Thạc Sĩ đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp phát triển nuôi cá rô phi ở tỉnh quảng ninh

Luận văn thạc sĩ năm 2011
Đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN NUÔI CÁ RÔ PHI Ở TỈNH QUẢNG NINH

MỤC LỤC
Trang
MỤC LỤC .1
DANH MỤC CÁC BẢNG iii
DANH MỤC CÁC HÌNH iv
MỞ ĐẦU .1
Chương I - TỔNG QUAN TÀI LIỆU .3
1.1. Đặc điểm sinh học cá rô phi .3
1.1.1. Đặc điểm dinh dưỡng 3
1.1.2. Một số đặc điểm sinh thái của cá rô phi .3
1.1.3. Đặc điểm sinh trưởng 4
1.1.4. Đặc điểm sinh sản .5
1.2. Tình hình sản xuất giống, công nghệ sản xuất giống .5
1.2.1. Nghiên cứu sản xuất giống cá rô phi trên thếgiới 5
1.2.2. Nghiên cứu, sản xuất cá giống cá rô phi ở Việt Nam .8
1.3 Tình hình nuôi cá rô phi trên thế giới và Việt Nam 10
1.3.1.Tình hình nuôi cá rô phi trên thế giới 10
1.3.2. Tình hình nuôi cá rô phi ở Việt Nam 13
1.3.3. Thị trường tiêu thụ cá rô phi .14
1.3.4.Tình hình nuôi cá rô phi ở Quảng Ninh .16
Chương II- PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 19
2.1. Thời gian, địa điểm và đối tượng nghiên cứu 19
2.1.1. Thời gian nghiên cứu 19
2.1.2. Địa điểm nghiên cứu: 19
2.1.3. Đối tượng nghiên cứu .19
2.2. Phương pháp nghiên cứu 19
2.2.1. Sơ đồ nội dung nghiên cứu .19
2.2.2. Phương pháp thu thập số liệu 20
2.2.3. Phương pháp phân tích số liệu và xử lý số liệu 20
Chương III- KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN 21
3.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế xã hội tỉnh Quảng Ninh 21
3.1.1. Điều kiện tự nhiên .21
ii
3.1.2. Các tài nguyên 24
3.1.3. Đặc điểm kinh tế - xã hội 25
3.2. Hiện trạng nuôi cá rô phi tại Quảng Ninh 26
3.2.1. Hiện trạng nuôi trồng thuỷ sản .26
3.2.2. Hiện trạng nuôi cá rô phi tại tỉnh Quảng Ninh .29
3.2.3. Hiện trạng về công tác quản lý .42
3.3. Thuận lợi và khó khăn trong phát triển nuôi cárô phi tại Quảng Ninh. 43
3.3.1. Thuận lợi .43
3.3.2. Khó khăn .44
3.4. Định hướng phát triển nuôi cá rô phi ở Quảng Ninh .45
3.4.1. Quan điểm .45
3.4.2. Định hướng .46
3.4.3. Sản xuất giống 49
3.4.4. Công nghệ nuôi .49
3.5. Giải pháp phát triển nuôi cá rô phi tại Quảng Ninh. 49
3.5.1.Giải pháp vốn đầu tư 49
3.5.2.Giải pháp sản xuất giống .50
3.5.3. Giải pháp mô hình tổ chức quản lý sản xuất .50
3.5.4. Giải pháp khoa học công nghệ 51
3.5.5. Giải pháp thức ăn 51
3.5.6. Giải pháp quản lý 51
3.5.7. Giải pháp thị trường 52
3.5.8. Giải pháp dịch vụ và khuyến ngư .52
3.5.9. Giải pháp về cơ chế chính sách .52
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT 53
1. Kết luận .53
2. Đề xuất 53
TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC

MỞ ĐẦU
Sự cần thiết nghiên cứu
Quảng Ninh là tỉnh ven biển phía đông bắc của tổ quốc, có vị trí thuận lợi và
tiềm năng lớn về diện tích nuôi trồng thuỷ sản trêncả 3 loại hình mặt nước (nước ngọt,
nước lợ và nước mặn). Với trên 250 km bờ biển chạy dài từ Yên Hưng đến Móng Cái,
vùng ven bờ biển chủ yếu là các bãi triều, trương cát, bãi bồi rất thuận lợi cho việc
phát triển nuôi trồng thuỷ sản nước lợ. Đồng thời, tỉnh cũng có diện tích vùng nội thuỷ
rộng trên 6.000 km
2
, hệ thống sông, suối dày đặc, có nhiều đồi núi tạonên những
thung lũng và hệ thống hồ chứa nước rất lớn bao gồmhàng ngàn ha diện tích chuyển
đổi đất nông nghiệp kém hiệu quả sang nuôi trồng thuỷ sản tạo điều kiện thuận lợi cho
phát triển nuôi trồng thuỷ sản nước ngọt.
