Tiến Sĩ Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa trên địa bàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc
biệt, là nguồn nội lực, nguồn vốn to lớn của đất nước, là thành phần quan
trọng của môi trường sống và có vai trò đặc biệt quan trọng với sản xuất nông
nghiệp. Bất kỳ quốc gia nào đất đều là tư liệu sản xuất nông - lâm nghiệp chủ
yếu, cơ sở lãnh thổ để phân bố các ngành kinh tế quốc dân.[3]
Trong những năm gần đây, hòa cùng với xu thế toàn cầu hoá nền kinh tế
thế giới, kinh tế của Việt Nam ngày càng phát triển. Cùng với sự vận động và
phát triển này, con người ngày càng sử dụng quá mức nguồn tài nguyên đất để
phục vụ cho lợi ích của mình, dẫn đến sự thoái hoá đất, giảm tính bền vững
trong phát triển kinh tế nói chung và trong nông nghiệp nói riêng.
Tỉnh Thái Nguyên là một tỉnh vùng miền núi phía Bắc Việt Nam, cùng
với xu thế hội nhập nền kinh tế thế giới của cả nước, trong những năm qua
nền kinh tế của tỉnh Thái Nguyên có những bước phát triển đáng kể. Đại Từ
là một huyện miền núi của tỉnh Thái Nguyên có diện tích 574,15km
2
, trong
đó đất nông nghiệp 476,41 km
2 ; đất phi nông nghiệp 90,93km
2 ; đất chưa sử
dụng 6,80 km
2
có nhiều tiềm năng để phát triển kinh tế, trong đó sản xuất
nông nghiệp có tầm quan trọng lớn đối với sự phát triển của huyện. Có tới
80% dân số của huyện sống bằng nghề nông nghiệp, diện tích đất nông
nghiệp bình quân trên đầu người còn thấp. Vì vậy, việc sử dụng đất nông
nghiệp có hiệu quả sẽ đem lại những sản phẩm có ý nghĩa lớn đối với tỉnh
Thái Nguyên nói chung, huyện Đại Từ nói riêng. Do phải chịu sức ép về gia
tăng dân số nên một số năm gần đây huyện Đại Từ chưa chú trọng đúng
mức việc sử dụng đất trồng lúa.[17]
Trước tình hình hiện nay do diện tích đất trồng lúa trên cả nước đang
giảm sút, có nguy cơ đe dọa đến an ninh lương thực quốc gia. Bộ Nông
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

2
nghiệp và phát triển nông thôn đã đề nghị áp dụng chính sách thắt chặt quản
lý quỹ đất lúa. Những chính sách này đã được đề cập trong đề án phát triển
lúa gạo bảo đảm an ninh lương thực quốc gia từ năm 2015 đến năm 2020 và
Chính Phủ đã ban hành Nghị định số 42/NĐ-CP ngày 11/5/2012 về quản lý,
sử dụng đất trồng lúa. Theo Nghị định này, quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất
trồng lúa là một trong những nội dung trong quy hoạch, kế hoạch sử dụng
đất. Hạn chế tối đa việc chuyển đất trồng lúa nước đang sử dụng vào mục
đích phi nông nghiệp; khuyến khích việc khai hoang mở rộng diện tích đất
trồng lúa, cải tạo đất lúa khác thành đất chuyên trồng lúa nước. Khi lập kế
hoạch chỉ cho phép chuyển đất trồng lúa nước đang sử dụng vào các mục
đích quốc phòng, an ninh, lợi ích công cộng và phải được cơ quan nhà nước
có thẩm quyền xét duyệt. Đất trồng lúa sẽ được Nhà nước bảo vệ chặt chẽ và
hỗ trợ bằng nhiều chính sách.
Đất trồng lúa là một tư liệu sản xuất đặc biệt, đóng vai trò cốt lõi trong
việc đảm an ninh lương thực. Trong bối cảnh phải đảm bảo hài hòa các nhu
cầu đất đai khác, trước thực trạng đất lúa đang chịu nhiều sức ép về việc
giảm về diện tích và không thể mở rộng thêm, huyện Đại Từ thực sự cần
những giải pháp quản lý, bảo vệ và sử dụng hết sức căn cơ trên từng cánh
đồng, từng sào ruộng . Xuất phát từ thực tiễn đó, với mong muốn góp phần
nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng đất trồng lúa của huyện Đại
Từ, tỉnh Thái Nguyên, dưới sự hướng dẫn của TS Trần Quốc Hưng, tôi tiến
hành thực hiện đề tài: “Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa trên địa
bàn huyện Đại Từ, tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2009 - 2013”.
2. Mục tiêu của đề tài
2.1. Mục tiêu tổng quát của đề tài
Đánh giá thực trạng công tác quản lý và hiệu quả sử dụng đất trồng
lúa huyện Đại Từ giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2013 là cơ sở định
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

