Tiến Sĩ Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở các hộ nông dân vùng đồng bằng Sông Hồng

Luận án tiến sĩ
Đề tài: Đánh giá hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở các hộ nông dân vùng đồng bằng Sông Hồng

MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ðOAN i
LỜI CẢM ƠN . ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC TỪVIẾT TẮT . vi
DANH MỤC BẢNG . vii
DANH MỤC HÌNH x
PHẦN MỞ ðẦU 1
1.1. Tính cấp thiết của ñềtài . 1
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của ñềtài . 3
1.3. Câu hỏi nghiên cứu 4
1.4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu 4
1.5. Những ñóng góp mới của luận án . 5
CHƯƠNG 1 MỘT SỐVẤN ðỀLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀHIỆU
QUẢKINH TẾTRONG SẢN XUẤT LÚA LAI THƯƠNG PHẨM ỞHỘ
NÔNG DÂN . 6
1.1. Một sốvấn ñề lý luận về hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương
phẩm ởhộnông dân 6
1.1.1. Khái niệm vềbản chất hiệu quả kinh tế trong sản xuất lúa lai . 6
1.1.2. ðặc ñiểm kỹthuật chủyếu trong sản xuất lúa lai thương phẩm 14
1.1.3. ðặc ñiểm hiệu quảkinh tếtrong sản xuất lúa lai ởhộnông dân .17
1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng ñến hiệu quảkinh tếtrong sản xuất lúa
lai thương phẩm ởhộnông dân .27
1.1.5. Các vấn ñềcần ñặt ra cho nghiên cứu ñánh giá hiệu quảkinh tế
sản xuất lúa lai thương phẩm ởhộnông dân vùng ñồng bằng
sông Hồng .32
1.2. Tình hình nghiên cứu ñánh giá hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai
thương phẩm trên thếgiới và ởViệt Nam 33
1.2.1. Tình hình ñánh giá hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm
trên thếgiới .33
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế iv
1.2.2. Tình hình nghiên cứu ñánh giá hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai ở
Việt Nam .40
1.3. Những nhận xét rút ra từnghiên cứu một sốlý luận và thực tiễn về
ñánh giá hiệu quảkinh tếtrong sản xuất lúa lai thương phẩm ởhộ
nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng .46
CHƯƠNG 2 ðẶC ðIỂM ðỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .48
2.1. ðặc ñiểm ñịa bàn nghiên cứu 48
2.1.1. ðặc ñiểm tựnhiên vùng ñồng bằng sông Hồng 48
2.1.2. ðặc ñiểm kinh tếxã hội .49
2.1.3. ðánh giá thuận lợi, khó khăn và thách thức của vùng .52
2.2. Phương pháp nghiên cứu 55
2.2.1. Chọn ñiểm nghiên cứu .55
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin .58
2.2.3. Quản lý và tổng hợp thông tin 61
2.2.4. Phương pháp phân tích sốliệu 62
2.2.5. Hệthống các chỉtiêu nghiên cứu .66
CHƯƠNG 3 ðÁNH GIÁ THỰC TRẠNG VÀ HIỆU QUẢKINH TẾ .68
SẢN XUẤT LÚA LAI THƯƠNG PHẨM ỞCÁC HỘNÔNG DÂN VÙNG
ðỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 68
3.1. Tổng quan vềsản xuất lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông
Hồng 68
3.1.1. Diện tích lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 68
3.1.2. Năng suất lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 70
3.1.3. Sản lượng lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng .72
3.1.4. Giống lúa lai ñang ñược sửdụng ởvùng ñồng bằng sông Hồng 72
3.2. Thực trạng và hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm ởhộ
nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng .73
3.2.1. ðặc ñiểm cơbản của hộsản xuất lúa lai thương phẩn vùng ñồng
bằng sông Hồng .73
3.2.2. Diện tích, năng suất, sản lượng lúa lai thương phẩm tại hộnông
dân vùng ñồng bằng sông Hồng .75
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế v
3.2.4. Kết quảvà hiệu quảsản xuất lúa lai thương phẩm của hộnông
dân vùng ñồng bằng sông Hồng .80
3.3. Thực trạng hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm của các hộ
nông dân vùng ðBSH thông qua một sốphương pháp ñánh giá .92
3.3.1. So sánh ñánh giá HQKT lúa lai thương phẩm so với lúa thuần 92
3.3.2. Xác ñịnh ñiểm hòa vốn trong sản xuất lúa lai ởhộnông dân vùng
ñồng bằng sông Hồng 107
3.3.3. Ý kiến ñánh giá của hộnông dân vùng ñồng bằng sông Hồng về
lúa lai thương phẩm .109
3.3.4. Các yếu tố ảnh hưởng ñến kết quảvà hiệu quảkinh tếsản xuất
lúa lai 114
CHƯƠNG 4 GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢKINH TẾLÚA
LAI THƯƠNG PHẨM ỞCÁC HỘNÔNG DÂN VÙNG .128
ðỒNG BẰNG SÔNG HỒNG 128
4.1. Căn cứ khoa học ñể xây dựng các giải pháp 128
4.1.1. An ninh lương thực trên thếgiới và ởViệt Nam 128
4.1.2. ðịnh hướng phát triển lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng
