêu Bến Tre 27
3.1.1. Đặc điểm hình thái của Nghêu 27
3.1.2. Đặc điểm dinh dưỡng 28
3.1.3. Đặc điểm sinh trưởng 29
3.2. Tốc độ lọc của nghêu Bến Tre (Meretrix lyrata) giai đoạn con
giống 30
v
3.3. Tốc độ lọc của nghêu Bến Tre (Meretrix lyrata) giai đoạn trưởng
thành 34
3.4. Đề xuất giải pháp sử dụng nghêu trong việc giảm thiểu và xử lý ô
nhiễm môi trường nước . 38
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ . 41
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
Phát triển nuôi trồng thủy sản theo hướng đa dạng hóa các đối tượng
nuôi và nuôi trồng thủy sản theo hướng đa dạng sinhhọc, kết hợp trong từng
vùng nuôi trồng đang được thực hiện với nhiều thànhcông nhất định. Đặc biệt
là nuôi trồng thủy sản theo mô hình kết hợp nhiều đối tượng nuôi trong cùng
thủy vực như là một giải pháp nâng cao hiệu quả kinh tế, cũng như giảm thiểu
tác hại môi trường, ổn định phát triển bền vững. Trong đó, phát triển những
đối tượng nuôi trồng có khả năng cải tạo môi trườngđược đặc biệt chú ý. Các
loài động vật thân mềm hai mảnh vỏ như: vẹm xanh, sò huyết, nghêu, trai,
hàu . là những đối tượng được lựa chọn. Với khả năng lọc sinh học chất hữu
cơ và chất lơ lửng trong môi trường nước, những động vật thân mềm hai
mảnh vỏ này có khả năng làm giảm lượng vật chất hữucơ lơ lửng, từ đó giảm
chất lắng đọng trên nền đáy và giúp cải thiện môi trường nước.
Mặt khác, khi nuôi động vật hai mảnh vỏ ăn lọc trong các thủy vực
nuôi trồng thủy sản cùng với các đối tượng khác như tôm, cá, tôm
hùm, động vật thân mềm hai mảnh vỏ này giúp làm tăng hiệu quả sử dụng
thức ăn, môi trường được sạch hơn, giảm chi phí quản lý và nâng cao hiệu
quả kinh tế.
Câu hỏi đặt ra là nuôi đối tượng nào với quy mô/ môhình kết hợp ra
sao là phù hợp với thực tế hiện nay? Tại Bến Tre, bên cạnh việc phát triển
nghêu nuôi tôm công nghiệp, đối tượng Nghêu được xem là đối tượng nuôi
chính ở vùng bãi triều. Tuy nhiên, trong thời gian qua, nhiều vấn đề phát sinh
trong nghêu nuôi Nghêu ở Bến Tre. Một trong những vấn đề quan trọng nhất
là hiện tượng Nghêu chết hàng loạt mà chưa có câu trả lời. Một số tác giả cho
rằng, Nghêu chết là do sự gia tăng nhiệt độ nước ở vùng nuôi; một số khác lại
cho rằng các sinh vật gây bệnh đối với Nghêu là nguyên nhân gây chết hàng
2
loạt. Cũng có ý kiến cho rằng Nghêu chết là do mật độ nuôi vượt quá “nhu
cầu” sống của chúng. Đồng thời, nhiều hướng nghiên cứu đề xuất giải pháp
giảm thiểu hiện tượng gây Nghêu chết được đặt ra. Đó là, có thể nuôi Nghêu
trong ao đất hoặc kết hợp với các đối tượng khác nhằm tăng cường hiệu quả
kinh tế nghề nuôi và cải thiện môi trường. Tuy nhiên, nuôi bao nhiêu và nuôi
với mật độ như thế nào là thích hợp vẫn chưa có câutrả lời thỏa đáng bởi vì
cho đến nay, chưa có bất cứ công trình công bố nào xác định được nhu cầu
thức ăn, tức khả năng lọc của Nghêu trong môi trường ra sao? Vì mục tiêu
giải quyết vấn đề khả năng lọc của Nghêu và đáp ứngnhu cầu tốt nghiệp cuối
khóa học, đề tài “Đánh giá khả năng lọc của Nghêu Bến Tre trong điều
kiện thí nghiệm, ở các giai đoạn phát triển khác nhau” được tiến hành với
các mục tiêu sau:
ã Xác định khả năng ăn lọc của nghêu Bến Tre (Meretrix lyrata).
