Thạc Sĩ Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Trực Ninh

Luận văn thạc sĩ năm 2011
Đề tài: Đánh giá hiệu quả và định hướng sử dụng đất nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định

MỤC LỤC
Lời cam ñoan i
Lời cảm ơn ii
Mục lục iii
Danh mục bảng vi
Danh mục hình vii
1 MỞ ðẦU 1
1.1 Tính cấp thiết của ñề tài 1
1.2 Mục tiêu nghiên cứu 2
1.3 Yêu cầu 2
2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU3
2.1 Một số vấn ñề lý luận cơ bản về sử dụng ñất và hiệuquả sử dụng
ñất nông nghiệp 3
2.2 Cơ sở thực tiễn về sử dụng ñất và nâng cao hiệu quảsử dụng ñất
nông nghiệp theo hướng sản xuất hàng hoá21
3 ðỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU28
3.1 ðối tượng và phạm vi nghiên cứu28
3.2 Nội dung nghiên cứu 28
3.3 Phương pháp nghiên cứu 29
4 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN31
4.1 ðánh giá ñiều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tác ñộng ñến sử
dụng ñất nông nghiệp huyện Trực Ninh, tỉnh Nam ðịnh31
4.1.1 ðiều kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên31
4.1.2 ðiều kiện kinh tế - xã hội 36
4.2 Tình hình sử dụng ñất nông nghiệp44
4.2.1 Tình hình chung 44
4.2.2 Tình hình sản xuất các loại cây trồng46
4.2.3 Tình hình tiêu thụ nông sản50
4.3 ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp53
4.3.1 Các loại hình và kiểu sử dụng ñất53
4.3.2 Hiệu quả kinh tế 55
4.3.3 Hiệu quả xã hội 68
4.3.4 Hiệu quả môi trường 72
4.4 ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp huyện Trực Ninh theo hướng
sản xuất hàng hóa ñến năm 201576
4.4.1 Quan ñiểm phát triển nông nghiệp huyện76
4.4.2 ðịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp huyện Trực Ninh theo hướng
sản xuất hàng hóa ñến năm 201577
4.4.3 Một số giải pháp thực hiện ñịnh hướng81
5 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ85
5.1 Kết luận 85
5.2 Kiến nghị 86
TÀI LIỆU THAM KHẢO 87
PHỤ LỤC 91

1. MỞ ðẦU
1.1 Tính cấp thiết của ñề tài
ðất ñai là nguồn tài nguyên vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất ñặc biệt
không thể thay thế của sản xuất nông nghiệp nên việc sử dụng ñất hợp lý, tiết
kiệm và có hiệu quả là rất quan trọng. Từ Nghị quyết ñại hội ðảng toàn quốc
lần thứ VI, chuyển từ nền kinh tế tập trung bao cấpsang nền kinh tế hàng hóa
nhiều thành phần, Việt Nam ñã thu ñược những thành quả to lớn trong quá
trình phát triển kinh tế - xã hội, chuyển Việt Nam từ một nước phải nhập khẩu
lương thực sang xuất khẩu gạo ñứng thứ 2 trên thế giới sau Thái Lan. Nền
nông nghiệp nước ta từng bước chuyển từ sản xuất tựtúc, tự cấp sang sản
xuất hàng hóa với sự tham gia nhiều hơn của máy mócvà các tiến bộ khoa
học kỹ thuật trong quá trình sản xuất. Nông nghiệp có sự tăng trưởng nhanh,
sức sản xuất ở nông thôn ñược giải phóng, tiềm năngñất nông nghiệp dần
ñược khai thác.
Trong những năm qua, Việt Nam ñẩy mạnh sự nghiệp CNH - HðH ñất
nước và ñã thu ñược những thành quả to lớn trong phát triển kinh tế - xã hội.