3
hướng quản lý và sử dụng quỹ đất trồng lúa trong tương lai theo hướng
phát triển bền vững.
2.2. Mục tiêu cụ thể của đề tài
- Đánh giá hiện trạng sử dụng đất trồng lúa trên địa bàn huyện Đại Từ.
- Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa trên cả 3 mặt: kinh tế, xã hội
và môi trường.
- Đánh giá tình hình quản lý và các nguyên nhân làm giảm diện tích đất
trồng lúa
- Đề xuất hướng sử dụng quỹ đất trồng lúa trên địa bàn huyện
3. Ý nghĩa của đề tài
- Mục đích chính là đáp ứng được nhu cầu bảo vệ diện tích đất trồng lúa.
- Đánh giá thực trạng công tác quản lý và hiệu quả sử dụng đất trồng lúa
huyện Đại Từ giai đoạn 2009 đến năm 2013 là cơ sở định hướng quản lý và
sử dụng quỹ đất trồng lúa trong tương lai theo hướng phát triển bền vững.
- Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa về mặt kinh tế, xã hội và
môi trường.
- Xác định các nguyên nhân làm thay đổi diện tích đất trồng lúa từ đó đề
xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng đất trồng
lúa tại huyện Đại Từ.



iii

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN . ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC CÁC TỪ, CỤM TỪ VIẾT TẮT . vii
DANH MỤC CÁC BẢNG . viii
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu của đề tài 2
3. Ý nghĩa của đề tài 3
Chương 1: TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU . 4
1.1. Một số vấn đề lý luận về sử dụng đất trồng lúa . 4
1.1.1. Khái quát về đất trồng lúa . 4
1.1.2. Quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất thời kỳ 2001-2010 phát huy được
tiềm năng đất đai . 4
1.1.3. Hiện trạng sử dụng đất trồng lúa tại Việt Nam . 6
1.1.4. Định hướng sử dụng đất tới năm 2020 . 7
1.1.5. Sử dụng đất trồng lúa theo hướng phát triển bền vững . 8
1.1.6. Quan điểm sử dụng đất nông nghiệp bền vững 11
1.1.7. Căn cứ pháp lý cho việc đánh giá công tác quản lý 11
1.2. Đặc điểm sử dụng đất nông nghiệp vùng khí hậu nhiệt đới 12
1.2.1. Các hệ thống canh tác chính trong vùng nhiệt đới ẩm 13
1.2.2. Sự xuống cấp của đất trong vùng nhiệt đới ẩm 13
1.3. Những vấn đề về hiệu quả sử dụng đất và đánh giá hiệu quả sử dụng
đất nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững . 15
1.3.1. Khái quát về hiệu quả sử dụng đất 15
1.3.2. Hệ thống chỉ tiêu đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp . 18
1.3.3. Ý nghĩa của việc nâng cao hiệu quả trong việc sử dụng đất nông nghiệp . 21 iv