ã Đề xuất ứng dụng sử dụng nghêu Bến Tre vào việc làmsạch môi
trường ở các thủy vực nuôi trồng thủy sản.
Ý nghĩa khoa học:
Kết quả nghiên cứu của đề tài cung cấp thêm những thông tin về đặc
điểm ăn lọc, khả năng làm sạch môi trường của nghêu.
Ý nghĩa thực tiễn:
Kết quả đề tài là cơ sở cho việc xây dựng kế hoạch nuôi nghêu hợp lý
cũng như ứng dụng nuôi nghêu trong cải thiện môi trường, mở ra hướng mới
trong công việc xử lý nước nuôi trồng thủy sản có lượng chất hữu cơ cao, cải
thiện môi trường nuôi trồng thủy sản.
Do sự hiểu biết của bản thân và thời gian có hạn chế, vì vậy đề tài
không thể tránh khỏi những thiếu sót. Kính mong nhận được sự góp ý của quý
thầy, cô và các bạn để đề tài được hoàn chỉnh hơn.


CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Sơ lược về nghêu Bến Tre (Meretrix Lyrata)
Nghêu thuộc lớp thân mềm hai mảnh vỏ - bivalvia. Lớp thân mềm hai
mảnh vỏ gồm năm chi chính với tên khoa học là: Protobranchia, pteriomorpha,
Anomal adesmata, Rostroconchia, Heterrodota. Chi Heterodona có hơn 40 họ
và nghêu thuộc giống Meretrix, nằm trong họ Veneridae – họ lớn nhất trong
chi Heterdonta.
1.1.1 Vùng phân bố của nghêu Bến Tre
Nghêu Bến Tre phân bố chủ yếu ở vùng biển ấm Tây Thái Bình Dương,
từ biển Đài Loan, Phillipine, phía Nam Trung Quốc và Việt Nam. Ở Việt
Nam chúng phân bố chủ yếu ở khu vực Tây Nam Bộ như: Cần Giờ
(Tp.HCM), Gò Công (Tiền Giang), Bình Đại, Ba Tri vàThạnh Phú (Bến Tre),
Vĩnh Châu (Sóc Trăng), Vĩnh Lợi (Bạc Liêu), Ngọc Hiển (Cà Mau) và Cầu
Ngang, Duyên Hải của Trà Vinh, (Nguyễn Chính, 1996).
Nghêu phân bố ở những vùng có nền cát – bùn, trong đó cát chiếm 60-90% với kích cỡ hạt từ 0,006-0,25mm, nghêu thường phân bố ở những nơi có
nền cát tương đối phẳng, ít dốc, có độ xốp vừa phảiđể thuận lợi cho việc đào
bới và vùi mình của nghêu, khoảng 4-6cm dưới mặt đáy. Trong tự nhiên rất it
gặp loài Meretrix lyrataở chỗ cát thô, cấp hạt lớn hoặc đáy cát rắn chắc, và
chưa bao giờ gặp nghêu phân bố ở vùng đáy bùn hoặc đất sét; quá nhiều bùn,
nghêu bị ngạt thở; cát quá nhiều sẽ khô và nóng làmnghêu chết. Nghêu phân
bố chủ yếu ở vùng trung triều và dưới triều. Độ sâucực đại tìm thấy nghêu
lúc nước ròng là 2,5 m (Trương Quốc Phú, 1999).
Nghêu phân bố ở vùng có nền đáy cát mịn đến cát trung có pha lẫn hàm
lượng bùn lỏng và xác hữu cơ (10 - 18%) vào mùa mưabùn lỏng bao phủ nền
đáy bãi Nghêu (1,5 – 2,5cm), thời gian phơi bãi từ 2-8 giờ/ngày. Độ mặn đặc
4
trưng cho bãi nghêu dao động từ 7 - 25‰; pH phù hợpcho nghêu phát triển là
từ 6,5 – 8,5 và nhiệt độ là 26 – 32
o
C (Nguyễn Tác An và cs, 1994).