sông Hồng .129
4.1.3. Thực trạng hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ởhộ
nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng 131
4.2. Một sốgiải pháp ñịnh hướng chính sách nhằm nâng cao hiệu quảkinh
tếsản xuất lúa lai vùng ñồng bằng sông Hồng 136
4.2.1. Giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả ứng dụng kỹthuật tiến bộcủa
lúa lai 136
4.2.2. Giải pháp giảm chi phí ñầu vào, tăng giá bán lúa lai .140
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 145
Kết luận .145
Kiến nghị .146
TÀI LIỆU THAM KHẢO 148
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế vi
DANH MỤC TỪVIẾT TẮT
Chữviết tắt Nguyên nghĩa
AE Hiệu quảphân bổ, viết tắt từtiếng Anh: Allocative Efficiency
BVTV Bảo vệthực vật
CPSX Chi phí sản xuất
CTV Cộng tác viên
ðBSH ðồng bằng sông Hồng
EE Hiệu quảkinh tế, viết tắt từtiếng Anh: Economic Efficiency
F1 Chỉcon lai (hạt lai) thếhệ ñầu tiên khi tiến hành lai giống
FAO Tổchức Nông lương của Liên hiệp quốc, viết tắt từtiếng Anh:
Food and Agriculture Organization
GDP Tổng sản phẩm quốc nội, viết tắt từtiếng Anh: Gross Domestic
Products
GO Giá trịsản xuất, viết tắt từtiếng Anh: Gross Output
HQKT Hiệu quảkinh tế
HTX Hợp tác xã
IC Chi phí trung gian, viết tắt từtiếng Anh: Intermediate
Cost/Consumption
IRRI Viện Lúa Quốc Tế, viết tắt từtiếng Anh: International Rice
Research Institute
LCC Bảng so màu lá lúa, viết tắt từtiếng Anh: Leaf Colour Chart
MI Thu nhập hỗn hợp, viết tắt từtiếng Anh: Mix Income
PBA ðánh giá tài chính từng phần, viết tắt từtiếng Anh: Partial
Budget Analysis
PRA ðánh giá nông thôn có sựtham gia, viết tắt từtiếng Anh:
Participatory Rural Appraisal
PTNT Phát triển nông thôn
TE Hiệu quảkỹthuật, viết tắt từtiếng Anh: Technical Efficiency
Venn Tên một công cụcủa PRA
VCR Tỷlệgiá trịthu tăng thêm so với chi phí tăng thêm, Viết tắt từ
tiếng Anh: Value Cost Rate
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế vii
DANH MỤC BẢNG
STT Tên bảng Trang
Bảng 1.1: Diện tích và cơcấu diện tích lúa lai qua các vùng sinh thái .42
Bảng 1.2: So sánh hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai và lúa thuần, 2004 45
Bảng 2.1: Tình hình sửdụng ñất ñai vùng ñồng bằng sông Hồng, 1990 -2006 49
Bảng 2.2: Sốlượng tỉnh, huyện, xã và hộ ñại diện ñiều tra 58
Bảng 3.1: Năng suất lúa lai thương phẩm tại các vùng sinh thái của
Việt Nam ởmột sốvụsản xuất (tạ/ha) 71
Bảng 3.2: Thông tin vềhộvà chủhộ ñược phỏng vấn .73
Bảng 3.3: Tình hình sản xuất lúa và lúa lai thương phẩm
của hộ ñiều tra năm 2004 75
Bảng 3.4: Năng suất lúa lai giữa hai vụtại các hộ ñiều tra
vùng ðBSH năm 2004 76
Bảng 3.5: Sốhộsửdụng các giống lúa lai thương phẩm ởhộnông dân vùng
ðBSH qua từng vụnăm 2004 .77
Bảng 3.6: Chi phí sản xuất bình quân 1 ha gieo trồng lúa lai thương phẩm
của các hộnông dân tại vùng ðBSH, vụxuân 2004 81
Bảng 3.7: Kết quảvà hiệu quảsản xuất lúa lai thương phẩm của
các hộnông dân vùng ðBSH vụxuân năm 2004 .83
Bảng 3.8: Chi phí sản xuất bình quân 1 ha gieo trồng lúa lai của các hộnông
dân tại tỉnh nghiên cứu vùng ðBSH, vụmùa 2004 84
Bảng 3.9: Kết quảvà hiệu quảsản xuất lúa lai của các hộnông dân
vùng ðBSH vụmùa năm 2004 85
Bảng 3.10: Năng suất lúa lai theo các mức ñầu tưkhác nhau ở ðBSH
vụxuân 2004 86
Bảng 3.11: Năng suất lúa lai theo các mức ñầu tưkhác nhau ở ðBSH
vụmùa 2004 .87
Bảng 3.12: Chi phí sản xuất 1 ha lúa lai theo mức ñầu tưkhác nhau ở ðBSH
vụxuân năm 2004 88
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế viii
Bảng 3.13: Chi phí sản xuất 1 ha lúa lai theo mức ñầu tưkhác nhau
ở ðBSH vụmùa năm 2004 89
Bảng 3.14: Kết quảvà hiệu quảsản xuất lúa lai thương phẩm với các mức
ñầu tưkhác nhau ởvùng ðBSH vụxuân 2004 90
Bảng 3.15: Kết quảvà hiệu quảsản xuất lúa lai thương phẩm với các mức
ñầu tưkhác nhau ởvùng ðBSH vụmùa 2004 .91
Bảng 3.16: So sánh HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần
của các hộnông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụxuân 2004 94
Bảng 3.17: So sánh mức ñầu tưphân hoá học giữa lúa lai và lúa thuần
của các hộnông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụxuân 2004 94
Bảng 3.18: So sánh HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộnông
dân vùng ðBSH vụmùa 2004 .96
Bảng 3.19: So sánh mức ñầu tưphân hoá học giữa lúa lai và lúa thuần của
các hộnông dân các tỉnh ñiều tra vùng ðBSH vụmùa 2004 .97
Bảng 3.20: ChỉsốVCR so sánh hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai với lúa
