Thạc Sĩ đánh giá hiệu quả sử dụng đất nông nghiệp và đề xuất hướng sử dụng hợp lý tại huyện sơn dương tỉnh t

Luận văn thạc sĩ năm 2012
Đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ SỬ DỤNG ĐẤT NÔNG NGHIỆP VÀ ĐỀ XUẤT HƯỚNG SỬ DỤNG HỢP LÝ TẠI HUYỆN SƠN DƯƠNG TỈNH TUYÊN QUANG

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết c ủa đề tài 2
2. Mục tiêu của đề tài 3
3. Yêu cầu của đề tài 3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài 3
CHƯƠNG 1 4
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 4
1.1 Một s ố lý lu ận về sử dụng đất nông nghi ệp và tình hình sử dụng đất nông nghi ệp trên
thế giới và Việt Nam. 4
1.1.1 M ộ t s ố lý lu ậ n v ề s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p 4
1.1.2 Tình hình s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p trên th ế g i ớ i và Vi ệ t Nam 8
1.2 Đánh giá hiệu quả và tính bền vững trong sử dụng đất nông nghi ệp 10
1.2.1 S ự c ầ n thi ế t ph ả i đánh giá hi ệ u qu ả s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p 10
1.2.2 Nh ữ ng nhân t ố ch ủ y ế u ả nh hư ở ng t ớ i vi ệ c s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p 11
1.2.3 Khái quát v ề hi ệ u qu ả và hi ệ u qu ả s ử d ụ ng đ ấ t 14
1.2.4 Quan đi ể m và khung đánh giá s ử d ụ ng đ ấ t b ề n v ữ ng 18
1.3 Đánh giá loại hình sử dụng đất theo phương pháp đánh giá đất c ủa FAO (tổ chức lương
thực và nông nghiệp của liên hợp quốc) 22
1.4 Những nghiên cứu về nâng cao hiệu quả sử dụng đất trên th ế giới và Việt Nam 23
1.4.1 Nh ữ ng nghiên c ứ u trên th ế gi ớ i 23
1.4.2 Nh ữ ng nghiên c ứ u trong nư ớ c 25
CHƯƠNG 2 28
ĐỐI TƯỢNG, PHẠM VI, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 28
2.1. Phạm vi, đối tượng nghiên cứu 28
2.1.1. Phạm vi nghiên cứu 28
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
iv
2.1.2. Đối tượng nghiên cứu 28
2.2. Nội dung nghiên c ứu 29
2.3. Phương pháp nghiên cứu 29
2.3.1 . Phương pháp thu th ậ p s ố li ệ u 29
2.3.2 . Phương pháp chuyên gia. 30
2.3.3. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu 29
2.3.4 . Phương pháp đánh giá hi ệ u qu ả kinh t ế s ử d ụ ng đ ấ t 31
2.3.5. Phương pháp xây dựng bản đồ 35
CHƯƠNG 3 36
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 36
3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huy ện Sơn Dương. 36
3.1.1. Đi ề u ki ệ n t ự nhiên 36
3.1.2. Đi ề u ki ệ n kinh t ế - xã h ộ i. 44
3.2. Đánh giá thực trạng sử dụng đất huy ện Sơn Dương 52
3.2.1 . Tình hình qu ả n lý đ ấ t đai và đánh giá th ự c tr ạ ng 52
3.2.2 . Đánh giá chung 58
3.3. Xác đị nh, mô tả và đánh giá hiệu quả các loại hình sử dụng đất. 59
3.3.1 . Xác đ ị nh và mô t ả các lo ạ i hình s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p chính c ủ a hu y ệ n Sơn Dương. 59
3.3.2. Đánh giá hi ệ u qu ả các lo ạ i hình s ử d ụ ng đ ấ t nông nghi ệ p chính c ủ a huy ệ n Sơn Dương. 63
3.4. Đề xuất hư ớng sử dụng đất nông nghiệp huyện Sơn Dương. 75
3.4.1 Cơ s ở khoa h ọ c và th ự c ti ễ n c ủ a các đ ề xu ấ t. 75
3.4.2. Đ ề xu ấ t các lo ạ i hình s ử d ụ ng đ ấ t có tri ể n v ọ ng c ủ a huy ệ n Sơn Dương. 77