1.1.2 Tình hình nuôi nghêu ở Việt Nam
Nuôi nhuyễn thễ ven biển được bắt đầu từ rất sớm ở Việt Nam vì loài
Meretrix lyrata có sẵn trong các bãi triều tự nhiên, hoạt động nuôi nghêu
những năm 1970 ở Bến Tre, sau đó chuyển sang Tiền Giang (1987) và ở Trà
Vinh phát hiện nghêu được nuôi vào năm 1995 (Bộ Thủy Sản, 2004). Nghêu
Bến Tre còn được nuôi thành công ở Thái Bình và NamĐịnh (John Kleinen,
2003).
Theo Bộ Thủy Sản (2004), diện tích nuôi nghêu là 12.417 ha, sản lượng
hàng năm đạt 118.945 tấn, trong đó tỉnh ở Miền Bắc có sản lượng cao nhất là
Nam Định với 700 ha, và sản lượng khoảng 9.000 tấn;và Bến Tre ở Miền
Nam với 4.075 ha với sản lượng thu hoạch khoảng 42.012 tấn. Trà Vinh cũng
có diện tích nuôi khoảng 1.000 ha, sản lượng 5.000 tấn.
Trong năm 2005 sản lượng nhuyễn thể đạt trên 180.000 tấn. Nghêu được
thả nuôi chủ yếu là nghêu Bến Tre (Meretrix lyrata) số còn lại là nghêu địa
phương như nghêu dầu (Meretrix meretrix) và nghêu vân (Meretrix lusoria)
phân bố chủ yếu ở miền Bắc đặc biệt là Nghệ An, (BộThủy Sản, 2005).
Theo Phan Lữ Hoàng Hà dẫn lời bà Trần Thị Thu Nga-Phó Giám đốc
Sở Thủy sản Bến Tre, cho biết: “Trữ lượng nghêu củatoàn tỉnh Bến Tre ước
tính khoảng 216.000 - 456.000 tấn, khả năng khai thác là 150.000 – 312.000
tấn/năm, trong đó sản lượng chủ yếu là khai thác tựnhiên, còn sản lượng nuôi
chỉ khoảng 20.000 – 50.000 tấn/năm”. Có thể thấy Tỉnh Bến Tre là một tỉnh
có một nguồn trữ lượng nghêu hết sức dồi dào, nhưngviệc khai thác tự nhiên
và quy hoạch nuôi chưa hợp lý đã làm giảm tiềm năng thực tế ở các bãi
nghêu. Hiện nay, diện tích bãi nghêu trên toàn tỉnhBến Tre trên 15.000 ha,
trong đó huyện Bình Đại (Thới Thuận, Thừa Đức) có diện tích lớn nhất là


TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu Tiếng Việt
1. Nguyễn Tác An, Nguyễn Văn Lục (1994). Nghiên cứu nguồn lợi hải
sản, và các điều kiện tự nhiên phục vụ quy hoạch, sử dụng hợp lý các
thủy vực ven bờ tỉnh Trà Vinh. Đề tài nghiên cứu Khoa học, Sở Tài
nguyên môi trường và sở Thủy sản Trà Vinh, Tr.88-101.
2. Nguyễn Tác An, Phạm Thị Dự (2005), Một số kết quả thử nghiệm nuôi
ghép Vẹm xanh (Perna viridis) với Tôm hùm ở Xuân Tự, Vạn Ninh,
Khánh Hòa, Tạp chí Khoa học Công nghệ biển, phụ trương số 4/2005,
tr.224-235.
3. Nguyễn Chính. Một số loài Thân mềm có giá trị kinh tế lớn ở Việt Nam,
Tuyển tập Nghiên cứu biển tập II phần I, tr.153-173.
4. Nguyễn Chính (1996). Một số loài động vật nhuyễn thể có giá trị kinh
tế ở biển Việt Nam, Nhà xuất bản Khoa học Kỹ thuật – Hà Nội, tr.80.