thuần của các hộnông dân vung ðBSH 98
Bảng 3.21: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần
của các hộnông dân vùng ðBSH năm 2004 .99
Bảng 3.22: HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộnông dân vùng
ðBSH vụxuân 2004 thông qua phương pháp PBA .100
Bảng 3.23: HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần của các hộnông dân vùng
ðBSH vụmùa 2004 thông qua phương pháp PBA 100
Bảng 3.24: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần
của các hộnông dân vùng ðBSH năm 2006 .101
Bảng 3.25: So sánh chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần
của các hộnông dân vùng ðBSH năm 2007 và 2008 .102
Bảng 3.26: Chi phí và HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần chất lượng ởcác
hộnông dân vùng ðBSH năm 2006 104
Bảng 3.27: HQKT sản xuất lúa lai thương phẩm và lúa thuần chất lượng ở
các hộnông dân vùng ðBSH vụxuân 2006 thông qua PBA .104
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế ix
Bảng 3.28: HQKT sản xuất lúa lai thương phẩm và lúa thuần chất lượng của
các hộnông dân vùng ðBSH vụmùa 2006 thông qua PBA 105
Bảng 3.29: HQKT sản xuất lúa lai và lúa thuần chất lượng vụmùa 2007 và
xuân 2008 .106
Bảng 3.30: ðiểm hoà vốn theo năng suất lúa lai thương phẩm vùng
ðBSH, 2004 .108
Bảng 3.31: ðiểm hoà vốn theo giá bán lúa lai hộnông dân vùng
ðBSH, 2004 .108
Bảng 3.32: Kết quả ñánh giá của người dân về ưu, nhược ñiểm của lúa lai
và lúa thuần .110
Bảng 3.33: Kết quảthăm dò ý kiến người dân vềlý do họchọn lúa lai ñể
trồng (n= 81) .111
Bảng 3.34: Kết quả ñánh giá của người dân về ưu và nhược ñiểm của giống
lúa lai sản xuất trong nước và nhập khẩu .112
Bảng 3.35: Kết quả ñánh giá của người dân vềchất lượng gạo lúa lai so với
gạo một sốgiống lúa thuần cải tiến (n=138) 113
Bảng 3.36: Tình hình sửdụng lúa lai của các hộ ñiều tra vùng ðBSH 114
Bảng 3.37: Kết quả ước lượng các yếu tố ảnh hưởng ñến năng suất lúa lai vụ
xuân và vụ mùa của các hộ ñiều tra vùng ðBSH .116
Bảng 3.38: Kết quảthăm dò ý kiến hộnông dân vềvai trò khuyến nông
trong sản xuất lúa lai .123
Bảng 4.1: Các biện pháp nâng cao năng lực của các bên liên ñới chính
trong sản xuất lúa lai của vùng ðBSH .138
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế x
DANH MỤC HÌNH
STT Tên hình Trang
Hình 1.1: Mô hình năng suất lúa lai và lúa thuần . 14
Hình 1.2 : Sơ ñồhạch toán chi phí và thu nhập của hộnông dân . 21
Hình 1.3: ðồthịbiểu diễn ñiểm hoà vốn trong sản xuất ởnông hộ 27
Hình 1.4: Diện tích lúa lai và lúa thuần ởTrung Quốc, 1980-2007 34
Hình 1.5: Diễn biến diện tích lúa lai thương phẩm ởViệt Nam 1992-2009 41
Hình 1.6: Diễn biến năng suất lúa lai thương phẩm ởViệt Nam, 1992-2007 . 44
Hình 2.1: Sơ ñồchọn hộvà tiến hành ñiều tra sản xuất lúa vùng ðBSH 60
Hình 2.2: Sơ ñồtrình tựtổng hợp và quản lý sốliệu 62
Hình 3.1: ðồthịbiểu diễn diện tích lúa lai thương phẩm vùng ðBSH,
2000-2009 69
Hình 3.2: Cơcấu diện tích lúa lai thương phẩm vùng ðBSH
so với các vùng sinh thái khác 69
Hình 3.3: Nămg suất lúa lai thương phẩm vùng ðBSH, 2000-2007 . 70
Hình 3.4: Cơcấu giống lúa lai ởtừng vụcủa các hộ ñiều tra, 2004 78
Hình 3.5: Sơ ñồVenn vềmối quan hệcác bên liên ñới trong sản xuất lúa lai
tại cộng ñồng hộnông dân vùng ðBSH . 121
Hình 4.1: Một sốnguyên nhân cơbản làm giảm HQKT trong sản xuất lúa lai
thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 134
Hình 4.2: Cây mục tiêu nhằm nâng cao ñộ ñồng ñều vềHQKT trong sản xuất
lúa lai thương phẩm vùng ñồng bằng sông Hồng 135
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 1
PHẦN MỞ ðẦU
1.1. Tính cấp thiết của ñềtài
ỞViệt Nam, lúa gạo là cây lương thực thiết yếu, ñóng vai trò quan trọng ñối
với ñời sống và sựphát triển của xã hội. Với tỷtrọng cao vềdiện tích và sản lượng,
ngành sản xuất lúa luôn giữvịtrí hàng ñầu trong nông nghiệp Việt Nam qua các
thời kỳlịch sử.
Trong vòng 2 thập kỷgần ñây, nông nghiệp nước ta ñã thu ñược những thành
tựu hết sức to lớn, trong ñó có bước nhảy vọt của ngành sản xuất lúa. Nếu nhưnăm
1999, sản lượng lúa của cảnước ñã ñạt tới con số31 triệu tấn thì 10 năm sau ñó, năm
2009 ñã ñạt 38,9 triệu tấn, tăng xấp xỉ10 triệu tấn. Với sản lượng lúa tăng khá ñều ñặn
qua nhiều năm kểtừnăm 1990 ñến nay, nước ta không chỉhoàn toàn tựtúc vềlương
thực mà còn xuất khẩu gần ñây mỗi năm từ4-5 triệu tấn gạo, thu vềtrên một tỷ ñô la
Mỹmỗi năm.
