Thạc Sĩ đánh giá hiện trạng kĩ thuật và hiệu quả của mô hình kinh tế vườn – ao – chuồng (vac) ở huyện yên lạ

Luận văn thạc sĩ năm 2011
Đề tài: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG KĨ THUẬT VÀ HIỆU QUẢ CỦA MÔ HÌNH KINH TẾ VƯỜN – AO – CHUỒNG (VAC) Ở HUYỆN YÊN LẠC, TỈNH VĨNH PHÚC

MỤC LỤC
LỜI CẢM ƠN i
LỜI CAM ĐOAN ii
DANH MỤC CÁC BẢNG v
DANH MỤC CÁC HÌNH . vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT . vii
MỞ ĐẦU . 1
CHƯƠNG 1 - TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU . 4
1.1. Tình hình phát triển mô hình VAC trên thế giới và Việt Nam . 4
1.1.1. Tình hình phát triển mô hình VAC trên th ế giới 4
1.1.2. Tình hình phát triển mô hình VAC ở Việt Nam . 6
1.2. Vai trò của mô hình kinh tế VAC . 10
1.2.1. Mô hình VAC dinh dưỡng . 12
1.2.2. Mô hình VAC kinh tế 13
1.2.3. Phát triển VAC trang trại góp phần phát triển nông nghiệp hàng hoá . 15
1.2.4. Hoạt động mô hình VAC góp phần làm giảm thiểu ô nhiễm 16
1.3. Sự hình thành và phát triển hệ thống VAC 17
1.4. Phổ biến và nhân rộng mô hình VAC . 19
1.5. Các hệ thống VAC tại Việt Nam . 20
1.5.1. Hệ thống VAC miền núi 20
1.5.2. Hệ thống VAC vùng đồng bằng . 22
1.5.3. Mô hình VAC vùng ven biển. 25
1.6. Một số kết quả từ mô hình VAC do VACVINA thực hiện 27
1.6.1. Mô hình VAC trên vùng sinh thái cát ven biển 27
1.6.2. Mô hình VAC ở miền núi 28
1.6.3. Mô hình VAC trên vùng đất đồi núi mới khai hoang . 28
CHƯƠNG 2 - PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 30
2.1. Thời gian nghiên cứu 30
2.2. Địa điểm nghiên cứu . 30
2.3. Sơ đồ khối nội dung nghiên cứu . 30
2.4. Thu thập và xử lí số liệu . 31
iv
2.4.1. Thu thập số liệu . 31
2.4.2. Xử lí và phân tích số liệu . 32
CHƯƠNG 3 - KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU . 35
3.1. Đặc điểm tự nhiên và tình hình kinh tế – xã hội khu vực nghiên cứu 35
3.1.1. Đặc điểm tự nhiên . 36
3.1.2. Tình hình kinh tế – xã hội huyện Yên Lạc . 39
3.2. Hiện trạng kĩ thu ật trong mô hình VAC 41
3.2.1. Trình độ văn hoá và chuyên môn của chủ hộ nuôi . 42
3.2.2. Nghề nghiệp và vai trò của chủ hộ nuôi . 43
3.2.3. Hoạt động tham gia tập huấn . 44
3.2.4. Hiện trạng kĩ thuật NTTS trong mô hình VAC 46
3.2.5. Hoạt động chăn nuôi 57
3.2.6. Hoạt động làm vườn 57
3.2.7. Nhận thức về vai trò NTTS trong mô hình VAC . 58
3.3. Khó khăn, hướng phát triển và kiến nghị của người nuôi 59
3.4. Đánh giá hiệu quả kinh tế – xã hội của NTTS trong mô hình VAC . 60
3.4.1. Đánh giá doanh thu và tổng chi phí năm 2008, 2009 và sơ bộ 2010 của
các hộ nuôi trong mô hình VAC 61
3.4.2. Kết quả và hiệu quả kinh tế của NTTS trong mô hình kinh tế VAC ở
huy ện Yên Lạc 64
3.4.3. Phân tích đánh giá các chỉ tiêu kết quả sản xuất của 1ha ao nuôi cá trong
mô hình VAC 66
3.4.4. Phân tích đánh giá các chỉ tiêu hiệu quả kinh tế của 1 ha ao nuôi cá
trong mô hình VAC 67
3.5. Một số giải pháp góp phần làm tốt mô hình kinh tế VAC . 68
3.5.1. Phát triển nhiều hơn nữa mô hình kinh tế VAC tại các điểm NTTS ở hai
cấp xã và thôn gắn với các đối tượng vật nuôi và cây trồng có giá trị kinh tế
cao 70
3.5.2. Xác định rõ mô hình kinh tế VAC, lựa chọn giống vật nuôi, cây trồng có
giá trị phù hợp với địa phương 70
3.5.3. Tăng sức cạnh tranh của sản phẩm nuôi trồng thuỷ sản . 71