5. Nguyễn Chính (2007), Vai trò làm sạch môi trường của động vật thân
mềm (Mullusca) hai vỏ (Bivalvia), Tuyển tập Báo cáoKhoa học, Hội
thảo ĐVTM toàn quốc lần V, tr.35.40.
6. Nguyễn Thị Phương Hiền (2011), Nghiên cứu khả năng lọc mùn bã
hữu cơ, tảo đơn bào (Nannochloropsis oculata) của sò huyết (Andara
granosa), sò lông (Anadara antiquata) và vẹm vỏ xanh (Perna viridis)
tại Khánh Hòa, Luận văn Thạc sĩ Trường Đại học Nha Trang
7. Nguyễn Đình Hùng, Huỳnh Thị Hồng Châu, Nguyễn Văn Hảo, Trình
Trung Phi, Võ Minh Sơn (2003), Nghiên cứu sản xuất giống nghêu,
Tuyển tập Báo cáo Khoa học, Hội thảo ĐVTM toàn quốclần 3, tr.132-137.
8. Tạ Văn Khương, Trương Quốc Phú (2006), Thử nghiệm nuôi Sò Huyết
(Anadara granosa) trong ao nước tĩnh, Tạp chí nghiên cứu khoa học
Đại học Cần Thơ 2006, tr.192-200.
9. Nguyễn Ngọc Lâm và Đoàn Như Hải (1996), Nghiên cứu thành phần
thức ăn của Sò huyết trong các thủy vực ven bờ tỉnhTrà Vinh, Tuyển
tập Nghiên cứu Biển, Tập 7, tr.121-130.
10. Trần Quang Minh (2001), Một số đặc tính sinh học chính của nghêu
dưới ảnh hưởng của các yếu tố sinh thái tự nhiên, Nhà xuất bản Nông
nghiệp, tr.149-154.
11. Hứa Thái Nhân, Ngô Thị Thu Thảo, Huỳnh Hàn Châu và Trần Ngọc
Hải (2007), “Thử nghiệm nuôi vỗ nghêu Bến Tre (Meretrix Lyrata)
trong hệ thống nước xanh - Cá rô phi”, Tuyển tập Báo cáo Khoa học,
Hội thảo ĐVTM toàn quốc lần V.
12. Trương Quốc Phú (1997). Vùng phân bố của Nghêu ở Đồng bằng Sông
cửu long, Khoa học công nghệ - Khoa học Nông nghiệp Đại họcCần
Thơ, 3, 5/1997.
13. Trương Quốc Phú (1999). Nghiên cứu một số đặc điểm sinh học, sinh
hóa và kỹ thuật nuôi nghêu Meretrix lyrata (Sowerby) đạt năng suất
cao, Luận án Tiến sĩ Khoa Học Nông Nghiệp, Trường Đại học Thủy
sản Nha Trang.
14. Trương Quốc Phú, Kỹ thuật nuôi nghêu (Meretrix lyrata) của ngư dân
Đồng Bằng Sông Cửu long, Tuyển tập Báo cáo khoa học hội nghị sinh
học biển toàn quốc lần 1, Nhà xuất bản Khoa Học và Kỹ thuật.
15. Nguyễn Hữu Phụng, Trương Quốc Phú (2006). Phân bố và nguồn lợi
ĐVTM kinh tế thuộc lớp chân bụng và hai mảnh ở biển Việt Nam,
Tuyển tập báo cáo Khoa học, Hội Nghị KHCN Biển toànquốc lần thứ
IV, tr.1021-1026.
16. Lê Xuân Sinh, Trần Đức Thạnh, Đặng Kim chi (2011), Nghiên cứu quy
luật sinh trưởng của loài nghêu (Meretrix lyrata) ở cửa sông Bạch
Đằng và ý nghĩa cảnh báo môi trường, tuyển tập báo hội nghị Khoa
Học và công nghệ biển toàn quốc lần thứ V, pp 269-275, Nhà xuất bản
Khoa Học Tự Nhiên và Công Nghệ, tr 269-275.