3.5. Đề xuất m ột s ố giải pháp thực hiện. 82
Chương 4 87
KẾT LUẬN, ĐỀ NGHỊ 87
4.1 Kết luận. 87
4.2 Đề nghị 88

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sơn Dương là một huyện miền núi nằm ở phía Nam của tỉnh Tuyên
Quang có diện tích tự nhiên 78.783,51 ha, chiếm 13,43% diện tích tự nhiên
toàn tỉnh (586.732,71 ha). Trong những năm qua Đảng bộ và nhân dân các
dân tộc huyện Sơn Dương đã phát huy truyền thống quê hương các mạng Tân
Trào, phát huy những tiềm năng lợi thế của địa phương, nỗ lực phấn đấu, tích
cực, thi đua lao động sản xuất, tạo sự chuyển biến rõ rệt trên các lĩnh vực kinh
tế - xã hội, an ninh - quốc phòng. Tuy nhiên việc sử dụng đất của huyện trong
những năm qua cho thấy còn nhiều hạn chế: chưa khoanh định được diện tích
đất trồng lúa cần bảo vệ, đối với đất lâm nghiệp chưa thực hiện nghiêm ngặt
các quy định về bảo vệ rừng phòng hộ, rừng đặc dụng, việc chuyển đổi cơ cấu
cây trồng vật nuôi theo hướng sản xuất hàng hóa còn chậm, phát triển nuôi
trồng thủy sản và các hoạt động dịch vụ, du lịch trên địa bàn chư a tương xứng
với tiềm năng, lợi thế của địa phương. Bên cạnh đó diện tích đất nông nghiệp
ngày càng bị thu hẹp do phải chuyển mục đích sang các loại đất khác, việc bù
đắp lại diện tích đất trồng lúa bị mất là vô cùng khó khăn.
Vì vậy, việc nghiên cứu để đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu
quả sử dụng đất nông nghiệp đảm bảo an ninh lương thực và giữ gìn được bản
sắc của địa phương là một yêu cầu hết sức quan trọng và cần thiết trong thời
gian tới. Xuất phát từ thực tế đó, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Trần Viết
Khanh, tôi đã tiến hành nghiên cứu đề tài: "Đánh giá hiệu quả sử dụng đất
nông nghiệp và đề xuất hướng sử dụng hợp lý tại huyện Sơn Dương - tỉnh
Tuyên Quang"
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
3
2. Mục tiêu của đề tài
- Đánh giá được thực trạng sử dụng đất nông nghiệp làm căn cứ đề xuất loại
hình sử dụng đất phù hợp với điều kiện tự nhiên, xã hội của địa phương nhằm nâng
cao hiệu quả sử dụng đất trên địa bàn huyện Sơn Dương, tỉnh Tuyên Quang.
3. Yêu cầu của đề tài
- Đề tài nghiên cứu trên cơ sở các thông tin số liệu, tài liệu điều tra phải
trung thực, chính xác đảm bảo độ tin cậy, phản ánh đúng thực trạng sử dụng
đất sản xuất nông nghiệp trên địa bàn nghiên cứu.
- Phân tích, xử lý số liệu khoa học, định lượng bằng các phương pháp
nghiên cứu phù hợp và cập nhật.
- Các đề xuất phải có ý nghĩa thực tiễn và có tính khả thi cao.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo
cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền của huyện Sơn Dương trong việc
quy hoạch sử dụng đất nông nghiệp. Các khuyến cáo về loại hình sử dụng đất sẽ
cung cấp cho nông dân lựa chọn hợp lý để chuyển đổi cơ cấu sản xuất đạt hiệu
quả cao.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
4
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU
1.1 Một số lý luận về sử dụng đất nông nghiệp và tình hình sử dụng đất
nông nghiệp trên thế giới và Việt Nam.