Qua số liệu thống kê của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Quảng
Ninh năm 2009 cho thấy có khoảng 1/4 diện tích tiềmnăng được đưa vào sử dụng. Đối
với diện tích nuôi thuỷ sản nước ngọt vẫn chủ yếu sử dụng hình thức nuôi quảng canh
cải tiến, bán thâm canh và các loài thủy sản được nuôi chủ yếu là các loài cá truyền
thống có giá trị kinh tế thấp. Đối với diện tích nuôi thuỷ sản nước lợ tập trung chủ yếu
nuôi tôm sú, tôm chân trắng bán thâm canh và thâm canh, tuy nhiên hiệu quả kinh tế
của mô hình này không ổn định, rủi ro cao cho ngườinuôi.
Đứng trước thực trạng trên, Đảng bộ tỉnh Quảng Ninh có chủ trương và chỉ đạo
ngành Nông nghiệp và Phát triển nông thôn từng bướcquy hoạch và đưa vào khai thác
có hiệu quả diện tích đất đai mặt nước, quy hoạch và xây dựng các vùng nguyên liệu
tập trung .
Trong những năm qua, tỉnh Quảng Ninh đã xác định phát triển thủy sản như
một ngành kinh tế mũi nhọn của tỉnh trong đó phát triển đồng đều trên cả phương
diện khai thác và nuôi trồng thủy sản để tận dụng tối đa tiềm năng sẵn có. Đối với
nuôi trồng thủy sản, cá rô phi được xác định là đốitượng kinh tế chủ lực được đưa
vào nuôi trong các vùng nước ngọt và một phần nước lợ. Nhiều mô hình, dự án nuôi
cá rô phi đã được thực hiện để nhân rộng và cho hiệu quả kinh tế cao, năng suất nuôi
đạt 10- 15 tấn/ha, lợi nhuận 40-60 triệu đồng/ha. Hiện nay phong trào nuôi cá rô phi
đơn tính đang có chiều hướng phát triển mạnh ở Quảng Ninh. Tuy nhiên, khi sản
xuất đại trà do khả năng sản xuất và cung ứng con giống còn hạn chế, chất lượng con
2
giống chưa đảm bảo, công nghệ nuôi chưa hoàn thiện,dịch vụ hậu cần còn hạn chế
dẫn đến cá nuôi chậm lớn, kích cỡ thương phẩm nhỏ, dịch bệnh phát sinh, giá thành
sản xuất cao dẫn đến hiệu quả nuôi thấp, chưa thúc đẩy được sản xuất. Do đó, vấn đề
đặt ra là Quảng Ninh nên phát triển nuôi cá rô phi như thế nào cho hợp lý và mang
tính bền vững.
Xuất phát từ tình hình thực tế trên và được sự đồng ý của trường đại học Nha
Trang, chúng tôi triển khai thực hiện đề tài“Nghiên cứu thực trạng và đề xuất giải
pháp phát triển nuôi cá rô phi ở tỉnh Quảng Ninh”. Kết quả của đề tài là nguồn dữ
liệu quan trọng làm cơ sở định hướng phát triển nuôi cá rô phi của tỉnh Quảng Ninh.
Mục tiêu nghiên cứu
Mục tiêu chung:
Góp phần trong việc định hướng phát triển nuôi cá rô phi của tỉnh Quảng Ninh.
Mục tiêu cụ thể:
ã Đánh giá được hiện trạng nuôi cá rô phi ở tỉnh Quảng Ninh.