17. Võ Sỹ Tuấn, Hứa Thái Tuyến, (1994). Đặc điểm sinh trưởng và tuổi
của Nghêu và Sò huyết Trà Vinh, Tuyển tập nghiên cứu biển lần V.
18. Võ Sỹ Tuấn (1996). Nguồn lợi thân mềm Hai mảnh vỏ (Bivalvia) chủ
yếu ở Việt Nam, Tuyển tập Nghiên cứu lần VII, tr.9-16.
19. Ngô Thị Thu Thảo và Trương Trọng Nghĩa. Ảnh hưởng của các nồng
độ muối khác nhau đến tốc độ lọc thức ăn, sự sinh trưởng, tỷ lệ sống và
khả năng chịu đựng stress của sò huyết giống Anadara Granosa
(Linaeus, 1785). Tuyển tập Báo cáo Khoa học, Hội thảo Động vật thân
mềm toàn quốc lần thức 2, Nhà xuất bản Nông nghiệp,tr.137-141.
20. Ngô Thị Thu Thảo, Hứa Thái Nhân, Trần Ngọc Hải, Huỳnh Hàn Châu
(2009), Ảnh hưởng của độ mặn lên Sò huyết (Anadara granosa)nuôi
vỗ trong hệ thống trong nước – cá rô phi, Tạp chí Khoa Học, Trường
Đại học Cần Thơ, lần 11, tr.255-263.
21. Nguyễn Thị Mỹ Vân (1998), Thử nghiệm mô hình nuôi tôm sú ít thay
nước với mô hình nhỏ tại huyện Đầm Dơi-Cà Mau, Luậnvăn Thạc sĩ,
trường Đại học Nha Trang.
Tài liệu tiếng Anh
22. Alex M., T.A Redding (1999), Environmental management quaculture,
Kluwer Academic Publishers, London, pp. 177-205.
23. Hans Ulrik Riisgård & Dorthe F Seerup (2003), Filtration rates in the
soft clam Mya arenaria: Effects of temperature and body size, Sarsia
noth atlantic Marine science, Vol 88, Number 6, pp.415-428.
24. Hamer J,. (1996), Improving water quality in Eutrophiel Fiord System
with mussel, Farming Ambio, pp.356.362
25. Huang, ZG., S.Y. Lee and P.M.S Mask (1985), The distribution
structure of Perna viridis in Hong Kong warters, InB.Morton and D.
Dudgeon Malacofauna of Hong Kong and Southern China. II
Proceedings of the Second International Workshop onthe Malacofauna
of Hong Kong and Southern China, Hong Kong 1983, Hong Kong
University Press, Hong Kong, volume 2, pp.465-472.
26. Ib clausen, Hans Ulrik Riisgård (1996), Growth, filtration and
respiration in the musel Mytilus edulis: no evidence for physiological
regulation of the filter-pump to nutritional needs, Marine ecology
progress series, Vol.141, pp.37-45.
27. Jimena Dorado, Demetrio Boltovskoy, Angela Juarez &Daniel Cataldo
(2005), Filtration rates of the invasive pest bivalve Limnoperna
fortunei as a function of size and temperature, Departamento de
Ecologıa, Geneticay Evolucion, Facultad de Ciencias Exactas y
Naturales, Universidad de BuenosAires, Pabellon II, 4 Piso, Ciudad
Universitaria, (1428) Buenos Aires, Argentina.
28. Jone, A.B. and Preston, N.P (1999), Sydney rock oyster, Saccostrea
commercialis (Iredale & Roughley), filtration of shrimp farms effluent:
the effects on warter quality, Aquaculture Research 30, pp.51-57
29. Mohlenberg F. & Riisgard H.U (1978), Efficiency of particle retention
in 13 species of suspension feeding bivalves,Ophelia, 17. Pp.239-246
30. Rajesh KV, KS Mohamed * & V Kripa (2001), Influence of algal cell
concentration, slnility and body size on the filtration and ingestion
rates of cultivable Indian bivalves, Indian Journal of Marine Sciences
Vol.30, pp.87-92