Thạc Sĩ Đánh giá hiệu quả kinh tế và tiềm năng giảm phát thải của một số mô hình trồng xen cây lương thực, c

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

ii
LỜI CẢM ƠN

Để hoàn thành luận văn này tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của nhiều cơ
quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ sự biết ơn chân thành tới tất cả các tập thể và cá
nhân đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện luận văn này.
Trước hết, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS -TS Đào Thanh Vân,
Phó Trưởng Phòng đào tạo sau Đại học. Người đã trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ
tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm
ơn PGS – TS Lê Sỹ Trung, Trưởng Phòng quản lý đào tạo sau Đại học đã có
những ý kiến đóng góp hết sức bổ ích trong quá trình thực hiện luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn: Ban giám hiệu Trường Đại học Nông lâm Thái
Nguyên, các thầy cô giáo trong khoa Tài nguyên Môi trường và Phòng quản lý
đào tạo sau Đại học, những người đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu để
hoàn thành luận văn này. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của UBND
huyện Văn Chấn, Phòng nông nghiệp, Trạm khuyến nông, các xã và các hộ nông
dân huyện Văn Chấn đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu thu thập
số liệu. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn bên
cạnh động viên, khuyến khích tôi. Xin cảm ơn Tập thể lớp K20- KHMT, Trường
Đại học Nông lâm Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập
và xử lý số liệu.

Thái Nguyên, ngày tháng năm 2014
Học viên


Nông Văn Huấn
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iii
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu . 2
2.1 Mục tiêu tổng quát 2
2.2 Mục tiêu cụ thể 2
3. Yêu cầu của đề tài . 2
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn . 2
4.1. Ý nghĩa trong khoa học 2
4.2. Ý nghĩa trong thực tiễn 3
5. Bố cục luận văn . 3
Chương 1 : TỔNG QUAN VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU 4
1.1. Cơ sở lý luận của đề tài 4
1.1.1. Lý thuyết hệ thống trong nghiên cứu và đánh giá mô hình sản xuất 4
1.1.2. Khái niệm hiệu quả . 4
1.1.3. Hiệu quả kinh tế 6
1.1.4. Hiệu quả xã hội . 7
1.1.5. Hiệu quả môi trường . 7
1.1.6. Khái niệm và cơ sở khoa học của việc trồng xen . 7
1.1.7. Mô hình canh tác nông nghiệp có hiệu quả 8
1.2. Tổng quan về kết quả nghiên cứu trong và ngoài nước về canh tác đất dốc . 9
1.2.1. Những nghiên cứu và kinh nghiệm canh tác đất dốc bền vững trên thế
giới 9
1.2.2. Nghiên cứu về canh tác trên đất dốc trong nước 11
1.2.3. Một số nghiên cứu về sự phát thải trong sản xuất nông nghiệp 21
1.2.3. Đánh giá chung . 23
Chương 2: NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 25
2.1 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu . 25
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

iv
2.1.1. Đối tượng nghiên cứu . 25
2.1.2. Phạm vi nghiên cứu . 25
2.2. Nội dung nghiên cứu 25
2.3. Phương pháp nghiên cứu 25
2.3.1. Điều tra đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội và tình hình sản xuất
nông nghiệp của huyện 25
2.3.2. Thu thập số liệu đánh giá hiện trạng, hiệu quả kinh tế và khả năng giảm
phát thải của các mô hình xen canh điển hình tại huyện Văn Chấn . 26
Chương 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, THẢO LUẬN 32
3.1. Nghiên cứu điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội ảnh hưởng đến sản xuất nông
lâm nghiệp và canh tác trên đất dốc tại địa phương 32
3.1.1. Điều kiện tự nhiên . 32
3.1.2 Tình hình phát triển nông nghiệp . 36
3.1.3. Tình hình phát triển công nghiệp - dịch vụ . 42
3.1.4. Tình hình dân số và lao động 42
3.1.5.Tình hình phát triển cơ sở hạ tầng xã hội . 43
3.1.6. Tình hình phát triển Văn hóa – Giáo dục và Y tế . 45
3.1.7 Đánh giá chung 46
3.2. Đánh giá hiện trạng, hiệu quả kinh tế và tiềm năng giảm phát thải của các mô
hình trồng xen cây lương thực, cây họ đậu tại huyện Văn Chấn 47
3.2.1. Hiện trạng các loại hình trồng xen cây lương thực, cây họ đậu hiện có
trên địa bàn huyện Văn Chấn 47
3.2.2. Hiệu quả kinh tế của một số mô hình trồng xen cây lương thực, cây họ
đậu điển hình . 54
3.2.3. Đánh giá tiềm năng giảm phát thải của các mô hình trồng xen 61
3.3. Đánh giá ưu nhược điểm và đề xuất một số giải pháp thúc đẩy phát triển
trồng xen tại huyện Văn Chấn . 68
3.3.1. Đánh giá những ưu, nhược điểm của canh tác xen canh so với canh tác
độc canh 68
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

