Tiến Sĩ Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng, viêm lợi ở học sinh 12 tuổi tại m

LUẬN ÁN TIẾN SỸ Y HỌC
NĂM 2011
Đặt vấn đề ----------------------------------------------------------------------------------------- 1
Chương 1. Tổng quan tài liệu ----------------------------------------------------------------- 4
1.1. Những hiểu biết về mảng bám răng, bệnh sâu răng, viêm lợi và kiến thức, thái
độ, thực hành của học sinh về chăm sóc răng
miệng .4
1.1.1. Một số khái niệm, định nghĩa liên quan bệnh răng miệng của chuyên
ngành răng hàm mặt ------------------------------------------------------------------------------ 4
1.1.2. Những hiểu biết hiện nay về mảng bám răng ------------------------------------ 4
1.1.3. Bệnh sâu răng, viêm lợi ------------------------------------------------------------10
1.1.4. Tình hình sâu răng, viêm lợi -------------------------------------------------------22
1.1.5. Kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh về chăm sóc
răngmiệng .26
1.2. Các biện pháp kiểm soát mảng bám răng ----------------------------------------------29
1.2.1. Biện pháp dự phòng chung về sâu răng, viêm lợi -----------------------------29
1.2.2. Biện pháp kiểm soát mảng bám răng ----------------------------------------- 33
Chương 2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu ------------------------------------ 38
2.1. Đối tượng, địa điểm, thời gian nghiên cứu ----------------------------------------------38
2.2. Phương pháp nghiên cứu -----------------------------------------------------------------38
2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ----------------------------------------------------------------38
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu ----------------------------------------------------43
2.2.3. Các biến số và chỉ số nghiên cứu ------------------------------------------------44
2.2.4. Các bước tiến hành nghiên cứu --------------------------------------------------45
2.2.5. Một số khái niệm, quy ước, cách tính các chỉ số trong nghiên cứu ----------49
2.2.6. Đánh giá kết quả -------------------------------------------------------------------57
2.2.7. Phương pháp và công cụ đánh giá -----------------------------------------------59
2.3. Khống chế sai số ----------------------------------------------------------------------------60
2.4. Xử lý số liệu ---------------------------------------------------------------------------------61
2.5. Vấn đề y đức --------------------------------------------------------------------------------61
2.6. Hạn chế của đề tài --------------------------------------------------------------------------61
Chương 3. Kết quả nghiên cứu --------------------------------------------------------------63
3.1. Thực trạng bệnh sâu răng, viêm lợi, mảng bám răng, kiến thức, thái độ thực
hành về chăm sóc răng miệng và một số yếu tố liên quan đến bệnh răng miệng của
học sinh .63
3.1.1. Thực trạng bệnh sâu răng, viêm lợi và mảng bám răng ở học sinh . ----63
3.1.2. Kiến thức thái, thái độ, thực hành của học sinh về chăm sóc răng
miệng -------------------------------------------------------------------------------------------73
3.1.3. Mối liên quan giữa kiến thức thái, thực hành của học sinh với bệnh sâu
răng, viêm lợi -------------------------------------------------------------------------------------78
3.2. Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng, viêm lợi
của học sinh ---------------------------------------------------------------------------------- .80
3.2.1. Hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng, viêm lợi
của học sinh -----------------------------------------------------------------------------------80
3.2.2. Hiệu quả đối với kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh về chăm sóc
răng miệng ----------------------------------------------------------------------------------------87
Chương 4. Bàn luận ----------------------------------------------------------------------------99
4.1. Thực trạng bệnh sâu răng, viêm lợi, mảng bám răng, kiến thức, thái độ thực
hành về chăm sóc răng miệng và một số yếu tố liên quan đến bệnh răng miệng của
học sinh .96
4.1.1. Thực trạng bệnh sâu răng, viêm lợi và mảng bám răng ở học sinh ---------- 96
4.1.2. Kiến thức thái, thái độ, thực hành của học sinh về chăm sóc răng miệng - 105
4.1.3. Mối liên quan giữa kiến thức, thực hành của học sinh với bệnh sâu răng,
viêm lợi ----------------------------------------------------------------------------------------- 111
4.2. Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng, viêm lợi
của học sinh ------------------------------------------------------------------------------------ 113
4.2.1. Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng,
viêm lợi của học sinh -------------------------------------------------------------------------- 113
4.2.2. Đánh giá hiệu quả đối với kiến thức, thái độ, thực hành của học sinh về
chăm sóc răng miệng -------------------------------------------------------------------------- 119
Kết luận ----------------------------------------------------------------------------------------- 123
Khuyến nghị ---------------------------------------------------------------------------------- 125
Danh mục các công trình khoa học đã công bố ---------------------------------------- 126
Tài liệu tham khảo --------------------------------------------------------------------------- 127
Tiếng việt ------------------------------------------------------------------------------------- 127
Tiếng anh
ĐẶT VẤN ĐỀ
Sâu răng, viêm lợi là hai bệnh rất phổ biến trong các bệnh răng miệng
(RM) trên thế giới cũng như ở nước ta. Năm 1986, Tổ chức Y tế Thế giới
(WHO) đã coi bệnh răng miệng là mối quan tâm lớn thứ ba của loài người sau
bệnh ung thư và bệnh tim mạch.