1.1.1 M ột số lý luận về sử dụng đất nông nghiệp
1.1.1.1 Đất nông nghiệp
Đất là nguồn tài nguyên quý giá mà thiên nhiên ban tặng cho con
người, là nơi họ sinh ra, sống và lớn lên. Nhà Thổ nhưỡng lỗi lạc người Nga,
Docutraiep cho rằng “Đất là vật thể thiên nhiên cấu tạo độc lập, lâu đời do kết
quả của quá trình hoạt động tổng hợp của 5 yếu tố hình thành bao gồm: đá,
thực vật, động vật, khí hậu, địa hình, thời gian” [4]. Về sau, một số học giả
khác đã bổ sung thêm các yếu tố như nước ngầm và đặc biệt là vai trò của con
người để hoàn chỉnh khái niệm nêu trên. Học giả người Anh, Wiliam lại đưa
ra khái niệm về đất như sau: “Đất là lớp mặt tơi xốp của lục địa có khả năng
tạo ra sản phẩm từ cây trồng” [38]. Bàn về vấn đề này, C.Mác đã viết: “Đất là
tư liệu sản xuất cơ bản và phổ biến quý báu nhất của sản xuất nông nghiệp”,
.là “điều kiện không thể thiếu cho sự tồn tại và sinh sống của loài người” [4].
Trong phạm vi nghiên cứu về sử dụng đất, đất đai được nhìn nhận là một
nhân tố sinh thái, bao gồm tất cả các thuộc tính sinh học và tự nhiên của bề
mặt trái đất có ảnh hưởng sử dụng đất [36].
Theo quan niệm của các nhà thổ nhưỡng và quy hoạch Việt Nam cho
rằng “Đất là phần trên mặt của vỏ trái đất mà ở đó cây cối có thể mọc đư ợc”
[4] và đất đai được hiểu theo nghĩa rộng: “Đất đai là một diện tích cụ thể của
bề mặt trái đất, bao gồm tất cả các yếu tố cấu thành của môi trường sinh thái
ngay trên và dưới bề mặt bao gồm: khí hậu, thời tiết, thổ nhưỡng, địa hình,
mặt nước, các lớp trầm tích sát bề mặt cùng với nước ngầm và khoáng sản
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn
5
trong lũng đất, động thực vật, trạng thái định cư của con người, những kết quả
của con người trong quá khứ và hiện tại để lại” [4].
Với ý nghĩa đó, đất nông nghiệp là đất được sử dụng chủ yếu vào sản
xuất của các ngành nông nghiệp như trồng trọt, chăn nuôi, nuôi trồng thủy sản
hoặc sử dụng vào mục đích nghiên cứu thí nghiệm về nông nghiệp. Khi nói đất
nông nghiệp người ta nói đất sử dụng chủ yếu vào sản xuất của các ngành nông
nghiệp, bởi vì thực tế có trường hợp đất đai được sử dụng vào mục đích khác
nhau của các ngành. Trong trường hợp đó, đất đai được sử dụng chủ yếu cho
hoạt động sản xuất nông nghiệp mới được coi là đất nông nghiệp, nếu không sẽ
là các loại đất khác (tùy theo việc sử dụng vào mục đích nào là chính).
Luật đất đai năm 2003 nêu rõ: “Đất nông nghiệp là đất sử dụng vào
mục đích sản xuất, nghiên cứu, thí nghiệm về nông nghiệp, lâm nghiệp và
nuôi trồng thủy sản, làm muối và mục đích bảo vệ, phát triển rừng, bao gồm
đất sản xuất nông nghiệp, đất sản xuất lâm nghiệp, đất nuôi trồng thủy sản,
đất làm muối và đất nông nghiệp khác”.
1.1.1.2 Vai trò đất nông nghiệp
Đất đai là tài nguyên thiên nhiên của mỗi quốc gia, đóng vai trò quyết
định sự tồn tại và phát triển của xã hội loài người, nó là cơ sở tự nhiên, là tiền
đề cho mọi quá trình sản xuất nhưng vai trò của đất đối với mỗi ngành sản
xuất có tầm quan trọng khác nhau. C.Mác đã nhấn mạnh “Lao động chỉ là cha
của cải vật chất, còn đất là mẹ” [4]. Hiến pháp năm 1992 quy định: “Nhà
nước thống nhất quản lý đất đai theo quy hoạch và pháp luật” [15], Luật đất
đai 2003 khẳng định “Đất đai là tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư
liệu sản xuất đặc biệt, là thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường
sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các cơ sở kinh tế, văn hoá,
xã hội, an ninh và quốc phòng”[19]. Trong sản xuất nông lâm nghiệp, đất đai
là tư liệu sản xuất chủ yếu và đặc biệt không thể thay thế, với những đặc