ã Đề xuất được một số giải pháp, định hướng phát triển nuôi cá rô phi ở tỉnh
Quảng Ninh trong thời gian tới.
3
Chương I - TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1. Đặc điểm sinh học cá rô phi
Cá rô phi (Oreochromis niloticus) thuộc họ Cichlidae, bộ Perciformes, là loài cá
có nguồn gốc Châu Phi, đến nay chúng được phân bố trên 100 quốc gia trên thế giới
[15]. Cá rô phi là tên gọi chung khoảng 80 loài, nhưng chỉ có khoảng 10 loài có giá trị
trong nuôi trồng thủy sản (Schoenen 1982: Pullin, 1983: Pillay 1988). Theo FAO
(2002) [19], trong mấy thập kỷ gần đây có 3 loài cárô phi được nuôi phổ biến là cá rô
phi vằn (Oreochromis niloticus), cá rô phi xanh (O.aureus) và cá rô phi đen (O.
mosambicus). Sản lượng cá rô phi thế giới của 3 loài này chiếm chủ yếu, trong đó sản
lượng rô phi vằn chiếm tới 83% tổng sản lượng cá rôphi trên thế giới. Cá rô phi vằn
được coi là loài có nhiều ưu điểm bởi chúng có khả năng thích nghi với các điều kiện
môi trường nước khác nhau chịu được chất lượng môi trường nước kém, ít bị bệnh
dịch, chất lượng thịt thơm ngon [15], [32], [35]. Đặc biệt, chúng có khả năng chịu điều
kiện môi trường oxy hoà tan thấp [17].
1.1.1. Đặc điểm dinh dưỡng
Cá rô phi là loài ăn tạp, thức ăn của chúng chủ yếu thực vật phù du (tảo lục và
tảo lam), động vật phù du, mùn bã hữu cơ, ấu trùng côn trùng, động vật đáy [24], [37].
Trong quá trình nuôi, người ta bổ dùng thức ăn nhântạo; ngô, cám gạo bột cá và thức
ăn công nghiệp .Tuy nhiên, ở từng giai đoạn phát triển của cá việc sử dụng thức ăn
khác nhau.
Ở giai đoạn cá hương chúng ăn sinh vật phù du, chủ yếu là động vật phù du và
một ít thực vật phù du.
Ở giai đoạn cá giống đến cá trưởng thành chúng chủ yếu ăn mùn bã hữu cơ và
thực vật phù du. Đặc biệt cá rô phi có khả năng hấpthụ 70-80% tảo lục, tảo lam mà
các loài cá khác khó có khả năng tiêu hoá [3], [8],[11].
1.1.2. Một số đặc điểm sinh thái của cá rô phi
1.1.2.1. Nhu cầu oxy hoà tan (DO)
Cá rô phi có thể chịu được mức oxy hoà tan 0,1mg/lít [15]. Khi hàm lượng oxy
hoà tan trong nước dưới 1mg/lít chúng có thể sử dụng oxy trong không khí [18]. Tuy
nhiên, tỷ lệ sống của cá giảm sẽ phụ thuộc thời gian kéo dài trong tình trạng oxy hoà
4
tan trong nước thấp. Cá rô phi sống được trong bể nước có hàm lượng oxy hòa tan
1,2mg/l trong thời gian 36 giờ nếu nước được duy trì chất lượng tốt [15].
1.1.2.2. Nhiệt độ
Nhiệt độ là yếu tố có ảnh hưởng lớn đến hoạt động trao đổi chất trong cơ thể cá,
tăng trưởng, phát triển và các hoạt động sinh lý khác của cá, nhiệt độ giới hạn cá rô phi
từ 11- 42
o
C. Nhiệt độ thích hợp cho tăng trưởng của cá trong khoảng 20 -35
o
C, nhiệt
độ tối ưu cho sự sinh trưởng, phát triển của cá khoảng 28- 30
o
C [15].
1.1.2.3. Giá trị pH
Giá trị pH ảnh hưởng tính độc của amonia, nitrit vàHydrogen sulfphile. pH quá
cao hoặc quá thấp đều ảnh hưởng tới sức khoẻ cá và quá trình trao đổi chất trong thủy
vực. Ngưỡng pH giới hạn của cá rô phi từ 4- 11 đối với cá rô vằn [18], ngưỡng pH
thích hợp 6,5 - 9 [36].