Tuy nhiên, quá trình ñô thị hóa, công nghiệp hóa vàsự gia tăng dân số ñã gây áp
lực mạnh mẽ ñến sử dụng ñất. Việc chuyển ñổi mục ñích sử dụng ñất từ ñất nông
nghiệp sang các loại ñất phi nông nghiệp ñã làm chodiện tích ñất nông nghiệp
ngày càng bị thu hẹp. ðiều ñó ñòi hỏi việc sử dụng ñất nông nghiệp phải có hiệu
quả hơn. ðể sử dụng ñất nông nghiệp hiệu quả thì một trong những hướng ñi ñã
và ñang ñược quan tâm ñề cập nhiều là phát triển nông nghiệp theo hướng sản
xuất hàng hóa. Thực tế ở một số ñịa phương, nông nghiệp ñã phát triển theo
hướng sản xuất hàng hoá và mang lại hiệu quả kinh tế cao nên ñời sống người
dân ñược cải thiện hơn trước. Tuy nhiên, do nhận thức và hiểu biết của nhiều
người còn hạn chế nên việc khai thác ñất nông nghiệp chưa thật hợp lý, chưa
phát huy hết tiềm năng, sức sản xuất của ñất. Từ ñó, ảnh hưởng ñến năng suất
lao ñộng và mức sống của người nông dân. Vì vậy, sửdụng ñất nông nghiệp một
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
2
cách ñúng ñắn và có hiệu quả là yêu cầu có tính cấpthiết hiện nay.
Trực Ninh là huyện ñồng bằng ở phía ðông Nam của thành phố Nam
ðịnh, nằm ở vị trí trung chuyển giữa các huyện phíaNam và phía Bắc của tỉnh,
với tổng diện tích là 14.354,6 ha trong ñó diện tích ñất nông nghiệp 9.977,32
ha, chiếm 69,51% tổng diện tích tự nhiên. Tại Trực Ninh người dân sống chủ
yếu dựa vào nông nghiệp nhưng lại là huyện có quỹ ñất ñai hạn chế, bình
quân diện tích các loại ñất trên ñầu người thuộc loại thấp so với bình quân
toàn tỉnh. Vì vậy, quan ñiểm hàng ñầu của huyện là khai thác, sử dụng ñất
ñúng mục ñích, tiết kiệm, hợp lý, có hiệu quả, pháthuy tối ña tiềm năng,
nguồn lực về ñất theo các mục ñích khác nhau. Trongnhững năm gần ñây, sử
dụng ñất nông nghiệp theo hướng hàng hóa ñã hình thành và góp phần nâng
cao ñời sống người nông dân. Tuy nhiên, quy mô sản xuất còn nhỏ lẻ và chưa
ñược quy hoạch cụ thể; việc nhân rộng các cây trồng, vật nuôi, các kiểu sử
dụng ñất có giá trị chưa nhiều. Ngoài ra, trong những năm tới, cùng với nhu
cầu phát triển ngày càng cao, yêu cầu chuyển ñất nông nghiệp sang phục vụ
các mục ñích phi nông nghiệp khác như công nghiệp, dịch vụ, ñất ở . ngày
càng lớn nên việc sử dụng ñất nông nghiệp có hiệu quả là vấn ñề cần ñược coi
trọng trên ñịa bàn huyện. ðể góp phần giải quyết vấn ñề này, chúng tôi thực
hiện ñề tài: “ðánh giá hiệu quả và ñịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp
theo hướng sản xuất hàng hóa huyện Trực Ninh, tỉnh Nam ðịnh”.
1.2 Mục tiêu nghiên cứu
ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất theo hướng sản xuất hàng hoá và ñề xuất
một số giải pháp hợp lý giúp người nông dân lựa chọn ñược kiểu sử dụng ñất
phù hợp, có hiệu quả cao hơn trong ñiều kiện cụ thểtrên ñịa bàn nghiên cứu.
1.3 Yêu cầu
- Nghiên cứu ñiều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ñầy ñủ, chính xác, các chỉ
tiêu ñảm bảo thống nhất.
- Các giải pháp phải hợp lý về mặt khoa học. ðánh giá các chỉ tiêu phù hợp
với ñiều kiện của huyện.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
3
2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
2.1 Một số vấn ñề lý luận cơ bản về sử dụng ñất và hiệu quả sử dụng
ñất nông nghiệp
2.1.1 ðất nông nghiệp và sử dụng ñất nông nghiệp
a. ðất nông nghiệp
ðã có nhiều công trình nghiên cứu liên quan ñến khái niệm, ñịnh nghĩa
về ñất. Có quan ñiểm cho rằng: “ðất là một vật thể thiên nhiên cấu tạo ñộc lập
lâu ñời do kết quả quá trình hoạt ñộng tổng hợp của5 yếu tố hình thành ñất,
ñó là: sinh vật, ñá mẹ, khí hậu, ñịa hình và thời gian” [12]. Sau này một số
học giả khác ñã bổ sung các yếu tố: nước của ñất, nước ngầm và ñặc biệt là
vai trò của con người ñể hoàn chỉnh khái niệm về ñất nêu trên. Nhà nông học
người Anh V.R William ñã ñưa ra khái niệm: “ðất là lớp mặt tơi xốp của lục
ñịa có khả năng tạo ra sản phẩm cho cây” [22].