ðạt ñược những thành công ñó, trước hết là nhờtác ñộng tích cực vềcơchế,
chính sách của ðảng và Nhà nước trong thời kỳ“ñổi mới”, mặt khác cũng chính là
kết quảcủa cuộc cách mạng xanh trong ngành trồng lúa, trong ñó những tiến bộvề
giống ñóng vai trò then chốt. Nếu nhưnăng suất và sản lượng lúa của các nước
Châu Á (trong ñó có Việt Nam) ñã tăng lên gấp 2 lần so với những năm 1960 về
trước nhờsửdụng các giống lúa năng suất cao (thành quảcủa cuộc cách mạng xanh
trên thếgiới) thì năng suất, sản lượng lúa ởmột sốnước trong những năm gần ñây
ñã ñạt mức cao kỷlục nhờ ứng dụng những thành tựu lúa lai, mà quê hương của nó
là Trung Quốc.
ỞViệt Nam, việc nghiên cứu và ứng dụng thành tựu vềlúa lai ñược bắt ñầu
từnhững năm 1990. Cho tới nay, nhờ ưu thếvềnăng suất cao, cây lúa lai ñã ñược
mởrộng ra 40 tỉnh, thành, với diện tích khoảng 700 ngàn ha năm 2009. Gần 20 năm
sửdụng giống lúa lai, năng suất lúa lai ởViệt Nam tương ñối cao và ổn ñịnh, ñạt
bình quân từ60-65 tạ/ha, tăng hơn một cách rõ rệt so với các giống lúa thuần trong
cùng ñiều kiện thâm canh từ1-1,5 tấn/ha. Trong thực tế, lúa lai ñã góp phần làm
tăng sản lượng lúa cảnước tới gần 1 triệu tấn mỗi năm. Vì vậy, vai trò của lúa lai
trong cơcấu giống lúa ởnhiều ñịa phương ñã ñược xác ñịnh. Tuy vậy, mặc dù ñã
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 2
ñược Chính phủ ñầu tưkhá lớn nhưng nghiên cứu và phát triển lúa lai ởnước ta còn
bộc lộnhiều bất cập như: Sản xuất hạt giống lúa lai trong nước không ñáp ứng ñược
nhu cầu, có tới khoảng 80% lượng hạt giống phải nhập khẩu từbên ngoài, diện tích lúa
lai trong mấy năm gần ñây có xu hướng chững lại, một sốtỉnh diện tích giảm rõ rệt.
Dân sốnước ta những năm gần ñây trung bình mỗi năm tăng thêm khoảng
một triệu người, theo dựbáo của FAO dân sốViệt Nam sẽtăng lên 103 triệu người
vào năm 2020. Trong khi ñó diện tích trồng lúa ởnước ta ñang có xu hướng giảm
mạnh chủyếu do tiến trình ñô thịhoá, công nghiệp hoá. Thêm vào ñó, biến ñổi khí
hậu ñang trởthành vấn ñềnguy cơtiềm tàng ñối với an ninh lương thực của Việt
Nam. Trong Báo cáo phát triển con người 2007/2008, Liên hiệp Quốc ñã cảnh báo:
Việt Nam sẽlà một trong 5 quốc gia trên thếgiới có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm
trọng bởi biến ñổi khí hậu gây ra. Theo dựbáo, sẽcó khoảng 30% diện tích vùng
ñồng bằng sông Hồng và từ40-50% diện tích ñồng bằng sông Cửu Long sẽbịngập
sâu trong nước. Với tình hình biến ñổi khí hậu hiện nay, nguy cơcảnh báo trên rất
dễxảy ra và việc ứng phó với biến ñổi khí hậu luôn là vấn ñề ñã và ñang ñược
ðảng và Chính phủrất quan tâm.
Trong xu thếhội nhập kinh tếquốc tế, dưới tác ñộng của cạnh tranh, ngành
sản xuất lúa gạo Việt Nam cần phải nhanh chóng ñạt ñến trình ñộsản xuất cao, sử
dụng hiệu quảthành tựu mới của khoa học kỹthuật ñểtăng năng suất, chất lượng và
giảm giá thành. Vì lẽ ñó, thâm canh tăng năng suất, nâng cao chất lượng nông sản
luôn là phương châm chiến lược của nước ta trong sản xuất nông nghiệp nói chung
và sản xuất lúa gạo nói riêng. Chính vì vây, việc nghiên cứu, ứng dụng những thành
tựu mới nhất vềsản xuất lương thực ñã và ñang ñược Chính phủquan tâm ñầu tư.
Ở ñồng bằng sông Hồng, cây lúa lai ñã ñược ñưa vào sản xuất ñại trà từ
những năm ñầu của thập kỷ1990. Diện tích lúa lai của vùng luôn chiếm tới 30-40%
diện tích lúa lai của cảnước. ðBSH chỉcó 8,08% diện tích ñất nông nghiệp nhưng
dân sốchiếm tới 21,64% dân sốcảnước, do vậy áp lực vềan ninh lương thực luôn
là vấn ñề ñược quan tâm hàng ñầu của các cấp trong vùng. Chính vì lẽ ñó cây lúa lai
ñược các tỉnh quan tâm khuyến khích phát triển mởrộng vào sản xuất. Tuy nhiên,
trong nền kinh tếthịtrường và yêu cầu hội nhập thì sản xuất lúa lai không thểchỉ
chú trọng năng suất mà phải ñạt hiệu quảcao ñồng thời phải ñáp ứng ñược mục tiêu
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 3
phát triển bền vững. Một sốvấn ñềcòn chưa ñược giải ñáp thấu ñáo trong sản xuất
lúa lai của vùng là năng suất lúa lai thường cao hơn lúa thuần nhưng liệu có mang
lại hiệu quảtương xứng hay không? Nguyên nhân gì ñã thúc ñẩy sựphát triển hay
kìm hãm khảnăng mởrộng diện tích gieo trồng lúa lai ởcác ñịa phương? Quan
ñiểm và ñịnh hướng phát triển lúa lai vùng ñồng bằng sông Hồng trong thời gian tới
ra sao?