3.5.4. Giải quyết tốt nguồn vốn cho người nuôi . 71
v
3.5.5. Nâng cao trình độ của cán bộ khuyến nông và người nuôi . 71
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ XUẤT Ý KIẾN . 73
I. KẾT LUẬN . 73
II. ĐỀ XUẤT Ý KIẾN 74
TÀI LIỆU THAM KHẢO . 75

MỞ ĐẦU
Ở Việt Nam, hệ thống nuôi kết hợp Vườn–Ao–Chuồng (VAC) được tiến hành
bởi một số lượng lớn các trang trại nhỏ ở đồng bằng sông Hồng. Hệ thống VAC được
bắt đầu ở Trung Quốc, là mô hình hấp dẫn nhất của hệ thống canh tác nông nghiệp–
thủy sản kết hợp vì chúng có kh ả năng đa dạng hóa cao, tập trung và khả năng kết hợp
bền vững.[22]
Hệ thống VAC là một mô hình thể hiện chiến lược tái sinh: tái sinh nguồn năng
lượng mặt trời thông qua quang hợp của cây trồng, tái sinh các chất thải (vật thải của
công đoạn sản xuất này là nguyên liệu sản xuất cho quy trình sản xuất khác). Chiến
lược tái sinh này còn làm thanh sạch môi trường.[8]
Người nông dân quen gọi kinh tế VAC là “kinh tế vườn” có vai trò to lớn trong
cung cấp dinh dưỡng cho nông hộ, tạo thêm công ăn việc làm, tạo thêm của cải cho xã
hội. Làm vườn theo cách này tạo đã tạo ra những hệ sinh thái bền vững, cảnh quan
trong lành, góp phần cải thiện và giữ gìn môi trường.[8]
Thực chất của mỗi quan hệ tương tác giữa các thành phần, các yếu tố trong mô
hình VAC là sự luân chuyển, quay vòng của các dòng vật chất và năng lượng giữa
Vườn–Ao–Chuồng thông qua hành vi có ý thức của con người nhằm:[8]
+ Tận dụng không gian sinh thái ba chiều của vùng nhiệt đới giàu ánh sáng, độ
ẩm, nhiệt độ
+ Khai thác các nguồn tài nguyên tái sinh và tái sử dụng các chất thải của cây
trồng, vật nuôi đưa vào chu trình sản xuất mới
+ Làm ra sản phẩm nhiều hơn, đa dạng hơn, có chất lượng tốt hơn trên cùng
một đơn vị diện tích canh tác.
Chúng ta đều biết trong hơn hai thập kỉ qua, nền kinh tế thủy sản của Việt Nam
đã có sự tiến bộ rõ ràng tập trung ở con tôm sú, tôm he chân trắng, rô phi, cá tra .phát
triển với mô hình công nghiệp. Tuy nhiên, những đối tượng trên chủ yếu phát triển ở
miền Nam và nó chưa thể hiện được tính bền vững và gây rủi ro lớn cho người nuôi.
Việt Nam với 74% là nông dân nên việc cải thiện đời sống, xóa đói, giảm nghèo và
tăng thu nh ập thì nuôi trồng thủy sản kết hợp theo mô hình VAC tỏ ra là ưu việt và
bền vững cho đại đa số hộ nông dân, đặc biệt là nông dân vùng nông thôn, ven biển và
miền núi của Việt Nam.
2
Vĩnh Phúc là tỉnh có ngành thủy sản chuyên về nước ngọt, không có điều kiện
phát triển thủy sản nước mặn và nuôi cá nước ngọt theo quy mô công nghiệp lớn như
các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, mặt khác, tỉnh thuộc vùng đồng bằng – trung du
miền núi nên phát triển kinh tế thủy sản–nông nghiệp ở nông hộ là cần thiết để giải
quyết việc làm và tăng thu nhập cho nông dân. Mô hình kinh tế VAC ở Vĩnh Phúc
phát triển rộng khắp, đặc biệt ở huyện Yên Lạc và huyện Vĩnh Tường. Theo Niên
giám thống kê nông nông nghiệp tỉnh Vĩnh Phúc năm 2009, cả tỉnh có 688 trang trại
nông nghiệp kinh doanh tổng hợp, trong đó số trang trại ở huyện Yên Lạc có 553 trang
trại, chiếm tới 80,38% tổng số trang trại nông nghiệp kinh doanh tổng hợp của toàn
tỉnh[3]. Kinh tế trang trại kết hợp đã góp phần làm cho kinh tế của các hộ nông dân
được cải thiện rõ ràng.