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

1.4. Những xu hướng sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và ở Viê ̣t Nam . 22
1.4.1. Những xu hướng phát triển nông nghiệp trên thế giới 22
1.4.2. Xu hướng phát triển nông nghiệp ở Việt Nam . 23
1.4.3. Sự cần thiết phải sử dụng đất nông nghiệp theo hướng phát triển bền vững 24
1.5. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam . 24
1.5.1. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp trên thế giới 24
1.5.2. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp ở Việt Nam . 26
1.5.3. Tình hình sử dụng đất nông nghiệp của huyện Đại Từ . 27
1.6. Định hướng sử dụng đất sản xuất nông nghiệp 27
1.6.1. Cơ sở khoa học và thực tiễn trong đề xuất sử dụng đất 27
1.6.2. Quan điểm nâng cao hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp 28
1.6.3. Định hướng sử dụng đất 28
Chương 2: ĐỐI TƯỢNG,NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN
CỨU 30
2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 30
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu 30
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu . 30
2.2. Nội dung nghiên cứu 30
2.2.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội liên quan đến sử dụng
đất trồng lúa trên địa bàn huyện 30
2.2.2. Hiện trạng sử dụng đất trồng lúa và tình hình quản lý và các nguyên
nhân làm giảm diện tích đất trồng lúa trên địa bàn huyện Đại Từ . 30
2.2.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa 30
2.2.4. Đề xuất hướng sử dụng quỹ đất trồng lúa trên địa bàn huyện 31
2.3. Phương pháp nghiên cứu 31
2.3.1. Phương pháp điều tra số liệu thứ cấp 31
2.3.2. Phương pháp điều tra số liệu sơ cấp . 31
2.3.3. Phương pháp xử lý số liệu . 33 v

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

2.3.4. Phương pháp tính hiệu quả sử dụng đất 33
2.3.5. Các phương pháp khác 34
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 35
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện liên quan đến sử dụng
đất trồng lúa . 35
3.1.1. Điều kiện tự nhiên . 35
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 40
3.1.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế 40
3.1.2.2. Văn hóa – Xã hội 41
3.1.3. Sơ lược về công tác quản lý đất đai 43
3.2. Hiện trạng sử dụng đất huyện Đại Từ 46
3.2.1. Hiện trạng sử dụng đất huyện Đại Từ năm 2013 46
3.2.2. Thực trạng sử dụng đất trồng lúa tại 3 xã nghiên cứu 47
3.2.3. Tình hình sử dụng đất trồng lúa trên địa bàn nghiên cứu . 49
3.3. Đánh giá hiệu quả sử dụng đất trồng lúa trên địa bàn huyện . 50
3.3.1. Các loại hình sử dụng đất trồng lúa 50
3.3.2. Hiệu quả kinh tế 54
3.3.3. Hiệu quả xã hội . 58
3.3.4. Hiệu quả môi trường . 61
3.4. Tình hình quản lý đất trồng lúa giai đoạn 2009 - 2013 63
3.4.1. Công tác lập và quản lý quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất trồng lúa 63
3.4.1.1. Quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2000 - 2010 63
3.4.1.2. Quy hoạch sử dụng đất giai đoạn 2010 - 2020 67
3.4.2. Quản lý việc chuyển mục đích sử dụng đất trồng lúa . 69
3.4.2.1. Thu hồi đất thực hiện các dự án trên địa bàn huyện Đại Từ 69
3.4.2.2. Việc hiến đất làm đường giao thông nông thôn và các công
trình công cộng khác . 70
3.4.2.3. Việc chuyển mục đích tự phát của người dân . 71 vi

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn/

3.4.3. Chính sách quản lý và bảo vệ đất lúa của địa phương 73
3.5. Đề xuất hướng sử dụng và quản lý đất trồng lúa . 76
3.5.1. Tiêu chuẩn lựa chọn LUT sử dụng đất bền vững . 76
3.5.2. Quan điểm xây dựng định hướng 77
3.5.3. Căn cứ đề xuất hướng sử dụng đất trồng lúa theo hướng phát triển
bền vững tại huyện Đại Từ 77
3.5.4. Lựa chọn các LUT bền vững trên đất trồng lúa tại huyện Đại Từ 78
3.5.5. Đề xuất hướng quản lý đất trồng lúa tại huyện Đại Từ 79
3.5.6. Giải pháp nâng cao hiệu quả công tác quản lý và sử dụng đất trồng lúa 79
3.5.6.1. Giải pháp về chính sách, quản lý . 79
3.5.6.2. Giải pháp về cơ sở hạ tầng . 81
3.5.6.3. Giải pháp về khoa học kỹ thuật 81
3.5.6.4. Giải pháp về thị trường 82
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ . 84
1. Kết luận . 84
2. Đề nghị 85
TÀI LIỆU THAM KHẢO 87
PHỤ LỤC . 89