ðểthực hiện mục tiêu của Chính phủ ñến năm 2020 là duy trì diện tích
lúa ởmức 3,8 triệu ha, với sản lượng 40 triệu tấn thóc/năm, ngành sản xuất lúa
gạo của Việt Nam ñã và ñang phấn ñấu nỗlực vềmọi mặt, từhướng chiến lược
chung ñến các bước ñi cụthể. Việc mởrộng diện tích, ñẩy mạnh thâm canh lúa
lai ñã ñược coi nhưlà một trong những giải pháp quan trọng ñểthực hiện mục
tiêu này. Tuy vậy, chủchương ñẩy mạnh phát triển lúa lai ởnước ta hiện nay còn
chưa tạo ñược sự ñồng thuận xã hội, ngay cảtrong giới khoa học do những hạn
chếcủa công nghệnày trong quá trình triển khai. Vì thếcâu hỏi ñặt ra là nước ta
có nên tiếp tục phát triển lúa lai hay không? hiệu quảsản suất lúa lai ñến ñâu và
nếu còn tiếp tục thì nên làm thếnào?
Trước vấn ñềmang tính thời sựnày, chúng tôi tiến hành nghiên cứu ñềtài:
“ðánh giá hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm ởcác hộnông dân
vùng ðồng bằng Sông Hồng”.
1.2. Mục tiêu nghiên cứu của ñềtài
* Mục tiêu nghiên cứu chung:Trên cơsở ñánh giá ñúng thực trạng sản xuất, hiệu
quảkinh tếvà các yếu tố ảnh hưởng trong sản xuất lúa lai thương phẩm của các hộ
nông dân vùng ñồng bằng sông Hồng, qua ñó ñềxuất các giải pháp chính sách
nhằm phát triển lúa lai của vùng trong thời gian tới.
* Mục tiêu nghiên cứu cụthể:
- Hệthống hoá lý luận và thực tiễn về ñánh giá hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai
thương phẩm tại hộnông dân vùng ñồng bằng sông Hồng;
- ðánh giá thực trạng sản xuất và hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm
của hộnông dân vùng ñồng bằng sông Hồng những năm qua;
- ðềxuất một sốgiải pháp nhằm phát triển sản xuất lúa lai vùng ñồng bằng sông
Hồng những năm tới.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 4
1.3. Câu hỏi nghiên cứu
Nghiên cứu ñềtài này nhằm trảlời các câu hỏi nghiên cứu sau:
- Hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm của các hộnông dân vùng
ñồng bằng sông Hồng (ðBSH) ñược xác ñịnh nhưthếnào?
- Cần sửdụng các phương pháp nào trong ñánh giá hiệu quảkinh tếlúa lai
thương phẩm của các hộnông dân vùng ðBSH?
- Biến ñộng vềdiện tích, năng suất và sản lượng lúa lai thương phẩm vùng
ðBSH những năm qua nhưthếnào?
- Hiệu quảkinh tếtrong sản xuất lúa lai thương phẩm ởcác hộnông dân vùng
ðBSH ra sao? So với lúa thuần thì lúa lai có hiệu quảhơn không?
- Những yếu tốnào ảnh hưởng trực tiếp ñến hiệu quảkinh tếcủa lúa lai
thương phẩm vùng ðBSH?
- Giải pháp nào nhằm góp phần nâng cao hiệu quảkinh tếvà phát triển sản
xuất bền vững lúa lai thương phẩm vùng ðBSH những năm tới?
1.4. ðối tượng và phạm vi nghiên cứu
* ðối tượng nghiên cứu: Các hộnông dân trồng lúa lai thương phẩm và lúa thuần
ở2 vụsản xuất lúa chính (vụmùa và vụ ñông xuân); Một sốgiống lúa lai và lúa
thuần thương phẩm chủyếu.
* Phạm vi nghiên cứu:
- Vềnội dung:Tập trung nghiên cứu thực trạng sản xuất, ñầu tư, kết quảvà
hiệu quảkinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm tại các hộnông dân vùng
ðBSH. Xác ñịnh các yếu tố ảnh hưởng, từ ñó ñềxuất các giải pháp chủyếu
nhằm nâng cao hiệu quảkinh tếvà phát triển bền vững sản xuất lúa lai
thương phẩm trong vùng.
- Vềkhông gian:Vùng ñồng bằng sông Hồng, tập trung 4 tỉnh ñại diện bao
gồm: Thái Bình, Hải Phòng, Nam ðịnh và Hà Tây.
- Vềthời gian: Các sốliệu có liên quan ñến thực trạng sản xuất và hiệu quả
kinh tếsản xuất lúa lai thương phẩm ñược thu thập từnăm 2000 ñến 2008,
tập trung vào các năm 2004-2008. Các giải pháp ñềxuất sẽáp dụng cho năm
2010 - 2012.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 5
1.5. Những ñóng góp mới của luận án
Luận án ñã ñóng góp một số ñiểm mới sau:
- Luận án ñã hệthống hoá lý luận cách tính hiệu quảkinh tếtrong sản xuất
lúa lai thương phẩm cấp nông hộ ởViệt Nam và trên thếgiới từ ñó ñã lựa chọn ra
phương pháp phân tích, ñánh giá mới phù hợp với ñiều kiện ởViệt Nam.
- Luận án ñã ñánh giá ñược thực trạng hiệu quảkinh tếvà các yếu tố ảnh
hưởng ñến sản xuất lúa lai ởhộnông dân vùng ñồng bằng sông Hồng.