v
3.3.2. Đánh giá một số thành phần dinh dưỡng trong đất trồng xen và
trồng thuần 71
3.3.3. Đánh giá những khó khăn trong canh tác đất dốc tại huyện Văn Chấn 77
3.3.4 Kết quả phân tích SWOT về trồng xen trên đất dốc tại địa phương 79
3.3.5. Một số giải pháp phát triển . 80
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 84
1. Kết luận . 84
2.Kiến nghị 84
TÀI LIỆU THAM KHẢO 86
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vi
DANH MỤC CÁC CUM TỪ VIẾT TẮT


BNNPTNT : Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn.
BVTV : Bảo vệ thực vật.
DT : Diện tích
ĐVT : Đơn vị tính.
GO : Giá trị sản xuất.
K 2 O : Kali nguyên chất.
IC : Chi phí trung gian.
IPCC
Lđ : Lao động.
LUT : Loại hình sử dụng đất.
MI : Thu nhập hỗn hợp.
N : Đạm nguyên chất.
NS : Năng suất.
PC : Phân chuồng.
P 2 O 5 : Lân nguyên chất.
SL : Sản lượng.
TB : Trung bình.
TC : Tổng chi.
VA : Giá trị gia tăng.
UBND : Ủy ban nhân dân
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

vii
DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 3.1 Hiện trạng sử dụng đất huyện Văn Chấn năm 2012. . 37
Bảng 3.2. Diện tích sản xuất một số cây trồng chính huyện Văn Chấn 38
Bảng 3.3. Kết quả sản xuất một số cây trồng chính của huyện Văn Chấn . 40
Bảng 3.4. Tình hình sản xuất nông lâm nghiệp 41
Bảng 3.5. Tình hình dân số và lao động huyện Văn Chấn 43
Bảng 3.6. Hiện trạng các loại hình trồng xen trên địa bàn huyện Văn Chấn 47
Bảng 3.7. Hiện trạng trồng xen tại nông hộ trên địa bàn huyên Văn Chấn. . 49
Bảng 3.8. Hiện trạng sử dụng đất trong sản xuất xen canh tại nông hộ trên địa
bàn huyện Văn Chấn 51
Bảng 3.9. Năng suất cây trồng và chi phí trên loại hình ngô xen canh và độc
canh. 54
Bảng 3.10. Năng suất và chi phí loại hình sắn xen canh và sắn độc canh. . 55
Bảng 3.11. Hiệu quả hiệu quả kinh tế giữa loại hình cây họ đậu xen ngô và ngô
độc canh. . 56
Bảng 3.12. Hiệu quả hiệu quả kinh tế giữa loại hình cây họ đậu xen sắn và sắn
độc canh. . 59
Bảng 3.13. Thực tế sử dụng phân bón của nông hộ tại huyện Văn Chấn . 62
Bảng 3.14. Tình hình sử dụng thuốc bảo vệ thực vật của nông hộ tại huyên Văn
Chấn. . 67
Bảng 3.15. Đánh giá của nông hộ về một số tiêu chí giữa trồng xen và trồng
thuần . 69
Bảng 3.16. Kết quả phân tích một số thành phần dinh dưỡng trong đất trồng . 71
Bảng 3.17. Một số khó khăn mà nông hộ gặp phải trong phát triển xen canh
trên đất dốc. 77
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất đồi núi dốc chiếm ¾ diện tích trong tổng số 32,929 triệu ha đất lãnh thổ
Việt Nam. Trung du miền núi phía Bắc được coi là một trong những vùng có các
điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội khó khăn nhất cả nước. Diện tích đất dốc chiếm
90% tổng diện tích đất tự nhiên của vùng, trong đó có tới 51% diện tích đất có độ
dốc lớn và 38,4 % đất có tầng canh tác mỏng. Xói mòn và rửa trôi là những mối đe
dọa thường xuyên đối với đất dốc và vùng nhiệt đới ẩm, gây nên sự mất dinh dưỡng
và độ phì của lớp đất mặt, ảnh hưởng đến năng suất cây trồng, gây tác hại xấu đối
với môi trường.
Sử dụng đất đồi núi bền vững có ý nghĩa đặc biệt trong phát triển kinh tế xã
hội và bảo vệ môi trường ở vùng đồi núi nhằm đảm bảo tính bền vững của hệ thống
sử dụng đất
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu toàn cầu hiện nay, nông nghiệp là lĩnh vực
được đánh giá sẽ chịu sự tác động nặng nề nhất của thiên tai. Sản xuất nông lâm
nghiệp miền núi nói chung và tại huyện Văn Chấn nói riêng đang gặp nhiều khó
khăn và đứng trước nhiều thách thức.
Biện pháp sử dụng đất dốc có hiệu quả là bố trí một chế độ canh tác hợp lý, triệt
để lợi dụng nước trời, áp dụng các biện pháp canh tác (cày bừa, xới xáo, trồng xen,
trồng gối, phủ xanh, phủ khô vv) đã được áp dụng tại Văn Chấn với các hình thức
trồng xen cây họ đậu, cây lương thực trong các cây trồng chính (ngô, sắn .), tuy nhiên
khả năng áp dụng còn chậm do cơ chế, chính sách và tập quán canh tác của người dân.
Để khai thác hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên và khuyến cáo thực hiện canh
tác bền vững trên đất dốc, từ 2009-2011, Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp thế
giới FAO đã xác định và thiết kế các hoạt động CSA. Dự án Nông nghiệp thích ứng
với biến đổi khí hậu GCP/INT/139/EC với sự hỗ trợ của ICRAF đã kêu gọi và tài
trợ cho các học viên cao học đề xuất các nghiên cứu liên quan đến an ninh lương
thực, sản xuất nông nghiệp thích ứng với biến đổi khí hậu và giảm thiểu phát thải
khí nhà kính khu vực miền núi phía Tây Bắc, Việt Nam. Với lý do đó chúng tôi tiến
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