Trong phạm vi nghiên cứu về sử dụng ñất, ñất ñai ñược nhìn nhận là
một nhân tố sinh thái. Với khái niệm này, ñất ñai bao gồm tất cả các thuộc
tính sinh học và tự nhiên của bề mặt trái ñất có ảnh hưởng nhất ñịnh ñến tiềm
năng và hiện trạng sử dụng ñất. ðất theo nghĩa ñất ñai bao gồm: khí hậu, dáng
ñất, ñịa hình ñịa mạo, thổ nhưỡng, thuỷ văn, thảm thực vật tự nhiên bao gồm
cả rừng, cỏ dại trên ñồng ruộng, ñộng vật tự nhiên,những biến ñổi của ñất do
các hoạt ñộng của con người [29].
Theo ñiều 13 Luật ñất ñai Việt Nam năm 2003 thì ñấttự nhiên ñược
chia thành 3 nhóm lớn là: Nhóm ñất nông nghiệp, nhóm ñất phi nông nghiệp,
nhóm ñất chưa sử dụng [18]. Trong ñó, nhóm ñất nôngnghiệp bao gồm: ðất
sản xuất nông nghiệp (ñất trồng cây hàng năm, ñất trồng cây lâu năm), ñất
trồng rừng, ñất nuôi trồng thủy sản, ñất làm muối, ñất nông nghiệp khác.
b. Một số yếu tố ảnh hưởng ñến sử dụng ñất nông nghiệp
Việc xác ñịnh các nhân tố ảnh hưởng ñến sử dụng ñấtlà hết sức cần
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
4
thiết, nó giúp cho việc ñưa ra những ñánh giá phù hợp với từng loại ñất, vùng
ñất ñể trên cơ sở ñó ñề xuất những phương hướng và giải pháp nhằm nâng cao
hiệu quả sử dụng ñất. Các nhân tố ảnh hưởng ñến sử dụng ñất nông nghiệp có
thể chia thành 3 nhóm:
* Yếu tố tự nhiên
Theo Vũ Ngọc Hùng (2007) thì yếu tố tự nhiên bao gồm ñiều kiện khí
hậu, ñất trồng, cây trồng, môi trường sinh thái, nguồn nước. Chúng có ảnh
hưởng một cách rõ nét, thậm chí quyết ñịnh ñến kết quả và hiệu quả sử dụng
ñất [15].
- Yếu tố khí hậu
Thực vật nói chung và cây trồng nói riêng muốn sống, sinh trưởng và
phát triển ñòi hỏi phải có ñầy ñủ các yếu tố sinh trưởng là ánh sáng, nhiệt ñộ,
không khí, nước và dinh dưỡng. Trong ñó, ánh sáng, nhiệt ñộ, lượng mưa và
ñộ ẩm không khí là các yếu tố khí hậu [3].Chính vì thế, khí hậu là một trong
những yếu tố ảnh hưởng trực tiếp ñến sinh trưởng, năng suất và sản lượng cây
trồng, ảnh hưởng ñến hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp.
Việt Nam có khí hậu nhiệt ñới gió mùa. Tuy nhiên, vì sự khác biệt về vĩ
ñộ ñịa lý và ñịa hình nên khí hậu có khuynh hướng khác biệt nhau khá rõ nét
theo từng vùng. Miền bắc có nhiệt ñộ trung bình 22,2 - 23,5
0
C, lượng mưa
trung bình từ 1.500 - 2.400 mm, tổng số giờ nắng từ1.650 - 1.750 giờ/năm.