1.1.2.4. Độ muối
Cá rô phi có thể sinh trưởng và phát triển trong môi trường nước ngọt, nước lợ
và có thể phát triển ở nước biển có độ mặn 32‰. Cá phát triển tối ưu ở độ mặn dưới
5‰ (15). Tuy nhiên, khả năng thích ứng với nồng độ muối còn phụ thuộc vào kích cỡ,
tuổi, điều kiện khí hậu .Cá càng nhỏ thì ngưỡng độmặn càng thấp.
1.1.2.5. Ammonia và Nitrite
Trong nước ammonia tồn tại 2 dạng NH
3và NH
4
+
và được gọi là ammonia
Nitrogen tổng số. Sự chuyển hoá ammonia ở 2 dạng NH3và NH
4
+
phụ thuộc độ pH và
nhiệt độ của nước, hàm lượng NH
3
tăng cao khi pH và nhiệt độ nước tăng cao.
Ammonia ở dạng NH4
+
không gây độc cho thuỷ sinh vật, trừ khi hàm lượngquá cao.
Ammonia ở dạng NH3
gây độc cho cá, tôm. Nồng độ ammonia gây độc cho cá phụ
thuộc hàm lượng oxy hòa tan và tình trạng sức cá, khi hàm lượng oxy hòa tan trong
nước thấp thì NH
3
gây độc cho cá với nồng độ thấp, cá có thể chết ở nông độ ammonia
0,5mg/l [15].
1.1.3. Đặc điểm sinh trưởng
Cá rô phi lớn nhanh, tuy nhiên tốc độ lớn của cá phụ thuộc vào nhiệt độ,
thức ăn, mật độ nuôi và loài cá. Cá rô phi vằn sau một tháng tuổi đạt 2-3 gam /con.
Sau hai tháng tuổi cá đạt 15-20gam/con. Nuôi cá thương phẩm sau 5-6 tháng nuôi cá
đực có thể đạt 400-500gam/con [3], [5], [8].

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tµi liÖu tiÕng viÖt
1. Nguyễn Công Dân, Đinh Văn Trung, Nguyễn Thị An (1998),“Đánh giá kết quả
thuần hoá một số dòng cá rô phi chọn giống (Oreochromis niloticus) nhập nội ở miền
Bắc Việt Nam”, Tuyển tập báo cáo tại hội thảo khoa học toàn quốc về nuôi trồng thuỷ
sản, 29-30 tháng 9 năm 1998, Bắc Ninh.
2. NguyÔn C«ng D©n, §inh V¨n Trung, NguyÔn ThÞ An (2000),“§¸nh gi¸ kÕt qu¶
thuÇn ho¸ mét sè dßng c¸ r« phi (Oreochromis niloticus) nhËp néi ë miÒn B¾c ViÖt
Nam”, TuyÓn tËp b¸o c¸o khoa häc t¹i Héi th¶o khoa häc toµn quèc vÒ nu«i trång
thñy s¶n, 29 – 30/09/1998, B¾c Ninh, trang 168-171.
3. Nguyễn Công Dân, Trần Đình Luân, Phan Minh Quý, Nguyễn Thị Hoa (2003),
“Chọn giống cá rô phi Oreochromis niloticus(dòng GIFT) nhằm nâng cao sức sinh
trưởng và khả năng chịu lạnh”, Tuyển tập báo cáo khoa học về nuôi trồng thuỷ sản tại
hội nghị khoa học toàn quốc lần thứ 2, ngày 24- 25/11/2003, Bắc Ninh.
4. NguyÔn C«ng D©n, NguyÔn V¨n TiÕn, Ph¹m V¨n B»ng (2005),“KÕt qu¶ nghiªn
cøu s¶n xuÊt gièng vµ nu«i thư¬ng phÈm c¸ r« phi ëViÖt Nam trong thêi gian qua,
®Þnh hưíng nghiªn cøu vµ s¶n xuÊt trong nhưng n¨m tíi’’, TuyÓn tËp b¸o c¸o khoa häc
t¹i Héi th¶o toµn quèc vÒ nghiªn cøu vµ øng dông khoa häc c«ng nghÖ trong nu«i trång
thuû s¶n, 22 - 23/12/2004, Vòng Tµu, trang 449- 507.