Tuy nhiên, mô hình nuôi VAC ở huyện Yên Lạc còn nhiều vấn đề bất cập như:
kĩ thuật nuôi và phòng trị bệnh cho vật nuôi còn kém, đối tượng vật nuôi cây trồng
chưa thích hợp, khả năng thâm canh còn hạn chế dẫn tới hiệu quả kinh tế chưa cao.
Vì vậy, đề tài được thực hiện góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế của người nông dân
làm kinh tế theo mô hình VAC bằng việc đánh giá hiện trạng kĩ thu ật, đánh giá và
phân tích hiệu quả kinh tế, đưa ra một số giải pháp nâng cao hiệu quả. Từ đó, rút ra
những kinh nghiệm và đưa tiến bộ khoa học để nhân rộng và phát triển mô hình kinh
tế ở huyện Yên Lạc nói riêng và tỉnh Vĩnh Phúc nói chung.
Được sự đồng ý của khoa NTTS – trường Đại học Nha Trang, phòng Đào tạo
Đại học & Sau đại học, Hội đồng xét duyệt đề cương cao học và thầy giáo hướng dẫn,
tôi được phép thực hiện đề tài: “Đánh giá hiện trạng kĩ thuật và hiệu quả của mô
hình kinh tế Vườn–Ao–Chuồng (VAC) ở huyện Yên Lạc, tỉnh Vĩnh Phúc”
 Mục đích đề tài: trên cơ sở điều tra hiện trạng, đánh giá hiệu quả kinh tế – xã
hội, từ đó đề xuất các giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả kinh tế cho người nuôi với
mô hình VAC
Nôi dung:
+ Đặc điểm tự nhiên – kinh tế – xã hội huyện Yên Lạc có ảnh hưởng đến
mô hình kinh tế VAC.
+ Hiện trạng về NTTS trong mô hình VAC
+ Hiện trạng về chăn nuôi và trồng trọt
+ Kết quả và hiệu quả kinh tế của NTTS trong mô hình VAC
3
Thực hiện đề tài này, tôi nhận được sự giúp đỡ tận tình của thầy giáo
hướng dẫn TS. Phạm Xuân Thuỷ. Tôi chân thành cảm ơn.
4
CHƯƠNG 1
TỔNG QUAN CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU
1.1. Tình hình phát triển mô hình VAC trên thế giới và Việt Nam
1.1.1. Tình hình phát triển mô hình VAC trên thế giới
Hệ thống kết hợp Nông nghiệp và Thu ỷ sản (NN&TS) mà phổ biến là mô hình
VAC: trong đó, chất thải của đối tượng này là nguồn cung cấp dinh dưỡng tốt cho đối
tượng khác [24],[19]. Hệ thống trang trại kết hợp bao gồm Nuôi trồng Thuỷ sản
(NTTS) thể hiện là sự đồng quy hay liên kết liên tục giữa hai hay nhiều hoạt động của
chúng với NTTS [23].
Khái niệm về NTTS kết hợp không phải là mới, có thể bắt đầu đầu tiên ở cộng
đồng dân cư đông đúc ở châu Á, vùng trung tâm châu Âu và đã được chấp nhận là có
khả năng phát triển cho những người nông dân nghèo.[24]
NTTS kết hợp cũng có thể được định nghĩa như: cá nuôi kết hợp kín trong dòng
năng lượng, dinh dưỡng của hệ thống trang trại thông thường và rộng rãi hơn để liên
kết NTTS với hoạt động khác của con người hơn nông nghiệp (nông học và động vật
trong nông nghiệp) như quản lí về tài nguyên nước, công nghiệp, và hệ thống xử lí
nước.[22]
Trang trại kết hợp mà bao gồm NTTS có thể định nghĩa rộng như sự liên tục giữa
hai hay nhiều hơn các hoạt động của chúng ít nhất một yếu tố là NTTS [27]. Mục đích
của sự kết hợp là làm tăng sự đa dạng hóa, nâng cao hiệu quả, làm tăng hiệu quả sử
dụng tài nguyên tự nhiên, tăng năng suất và tăng khả năng chịu đựng ]29].
Phạm vi rộng lớn của hệ thống kết hợp NN&TS được tiến nhiều ở Bắc và Đông
Bắc châu Á, ví dụ như Bangladesh, Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia, Malaysia, Thái
Lan và Việt Nam.[30]
Hệ thống cá kết hợp sử dụng cỏ và thực vật dưới nước như là thức ăn cho cá,
được tìm thấy ở nhiều vùng của Trung Quốc [36], ở Trung Quốc: hệ thống kết hợp
NN&TS theo khái niệm của Nông nghiệp sinh thái nhấn mạnh mối quan hệ giữa môi
trường nông nghiệp với môi trường tự nhiên và xã hội của chúng [25], ở châu Phi:
trang trại kết hợp có thể được tìm th ấy ở Ghana và Malawi [29], ở châu Âu, hệ thống
kết hợp NN&TS được tiến hành ở các nước như Hungary và Đức [13], [32].