Trong khi ñó, ở miền nam, khí hậu mang tính chất xích ñạo, nhiệt ñộ trung
bình 22,6 - 27,5
0
C, lượng mưa trung bình 1.400 - 2.400 mm, nắng trên2.000
giờ/năm [34]. Trải dài trên 15 vĩ ñộ, Việt Nam có 7tiểu vùng khí hậu khác
nhau nên chúng ta có thể ña dạng hoá các loại cây trồng, vật nuôi. Chính vì
thế, sử dụng ñất cũng ña dạng và giảm ñược rủi ro vì có thể trồng các loại cây
trồng có nguồn gốc nhiệt ñới, á nhiệt ñới và cả ôn ñới.
Theo Nguyễn Văn Nam (2005), khí hậu là yếu tố quan trọng, ảnh
hưởng rất lớn ñến việc phân bố các loại cây trồng, cũng như thời vụ cây trồng

TÀI LIỆU THAM KHẢO
A. Tiếng Việt
1. Nguyễn Văn Bích (2007), Nông nghiệp nông thôn Việt Nam hai mươi năm
ñổi mới quá khứ và hiện tại, Nhà xuất bản chính trị Quốc gia, Hà nội
2. Hà Thị Thanh Bình (2000), Bài giảng hệ thống canh tác nhiệt ñới.Trường
ðH Nông Nghiệp I, Hà Nội
3. Hà Thị Thanh Bình và cộng sự (2002), Trồng trọt ñại cương, NXB Nông
Nghiệp I, Hà Nội
4. Trần Thị Minh Châu (2007), về chính sách ñất nông nghiệp ở nước ta hiện
nay, Nhà xuất bản chính trị Quốc gia, Hà nội
5. ðỗ Kim Chung (1999), Công nghiệp hóa, hiện ñại hóa nông nghiệp và
phát triển nông thôn ở các vùng kinh tế lãnh thổ Việt Nam.
6. Nguyễn Nguyên Cự, Marketing trong nông nghiệp, NXB Nông nghiệp, Hà
Nội
7. Hoàng Văn Cường (2002), Quan hệ giữa dân số với phát triển kinh tế,
NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
8. Phạm Thị Mỹ Dung, Phân tích thống kê Nông nghiệp, NXB Nông nghiệp
Hà Nội
9. Vũ Năng Dũng (2004),Cơ sở khoa học ñể xây dựng tiêu chí, bước ñi, cơ
chế chính sách trong quá trình công nghiệp hoá - hiện ñại hoá nông
nghiệp nông thôn, NXB Nông nghiệp, Hà Nội
10. ðường Hồng Dật và các cộng sự (1994), Lịch sử nông nghiệp Việt Nam,
NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
11. Lê Ngọc Dương, Trần Công Tá (1999), Nguyên lý kinh tế nông nghiệp(tài
liệu dịch), NXB Nông nghiệp, Hà Nội.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
88
12. Nguyễn Thế ðặng, Nguyễn Thế Hùng (1999), Giáo trình ñất, NXB Nông
nghiệp, Hà Nội.
13. Tô ðắc Hạnh, Phạm Văn Linh (2000), Phát triển kinh tế hàng hóa trong
nông thôn các tỉnh vùng núi phía Bắc Việt Nam, thực trạng và giải
pháp, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
14. Nguyễn ðình Hợi (1993), Kinh tế tổ chức và Quản lý sản xuất kinh doanh
nông nghiệp, NXB Thống kê, Hà Nội
15. Vũ Ngọc Hùng (2002), Khảo sát diễn biến các loại hình sử dụng ñất
trong nghiên cứu sử dụng ñất hợp lý tài nguyên ñất ñai vùng ven biển,
khu vực huyện Hòa Bình và huyện Vĩnh Lợi, tỉnh Bạc Liêu, Nhà xuất
bản chính trị Quốc gia, Hà Nội.
16.Kinh tế chính trị Mác - Lênin, NXB Giáo dục
17. Cao Liêm, ðào Châu Thu, Trần Thị Tú Ngà (1990), Phân vùng sinh thái
nông nghiệp ñồng bằng sông Hồng, ðề tài 52D.0202, Hà Nội.