Bệnh mắc rất sớm, ngay từ khi răng mới mọc (6 tháng tuổi). Nếu không
được điều trị kịp thời bệnh gây biến chứng tại chỗ và toàn thân, ảnh hưởng
đến sự phát triển về thể lực và thẩm mỹ của trẻ sau này. Do tính chất phổ biến
và tỷ lệ mắc bệnh cao trong cộng đồng nên chi phí cho chữa trị, phục hồi chức
năng nhai và thẩm mỹ rất lớn.
Trong 20 năm trở lại đây, nhờ sự tiến bộ vượt bậc của khoa học kỹ thuật,
người ta đã tìm ra nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh của bệnh răng miệng là
do mảng bám răng. Trên cơ sở đó đề ra các biện pháp phòng bệnh thích hợp
và kết quả là sau khi áp dụng các biện pháp phòng bệnh hữu hiệu này, bệnh
răng miệng đã giảm rõ rệt [81], [82], [119]. Phòng bệnh răng miệng là quá
trình tương đối đơn giản, không quá khó khăn, không đòi hỏi trang bị đắt tiền,
không đòi hỏi cán bộ kỹ thuật có chuyên môn cao và chi phí thấp, dễ thực
hiện ở cộng đồng, đặc biệt là ở các trường học.
Việt Nam là nước đang phát triển, những năm gần đây, do điều kiện
kinh tế, xã hội phát triển, chế độ dinh dưỡng có nhiều thay đổi như sử dụng
nhiều đường, sữa .trong khi cộng đồng còn chưa nhận thức đầy đủ về nguy
cơ, tác hại cũng như việc phòng tránh bệnh răng miệng. Nhiều công trình
nghiên cứu đã cho thấy tại nhiều địa phương bệnh răng miệng có xu hướng
ngày càng tăng [36], [37]. Năm 2001 theo kết quả điều tra sức khoẻ răng
miệng toàn quốc có trên 90% dân số mắc bệnh răng miệng, trong khi hoạt
động của mạng lưới phòng chống bệnh răng miệng còn chưa đáp ứng được
yêu cầu. Vì vậy hiện nay công tác phòng chống bệnh răng miệng là nhiệm vụ
trọng tâm của ngành răng hàm mặt.
Để giải quyết tình trạng này, ngành răng hàm mặt nhiều năm qua đã thực
hiện tích cực nhiệm vụ chăm sóc sức khoẻ răng miệng ban đầu mà trọng tâm
là công tác nha học đường (NHĐ) với 4 nội dung: Giáo dục nha khoa cho học
sinh, dùng nước súc miệng có flour 0,2% hàng tuần tại trường học, trám bít
hố rãnh, khám phát hiện và điều trị sớm các bệnh răng miệng tại trường học.
Tuy nhiên việc thực hiện và hiệu quả của công tác này có khác nhau ở từng
địa phương, từng thời gian, một phần nguyên nhân là do kiến thức, thái độ,
thực hành chăm sóc răng miệng của học sinh khác nhau ở từng lứa tuổi, từng
nơi.
Ở Hà Nội, kết quả điều tra sức khỏe răng miệng năm 2007 - 2008 ở học
sinh tiểu học và trung học cơ sở cho thấy tỷ lệ bệnh răng miệng ngày càng
tăng theo lứa tuổi. Trong những năm qua chương trình nha học đường của
khu vực Hà Nội đã bước đầu có hiệu quả và các hoạt động đi vào nề nếp, tuy
nhiên chất lựơng chưa đồng đều giữa các trường. Gia Lâm là một huyện ngoại
thành của Hà Nội đã triển khai chương trình nha học đường nhưng hiệu quả
hoạt động còn chưa cao nên bệnh răng miệng của học sinh vẫn phổ biến. Năm
2008, Hà nội đã được mở rộng cả về diện tích và dân số thêm 15 quận huyện
mới, qua khảo sát khu vực Hà Tây trước đây, các trường chưa triển khai hoạt
động nha học đường. Quốc Oai là một huyện ngoại thành của Hà Tây, do việc
phòng và chữa bệnh RM chưa được quan tâm đúng mức vì vậy bệnh răng
miệng rất phổ biến.
Để đẩy mạnh chương trình nha học đường, cũng như tìm những biện
pháp mới kết hợp với chương trình nha học đường nhằm nâng cao chất lượng,
hiệu quả phòng bệnh răng miệng cho học sinh, trong khuôn khổ của dự án
“Đánh giá hiệu quả hoạt động Nha Học Đường tại Hà Nội năm 2009 – 2010
của viện Răng Hàm Mặt Quốc gia”, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài:
“Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng,
viêm lợi ở học sinh 12 tuổi tại một số trường ở ngoại thành Hà Nội” nhằm
mục tiêu:
1. Mô tả thực trạng, một số yếu tố liên quan đến bệnh sâu răng, viêm lợi,
mảng bám răng và kiến thức, thái độ, thực hành về chăm sóc răng
miệng ở học sinh 12 tuổi tại một số trường trung học cơ sở huyện Gia
Lâm, huyện Quốc Oai thành phố Hà Nội năm 2009.
2. Đánh giá hiệu quả kiểm soát mảng bám răng trong dự phòng sâu răng,
viêm lợi của học sinh 12 tuổi tại 4 trường trung học cơ sở của 2 huyện
nghiên cứu.