5. Nguyễn Dương Dũng, Nguyễn Thị An (1998),“Ứng dụng công nghệ sản xuất cá
rô phi toàn đực”, Tuyển tập báo cáo tại hội thảo khoa học toàn quốc về nuôi trồng
thuỷ sản, 29-30 tháng 9 năm 1998, Bắc Ninh.
6. NguyÔn Hưu Kh¸nh (2005),“Tæng quan t×nh h×nh nu«i vµ tiªu thô c¸ r« phi trªn thÕ
giíi, mét sè gi¶i ph¸p triÓn nu«i c¸ r« phi ë ViÖt Nam”, Th«ng tin khoa häc c«ng nghÖ
vµ kinh tÕ thuû s¶n, sè 10, th¸ng 10/2005, trang 4 - 7.
7. NguyÔn ThÞ TÇn, Hå Kim DiÖp, Ph¹m Anh TuÊn (1999),“Mét sè ®Æc ®iÓm ho¸
sinh cña c¸ r« phi xanh (Oreochromis aureus), c¸ r« phi v»n (Oreochromis niloticus)
dßng Th¸i Lan vµ dßng ViÖt Nam”, TuyÓn tËp b¸o c¸o khoa häc ViÖn Nghiªn cøu nu«i
trång Thuû s¶n I, B¾c Ninh, trang 157-164.
8. Phạm Anh Tuấn, Nguyễn Dương Dũng, Trần Mai Thiên(1998),“Cá rô phi siêu
đực: Thành tựu thế giới và ứng dụng ở Việt Nam”, Tuyển tập báo cáo tại hội thảo
khoa học toàn quốc về nuôi trồng thuỷ sản, 29-30 tháng 9 năm 1998, Bắc Ninh.
9. Phạm Anh Tuấn, Bạch Thị Tuyết, Đinh Văn Thành, Trần Trọng Trí, Lê Minh
Toán, Trần Xuân Học (2006), Quy hoạch phát triển cá rô phi giai đoạn 2006- 2015),
Bắc Ninh.
Tµi liÖu Internet VÀ TÀI LIỆU QUẢN LÝ
10. Fistenet (2006), Gi¸ trÞ s¶n lưîng c¸ r« phi Trung Quèc t¨ng m¹nh,
http://www.vietlinh.com.vn
11. Bé Thuû S¶n (2002), §Ò ¸n ph¸t triÓn nu«i c¸ r« phi giai ®o¹n 2003 - 2010, Hµ Néi.
12. Héi NghÒ c¸ ViÖt Nam (2003), Kü thuËt nu«i c¸ r« phi ®¬n tÝnh,NXB N«ng
nghiÖp, Hµ Néi.
13. QuyÕt ®Þnh sè 224/1999/Q§-TTgngµy 08/12/1999 của Thủ tướng Chính phủ vÒ
viÖc phª duyÖt Chư¬ng tr×nh nu«i trång thuû s¶n thêi kú 1999 - 2010.
14. ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thuû s¶n I (2006), Dù th¶o quy ho¹ch ph¸t triÓn nu«i
c¸ r« phi giai ®o¹n 2006 - 2015.
Tµi liÖu tiÕng anh
15. Balarin, J. D., R.D. Haller (1982),“The intensive culture of tilapia in tanks,
raceways and cages”, In: J.F. Muir and R.J. Roberts(eds.), Recent advances in
aquaculture,Westview press. Boulder, Colorado, USA.
16. Basilio M.R.(2001),“Quality seed for the tilapia industry: a case study of the
GIFT foundation’’, Proceedings of the tilapia 2001 International technical and trade
conference on tilapia, 28- 30, May, Kuala Lumpur, Malaysia, pp. 156- 160.
17. Blakely D.R., Hrusa C.T. (1989), Inland aquaculture development handbook,
Fish new Books Ltd.