18. Luật ñất ñai Việt Nam(1993), NXB Chính trị quốc gia.
19. Lê Văn Minh (2005), Nông nghiệp nông thôn - chuyển mình trước vận hội
mới
20. Nguyễn Văn Nam (2005), Thị trường xuất nhập khẩu rau quả, NXB
Thống kê
21. Nguyễn Viết Phổ, Trần An Phong, Dương Văn Xanh (1996), “Các vùng sinh
thái nông nghiệp Việt Nam”, Kết quả nghiên cứu thời kỳ 1986 - 1996,
Viện Quy hoạch và thiết kế nông nghiệp, NXB Nông nghiệp, Hà Nội
22. Prabhul Pingali (1991), Tăng trưởng nông nghiệp và môi trường, NXB
Nông nghiệp Hà Nội
23. RoSemary (1994). Hướng dẫn sử dụng ñất nông nghiệp bền vững, NXB
Nông nghiệp Hà Nội
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
89
24. ðặng Kim Sơn và cộng sự (2002), Một số vấn ñề về phát triển nông
nghiệp nông thôn, NXB thống kê, Hà Nội.
25. ðỗ Thị Tám (2001), ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất nông nghiệp theo
hướng sản xuất hàng hoá huyện Văn Giang - tỉnh HưngYên, Luận văn
Thạc sĩ Nông nghiệp, Trường ðại học Nông nghiệp I, Hà Nội.
26. Vũ Thị Thanh Tâm (2007), ðánh giá hiệu quả sử dụng ñất theo hướng
sản xuất hàng hoá của huyện Kiến Thuỵ - T.P Hải Phòng, Luận văn
thạc sỹ Nông nghiệp, Hà Nội.
27. Nguyễn Duy Tính (1995), Nghiên cứu hệ thống cây trồng vùng ñồng bằng
sông Hồng và Bắc trung bộ, NXB Nông nghiệp, Hà Nội
28. Hoàng Văn Thông (2002), Xác ñịnh loại hình sử dụng ñất thích hợp phục
vụ ñịnh hướng sử dụng ñất nông nghiệp huyện Nghĩa Hưng tỉnh Nam
ðịnh,Luận văn thạc sỹ nông nghiệp, trường ðH Nông nghiệp I, Hà Nội.
29. ðào Châu Thu, Nguyễn Khang (1998), ðánh giá ñất, NXB Nông nghiệp,
Hà Nội
30. Vũ Thị Ngọc Trân (1996), “Phát triển kinh tế nông hộ sản xuất hàng hoá ở
vùng ðBSH”, Kết quả nghiên cứu khoa học thời kỳ 1986 – 1996,NXB
Nông nghiệp, Hà Nội, trang 216 - 226
31. Phạm Dương Ưng và Nguyễn Khang (1993), “Kết quảbước ñầu ñánh giá
tài nguyên ñất ñai Việt Nam”. Hội thảo khoa học về quản lý và sử dụng
ñất bền vững, Hà Nội.
32. Viện quy hoạch và thiết kế nông nghiệp (2006), ðánh giá tác ñộng của
các TBKHKT ñã ñược công nhận trong 10 năm qua ñối với ngành nông
nghiệp
33. Nguyễn Thị Vòng và các cộng sự (2001), Nghiên cứu và xây dựng quy
trình công nghệ ñánh giá hiệu quả sử dụng ñất thôngqua chuyển ñổi
cơ cấu cây trồng”. ðề tài nghiên cứu khoa học cấp ngành, Hà Nội.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận văn thạc sĩ khoa học nông nghiệp
90
34. Bộ Thuỷ sản, “Tiềm năng phát triển nuôi trồng thuỷ sản”,
http://www.fistenet.gov.vn
35. ðịnh hướng phát triển nông nghiệp Việt Namhttp://www.agroviet.gov.vn
(Trang web của Bộ Nông Nghiệp và Phát triển nông thôn).
36. Một số giải pháp về chính sách ñất nông nghiệp ở nước ta hiện nay,
http://www.vista.gov.vn (Mạng thông tin khoa học và công nghệ Việt
Nam)
B. Tiếng Anh
37. ESCAp/FAO/UNIDO (1993), Balanced Fertiliter Use It Peactical
Imprtance and Guidelines For Ageiculture in Asia Pacific Region.
United Nation New York,P.11-43.
38. FAO (1990), Land evaluation and farming system analysis for land use
planning,Working document, Rome.
39. Smyth A.J and Dumanski J. (1993), FELM An International Frame works
For Evaluatiny Sustainable land Management, World soil Repon 73,
FAO – Rome.
40. WB. World development report (1995), Development and the
environment,World bank Washington.