- Luận án ñã ñềxuất ñược các giải pháp kinh tế, nghiên cứu và chính sách
nhằm nâng cao hiệu quảkinh tếvà phát triển sản xuất lúa lai ởhộnông dân vùng
ñồng bằng sông Hồng. Giải pháp mà luận án ñưa có tính khảthi ñểcác nhà hoạt
ñộng nghiên cứu, khuyến nông và hoạch ñịnh chính sách có thểtham khảo áp dụng.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 6
CHƯƠNG 1
MỘT SỐVẤN ðỀLÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀHIỆU QUẢKINH TẾ
TRONG SẢN XUẤT LÚA LAI THƯƠNG PHẨM ỞHỘNÔNG DÂN
1.1. Một sốvấn ñềlý luận về hiệu quả kinh tế sản xuất lúa lai thương phẩm ở
hộnông dân
1.1.1. Khái niệm vềbản chất hiệu quả kinh tếtrong sản xuất lúa lai
1.1.1.1. Khái niệm vềbản chất hiệu quả kinh tế
Khi ñi tìm lợi nhuận, các doanh nghiệp ñã cố gắng làm thoả mãn nhu cầu về
hàng hoá, dịch vụ cho người tiêu dùng và cho toànxã hội. Người tiêu dùng thường
quan tâm ñến giá cả và chất lượng sản phẩm, còn người sản xuất kinh doanh thì ñặt
mục tiêu lợi nhuận lên hàng ñầu. Mục tiêu tối ña hoá lợi nhuận ñã làm cho các nhà
sản xuất kinh doanh quan tâm ñến hiệu quả.
Vậy hiệu quả kinh tế là gì?Xuất phát từ các góc ñộ nghiên cứu khác nhau,
các nhà kinh tế học ñã ñưa ra rất nhiều quan ñiểm về hiệu quả sản xuất kinh doanh.
Hiệu quả theo quan ñiểm của K. Marx, ñó là việc “tiết kiệm và phân phối một cách
hợp lý thời gian lao ñộng sống và lao ñộng vật hoá giữa các ngành“ và ñó cũng
chính là quy luật “tiết kiệm và tăng năng suất lao ñộng hay tăng hiệu quả“. K.Marx
cũng cho rằng: “Nâng cao năng suất lao ñộng vượt quá nhu cầu cá nhân của người
lao ñộng là cơsở của hết thảy mọi xã hội“(K.Marx, 1962)[35].
Vận dụng quan ñiểm của K.Marx,các nhà Kinh tế học Xô Viết cho rằng,
hiệu quả là sự tăng trưởng kinh tế thông qua nhịp ñiệu tăng tổng sản phẩm xã hội
hoặc thu nhập quốc dân với tốc ñộ cao nhằm ñáp ứng yêu cầu của quy luật kinh tế
cơ bản của chủ nghĩa xã hội. ðiều này có thể ñúng với nền kinh tế kế hoạch tập
trung, nhưng cách hiểu này phiến diện chưa thoả ñáng bởi nó chưa ñề cập ñến các
hoạt ñộng dịch vụvà tiết kiệm nguồn lực xã hội.
Các nhà kinh tế học thị trường nhưSamuelson và Nordhaus (2002)[41] cho
rằng: "Hiệu quả là một tình trạng mà trong ñó các nguồn lực của xã hội ñược sử
dụng hết ñể mang lại sự thoả mãn tối ña cho người tiêu dùng" hay "Một nền kinh tế
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 7
có hiệu quả, một doanh nghiệp làm ăn có hiệu quả thì các ñiểm lựa chọn ñều nằm
trên ñường giới hạn khả năng sản xuất của nó"và “Hiệu quả kinh tế xảy ra khi
không thể tăng thêm mức ñộ thoả mãn của người này mà không mà không làm
phương hại cho người khác“. Theo quan ñiểm của David Begg và CTV (1992)[3]
“Hiệu quả sản xuất diễn ra khi xã hội không thể tăng sản lượng một loại hàng hóa
này mà không cắt giảm sản lượng một loại hàng hóa khác. Mọi nền kinh tế có hiệu
quả nằm trên ñường giới hạn khả năng sản xuất của nó“ và ông còn khẳng ñịnh:
"Hiệu quả nghĩa là không lãng phí”. Các quan ñiểm này ñúng trong nền kinh tế thị
trường ởcác nước phát triển, nhưng khó xác ñịnh ñược HQKT vì chưa ñề cập ñến
chi phí ñể tạo ra sản phẩm, nhất là ởcác nước ñang hay chậm phát triển.
ỞViệt Nam, theo ñại từ ñiển tiếng Việt thì hiệu quả là kết quả ñích thực, hiệu
quả kinh tế là lao ñộng có hiệu quả cao. “Thông thường hiệu quả ñược hiểu nhưmột
hiệu số giữa kết quả và chi phí, tuy nhiên trong th ực tế ñã có trường hợp không thực
hiện ñược phép trừ, hoặc phép trừ không có ý nghĩa“ (Nguyễn NhưÝ, 1999)[70].
Một số quan ñiểm khác lại cho rằng, hiệu quả ñược hiểu là mối quan hệ
tương quan so sánh giữa kết quả ñạt ñược và chi phí bỏ ra ñể ñạt ñược kết quả ñó.
Kết quả sản xuất ở ñây ñược hiểu là giá trị sản phẩm ñầu ra, còn lượng chi phí bỏ ra
là giá trị của các nguồn lực ñầu vào. Mối quan hệ so sánh này ñược xem xét về cả
hai mặt (so sánh tuyệt ñối và so sánh tương ñối). Hiệu quả kinh tế còn là sự so sánh
(tuyệt ñối và tương ñối) giữa mức ñộ biến ñộng của kết quả sản xuất và mức ñộ biến
ñộng của chi phí bỏ ra ñể ñạt ñược kết quả ñó (Hồ Sĩ Sà, 1996)[40]. Quan ñiểm này
ưu việt hơn trong ñánh giá hiệu quả ñầu tưtheo chiều sâu, hoặc hiệu quả của việc
ứng dụng các tiến bộ kỹ thuật, tức là hiệu quả kinh tế của phần ñầu tưthêm. Song
cách tính này lại không xét ñến hiệu quả kinh tế của tổng chi phí bỏ ra.