2
hành thực hiện đề tài “Đánh giá hiệu quả kinh tế và tiềm năng giảm phát thải của
một số mô hình trồng xen cây lương thực, cây họ đậu điển hình trên đất dốc tại
huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái”.
2. Mục tiêu
2.1 Mục tiêu tổng quát
Đánh giá hiệu quả kinh tế và tiềm năng giảm phát thải của một số mô hình
trồng xen cây lương thực, cây họ đậu điển hình trên đất dốc tại huyện Văn Chấn,
tỉnh Yên Bái.
2.2 Mục tiêu cụ thể
- Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế, xã hội ảnh hưởng đến sản xuất nông lâm
nghiệp
- Đánh giá được hiện trạng trồng xen cây lương thực, cây họ đậu tại địa
phương.
- Đánh giá được hiệu quả kinh tế các mô hình trồng xen cây lương thực, cây
họ đậu điển hình trên đất dốc.
- Đánh giá khả năng giảm phát thải trong sử dụng phân bón và thuốc BVTV
trên các mô hình trồng xen cây lương thực, cây họ đậu điển hình trên đất dốc.
- Đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sản xuất và nhân rộng các mô
hình có hiệu quả kinh tế trong canh tác đất dốc tại địa phương.
3. Yêu cầu của đề tài
- Số liệu thu thập cần bảo đảm tính khách quan, chính xác, trung thực.
- Các phương pháp nghiên cứu, hệ thống chỉ tiêu vận dụng trong nghiên cứu,
đánh giá, phải mang tính khoa học, phù hợp với thực tiễn.
- Phương hướng và các giải pháp đưa ra phải có tính khả thi và phù hợp với
điều kiện thực tế tại địa phương.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn
4.1. Ý nghĩa trong khoa học
- Thực hiện đề tài này sẽ là dịp để học viên vận dụng các kiến thức mang tính
lý thuyết, tổng hợp về kinh tế, xã hội và môi trường đã được trang bị trong quá trình
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/

3
học tập tại nhà trường vào thực tiễn sản xuất. Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ cung
cấp các thông tin về hiệu quả kinh tế và môi trường của một số mô hình canh tác
xen canh trên địa bàn huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái.
4.2. Ý nghĩa trong thực tiễn
- Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ chỉ ra hiện trạng trồng xen trên đất dốc
đồng thời cho biết tính hiệu quả về mặt kinh tế và môi trường của một số mô hình
trồng xen điển hình từ đó định hướng cho bà con huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái
canh tác theo các mô hình có hiệu quả kinh tế nhất mà không làm ảnh hưởng tới
môi trường.
- Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở tham khảo để xây dựng các chính
sách cho phát triển nông nghiệp, đặc biệt là canh tác trên đất dốc tại huyện Văn
Chấn và khu vực miền múi phía Bắc.
5. Bố cục luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và kiến nghị, luận văn gồm 3 chương chính:
Chương 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Chương 2: Phương pháp nghiên cứu
Chương 3: Kết quả nghiên cứu và thảo luận.