18. Chervinski, J.(1982),“Environmental physiology of tilapias”, In: R.S.V.Pullin
and R.H. lowe-McConnel(eds), The biology and culture of tilapias, ICLARM
Conference Proceedings 7, Internationnal Centrer for Living Aquatic Resources
Management, Manila, Philippinnes.
19. FAO (2002), Fishery Stastistics, Aquaculture production, Vol.2,No. 90.
20. Fitzsimmons, K. (2004),“Development of new products and markets for the global
Tilapia trade”, in: R. Bolivar, G. Mair and K. Fitzsimmon (eds.) Proceedings 6
th
International Symposium on Tilapia in Aquaculture,Manila, Philippin, pp. 624 - 633.
21. Guerrero R.D.(1982),“Control of tilapia reproduction”, The biology and culture
of Tilapias, ICLARM Conference Proceedings, (editors: R.S.V Pullin & R.H. Lowe-McConnell), Manila, Phillipines,
22. Iles, T.D.(1973)"Dwarfing or stunting in the genus Tilapia (Cichlidae) a posible
unique recruitment mechanism", In Fish stocks and Recruitment,(ed. B.B. Parrish).
Rapport et Procesverbaux de la Reunions, CIEM, 164, pp. 54- 246.
23. James E.R., S.M. Andrew (2006), Pond culture of tilapia, http://www.agrifor.ac.uk .
24. Jauncey K. (1998), Tilapia Feeds and Feeding,Pisces Press Ltd: Stirling, Scotland.
25. Macintosh D.J., D.C. Little (1995),“Nile tiapia(Oreochromis niloticus)”, Brood
stock Management and Egg and Larval Quality, N.R. Bromage and R.J. Roberts
(Eds.), Institute of Aquaculture and Blackwell Science, pp. 277- 320.
26. Magid A., M.M. Babiker (1975), Oxygen consumption and respiratory behavior
in three Nile fishes Hydrobiologia(46), pp.359- 367.
27. Mires D. (1995),“Tilapia”, selected articles on Aquaculture in Israel, Ministry of
foreign affairs centre for international cooperation- Ministry of Agriculture and rural
development- Centre for international Agricultural development cooperration,
Shefayim, Israel.
28. Mires D. (1995),“Tilapia”, In: World Animal Science- Production of animals,
C.E.Nash and A.J. Novotny (Eds.), Fishes, Esevies, Amsterdam.
29. Modadugu V.G., O.A. Benlen (2004),“A review of global tilapia farming
practices”, Aquaculture, volume 9, January- March 2004, pp.7- 16.
30. Pillay T.V.R. (1990), Aquaculture principles and practices, Fishing news Books.
31. Popma P.J, B.W.Green (1990), Aquaculture Production Mannual-*** Reversal
of Tilapia in Earthen Ponds, Rsearch and Development series, No. 35, Auburn
University, Alabama, USA.
32. Pullin R.S.V., L. Mcconnel (1982),"The biology of tilapia",Proceedings of the
International Conference on the Biology and Cultureof Tilapias, Bellagio, Italy,
International Center for Living Aquatic Resources Management, Manila, Philippines.
33. Rafael D.G. III (2001),“Tilapia culture southeast Asia’’, International Technical
and Trade Conference on Tilapia,28- 30 May 2001, Kuala Lumpur, Malaysia.
34. Rana K. (2001),“Tilapia production in Africa”, International Technical and
Trade Conference on Tilapia,28- 30 May 2001, Kuala Lumpur, Malaysia.
35. Stickney R.R., J.H. Hesby, R.B. McGeachin and W.A. Isbell (1979),“Growth
of Tilapia nilotica in ponds with differing histories of organic fertilization”,
Aquaculture, volume 17, pp.189- 194.
36. Swingle, H.S. (1969), Methods of analysis for water organic matter and pond
bottom soils used in fisheries research, Auburn University, USA.
37. Yashouv A., J. Chervinshi (1961),“Raising Ducks on Fish Ponds”, In: R.S.V.
Pullin and Z.H. Shehadeh(Eds.), Intergrated Agriculture Farming Systems, ICLARM
Conference Proceedings 4, ICLARM, Malina, Philippines.