Nhưvậy, quan niệm về hiệu quả kinh tếtrong sản xuất kinh doanh cũng khác
nhau tuỳ thuộc vào ñiều kiện kinh tế-xã hội và mục ñích yêu cầu của từng ñơn vị
sản xuất. Tuy nhiên, mọi quan niệm về hiệu quả kinh tế ñều thể hiện một ñiểm
chung nhất là tiết kiệm nguồn lực ñể sản xuất ra khối lượng sản phẩm tối ña. Trên
cơsởnhững ñiểm thống nhất chung này, theo chúng tôi HQKT trong sản xuất kinh
doanh ñược hiểu một cách bao quát nhưsau:

TÀI LIỆU THAM KHẢO
I. Tiếng Việt
1. ðào ThếAnh, Lê ðức Thịnh, ðinh ðức Tuấn, An ðăng Quyên, Lê Sơn Thành
và Bạch Trung Hưng (2004), Nghiên cứu thực tiễn và ñềxuất chính sách
khuyến khích dồn ñiền ñổi thửa nâng cao hiệu quảsửdụng ñất ở ñồng
bằng sông Hồng, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 128 trang.
2. Quách Ngọc Ân, Hoàng Tuyết Minh và Nguyễn ThịTrâm (1999), Lúa lai: Kết
quảvà triển vọng. Thông tin chuyên ñềKhoa học, Công nghệvà Kinh tế
nông nghiệp & Phát triển nông thôn,Trung tâm Thông tin, BộNông
nghiệp và PTNT, Hà Nội, 56 trang.
3. Begg D., S. Fischer và R. Dornbusch (1992), Kinh tếhọc, Nhà xuất bản Giáo
dục Hà Nội.
4. BộNông nghiệp và PTNT (2003), Nghiên cứu nhu cầu nông dân, Nxb Thống
kê, Hà Nội, 203 trang.
5. BộNông nghiệp và PTNT (2005), Tổng quan vềcơcấu và tình hình sản xuất
lúa ở ñồng bằng sông Hồng thời gian qua, Trong: Tuyển tập báo cáo tổng
kết chỉ ñạo sản xuất 2003-2005, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, Tr. 209-220.
6. BộNông nghiệp và PTNT (2006), Quyết ñịnh số52/2006/Qð-BNN ngày 23
tháng 6 năm 2006 về ñăng ký chất lượng hạt giống.
7. BộNông nghiệp và PTNT (2008), Chiến lược phát triển khoa học và công
nghệcủa Viện Khoa học Nông nghiệp Việt nam ñến 2015 và ñịnh hướng
ñến 2020 (Ban hành kèm theo Quyết ñịnh số35/Qð-BNN-KHCN ngày
07/1/2008 của Bộtrưởng BộNông nghiệp và PTNT.
8. BộTài chính (2006), Nhân Ngày lương thực thếgiới 16-10: ðầu tưcho nông
nghiệp vì an ninh lương thực.Trong: www.mof.gov.vn(ñăng tải ngày
16/10/2006)
9. BộThương mại (2006), Philipin tăng diện tích trồng lúa lai, Bản tin Thịtrường
ra ngày 10/4/2006.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 149
10. ðỗKim Chung (2001), Phương pháp xây dựng ñềcương nghiên cứu kinh tế-xã hội nông nghiệp và phát triển nông thôn, Báo cáo trình bày tại Hội
thảo nâng cao năng lực nghiên cứu kinh tếcủa Viện Kinh tếnông nghiệp,
Hà Nội tháng 5 năm 2001, 39 trang.
11. Mai Thanh Cúc (2007), An ninh lương thực trong phát triển nông thôn vùng
ñồng bằng sông Hồng, Trong: Cơsởcho phát triển nông thôn theo vùng
ởViệt Nam: Vùng ñồng bằng sông Hồng, ð. T. Phong, F. Amador, J.
Romero và P. V ðình hiệu ñính, Nhà in Công ty Hữu Nghị, Hà Nội, trang
295-329.
12. Cục Nông nghiệp (2005), Báo cáo tổng quan tình hình sản xuất lúa lai 1992-2005 và ñịnh hướng trong thời gian tới, Trong: Tuyển tập báo cáp tổng
kết chỉ ñạo sản xuất 2003-2005, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, Tr. 173-185.
13. Cục Thống kê Hà Tây (2007), Niên giám Thống kê tỉnh Hà Tây 2006, Nxb
Thống kê, Hà Nội, 220 trang.
14. Cục Thống kê Nam ðịnh (2007), Niên giám thống kê tỉnh Nam ðịnh 2006,
Nxb Thống kê, Hà Nội, 212 trang.
15. Cục Thống kê Thái Bình (2007), Niên giám Thống kê tỉnh Thái Bình 2006,
Nxb Thống kê, Hà Nội, 198 trang.
16. Cục Thống kê thành phốHải Phòng (2007), Niên giám Thống kê thành phố
Hải Phòng 2006,Nxb Thống kê, Hà Nội, 220 trang.
17. Cục Trồng Trọt (2006), Báo cáo sơkết sản xuất lúa lai vụ ñông xuân 2005-2006, triển khai kếhoạch vụmùa 2006 các tỉnh phía Bắc, Báo cáo trình
bày tại "Hội nghịsơkết sản xuất lúa lai vụ ñông xuân 2005-2006, triển
khai kếhoạch vụmùa 2006 các tỉnh phía Bắc" tại Thành phốNam ðịnh,
ngày 3/6/2006.
18. Cục Trồng Trọt (2006), Báo cáo sơbộtình hình sản xuất lúa lai tại duyên hải
Nam Trung bộvà Tây Nguyên từnăm 2000-2006, Báo cáo số: 3/BCSB-BPTTMTTN ngày 17/7/2006.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 150
19. Cục Trồng trọt (2007), Báo cáo tình hình sản xuất lúa lai năm 2006, vụ ñông
xuân 2006-2007 và ñịnh hướng cho vụmùa 2007, Báo cáo trình bày tại
Hội nghịsản xuất lúa lai vụxuân 2007 và kếhoạch vụmùa 2007 tại Bộ
Nông nghiệp và PTNT ngày 28/5/2007.
20. Cục Trồng trọt (2009), Báo cáo sản xuất lúa lai năm 2009 và kếhoạch năm
2010, Báo cáo trình bày tại Hội nghịsản xuất lúa lai năm 2009 và kế
hoạch năm 2010 ñược tổchức tại TP. Thanh Hoá ngày 29/9/2009
21. Phạm Quang Duy và Phạm ThịThanh Hoa (2006), ðánh giá nghiệm thu và
tác ñộng ảnh hưởng của ñềtài " Nghiên cứu chọn tạo, xây dựng quy trình
sản xuất giống và thâm canh lúa lai 2, 3 dòng", Báo cáo nộp vụKhoa học
và Công nghệtháng 10 năm 2006.
22. VũCao ðàm (2003), Phương pháp luận nghiên cứu khoa học, Nxb Khoa học
Kỹthuật, Hà Nội.
23. ðảng Cộng sản Việt Nam (2005), Nghịquyết số54-NQ/TW ngày 14/9/2005
của Bộchính trịvềphát triển kinh tế-xã hội và ñảm bảo an ninh vùng
ñồng bằng sông Hồng ñến năm 2010 và ñịnh hướng ñến năm 2020.
24. Trần Văn ðạt (2004), Tiến trình phát triển sản xuất lúa gạo tại Việt Nam từthời
nguyên thuỷ ñến hiện ñại, Nxb Nông nghiệp, Tp. HồChí Minh, 315 trang
25. Trần Văn ðạt (2005), Sản xuất lúa gạo thếgiới: Hiện trạng và khuynh hướng
phát triển trong thếkỷ21, Nxb Nông nghiệp Tp. HồChí Minh, 502 trang.
26. Trần Xuân ðịnh (2002), Kết quảnghiên cứu thực trạng và những ñềxuất ñối
với một sốgiống lúa lai mới cho sản xuất ñại trà ởThái Bình, Báo cáo
trình bày tại Hội nghịKhoa học tỉnh Thái bình ngày 5/10/2002.
27. Trần Xuân ðịnh (2005), Tổng quan tình hình sản xuất lúa tại Thái Bình vụ
xuân 2005, Báo cáo trình bày tại Hội nghịtổng kết sản xuất vụ ñông xuân
2005 do SởNông nghiệp và PTNT Thái Bình tổchức ngày 17/8/2005.
28. Ellis F. (1993), Kinh tếhộgia ñình nông dân và phát triển nông nghiệp, Nxb
Nông nghiệp T.P HồChí Minh.
Trường ðại học Nông nghiệp Hà Nội - Luận án tiến sỹkhoa học kinh tế 151
29. Nguyễn Trí Hoàn (2006), Báo cáo tổng kết ñềtài " Nghiên cứu một sốgiải
pháp khoa học và công nghệ ñểphát triển lúa lai ởHải Dương",Báo cáo
trình bày tại hội nghịtổng kết ñềtài tại thành phốHải Dương ngày
18/2/2006.
30. Nguyễn Văn Huân (1995), Kinh tếHộnông dân, khái niệm, vịtrí, vai trò, và
chức năng, Trong: Kinh tếHộtrong nông thôn Việt Nam, Chu Văn Vũ
Chủbiên, Nxb Khoa học Xã hội, Tr. 7- 22.
31. Lê Quang Hùng (2007), Kết quảhậu kiểm lúa lai 2006, Trong: Kết quảkhảo
kiểm nghiệm giống cây trồng 2006,Phạm ðồng Quảng chủbiên, Nxb
Nông nghiệp Hà Nội, 2007, Tr. 228-232.
32. Phạm Ngọc Kiểm (2003), Bàn vềphương pháp tính mục tiêu “50 triệu ñồng
trên 1 ha ñất, Trong: Http://vienkhoahoc.thongke.gov.vn.
33. V.I. Lênin (1997), Toàn tập, tập 17, Nxb Tiến bộMátxcơva, Tr. 182-190.
34. K. Marx (1962), Tưbản, Nxb Sựthật, Hà Nội, Quyển 3, tập 3, Tr. 122.
35. K. Marx và P. Anghen (1962), Toàn tập, t ập 22, Nxb Sựthật Hà Nội, Tr. 200-208.
36. K. Marx và P. Anghen (1979), Toàn tập , t ập 22, Nxb Tiến bộ Mátxcơva, Tr. 522-523.
37. Hoàng Tuyết Minh (2002), Lúa lai hai dòng, Nxb Nông nghiệp, Hà Nội, 192
trang.
38. Phạm ðồng Quảng (2006), Kết quả ñiều tra giống 13 cây trồng chủlực của
cảnước giai ñoạn 2003-2004, Nxb Nông nghiệp Hà Nội, Tr. 9-58.
39. Trần Duy Quý (2000), Cơsởdi truyền và công nghệsản xuất lúa lai, Nxb
Nông nghiệp, Hà Nội, 141 trang.
40. HồSĩSà (1996), Giáo trình thống kê kinh tế, Nxb Giáo dục, Hà Nội.
41. Samuelson P. A. và Wiliam D. Nordhaus (2002), Kinh tếhọc, Nxb Thống kê,
Hà Nội, tập I, Tr. 551-557.
42. Trương Tấn Sang (2006), Xây dựng vùng ñồng bằng sông Hồng thành vùng
kinh tế ñộng lực ñi ñầu, Báo Nhân dânra ngày 12 tháng 4 năm 2006.
43. SởNông nghiệp Hà Tây (2006), Sốthống kê liệu diện tích, năng suất lúa lai
tỉnh Hà Tây 1999- 2006, sốliệu chưa xuất bản.