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu tiếng Việt
1. Võ Chí Bình, Ravi Fotedar, (2009), Cải tiến mô hình VAC ở vùng ven biển
miền Trung, Hội thảo thực hành thuỷ sản tốt, Chương trình hợp tác Nông nghiệp và
Phát triển Nông thôn (CARD).
2. Ngô Thế Dân, Hà Minh Chung, ( ). Bài giảng kinh tế – kĩ thuật VAC
http://www.vacvina.org.vn/Story/vn/BaigiangVAC/BaigiangVAC/2011/1/412.html
3. Thuý Hằng - Thuý Quỳnh, (2010), Niên giám thống kê tỉnh Vĩnh Phúc năm
2009, Cục Thống kê Vĩnh Phúc,
http://www.vinhphuc.gov.vn/data/thongke/2003/2009/niengiam/index.htm
4. Ngô Ngọc Hưng và Huỳnh Kim Định, (2008), Mô phỏng sự ô nhiễm nguồn
nước kênh từ hoạt động của mô hình vườn–ao–chuồn [VAC], Tạp chí Nông Nghiệp và
phát triển nông thôn số 129 (2008): 46–51
5. Phạm Văn Thành & ctv, (2010), Một số mô hình nông nghiệp bền vững cho
hộ sản xuất quy mô nhỏ, Nhà xu ất bản văn hoá dân tộc: 92–97
6. Phạm Xuân Thuỷ, (2000), Điều tra hiện trạng kĩ thuật nghề nuôi tôm và
đánh giá hiệu quả kinh tế xã hội của nghề nuôi tôm sú thương phẩm ở tỉnh Khánh
Hoà, Luận văn Thạc sĩ ngành Thuỷ sản, Đại học Thuỷ sản Nha Trang: 64–82
7. Phạm Xuân Thuỷ, (2004), Xây dựng mô hình nuôi tôm thâm canh tại Khánh
Hoà. Luận án Tiến sĩ khoa học nông nghiệp, Đại học Thuỷ sản Nha Trang: 77–88
8. Trần Đức Viên & ctv, (2008), Giáo trình phân tích hệ thống môi trường
nông nghiệp: 82–83
9. VACVINA, 2010. Thành tựu hoạt động của Hội làm vườn Việt Nam một
phần tư thế kỉ qua ( 2/1986 – 6/2010)
Tài liệu tiếng anh
10. ___, Fisheries Sector Strategy and Programs, Project Document
VIE/92/T02, F.A.O., Hanoi, September 22, 1993.
11. ___, Socio–Economic Impacts of Aquaculture, Hanoi University of
Agriculture, Hanoi, 1997.
76
12. Ahmad, R.Sh.H. (2001) Fodder–fish integration practice in Malaysia. In:
FAO/IIRR/WorldFish Centre, (Ed.) Integrated agriculture–aquaculture A primer, FAO
Fisheries Technical Paper T407, pp. 149 Rome, Italy: FAO]
13. Buck, D.H., Baur, R.J. and Rose, C.R. (1979) Experiments in recycling
swine manure in fishponds. In: Pillay, T.V.R. and Dill, W.A., (Eds.) Advances in
Aquaculture, pp. 489–492. Farnham, Surrey England: Fishing News Books Ltd]
14. Chung, D.K., Demaine, H., Trang, P.V., Dien, N.Q. and Bau, P. (1995)
VAC Integrated Farming Systems in Red River Delta: An Overview. Research Institute
for Aquaculture No. 1. Vietnam: Ha Bac.
15. Cruz, C.R.D. (1980) Integrated Agriculture–Aquaculture Farming Systems
in the Philippines, with Two Caser Studies on Simultaneous and Rotational Rice–Fish
Culture In: Pullin , R.S.V. and Shehadeh, Z.H., (Eds.) Integrated Agriculture
Aquaculture Farming Systems. ICLARM Conf. Proc. 4., Phillipines: ICLARM ]
16. Delmendo, M.N. (1980) A Review of Integrated Livestock–Fowl–Fish
Farming Systems. In: Pullin, R.S.V. and Shehadeh, Z.H., (Eds.) Integrated
Agriculture–Aquaculture Farming Systems, ICLARM Conf. Proc. 4]
17. Edwards, P. (1993) Environmental issues in integrated agriculture–
aquaculture and wastewater–fed culture systems. In: Pullin, R.S.V., Rosenthal, H. and
Maclean, J.L., (Eds.) Environment and aquaculture in developing countries, pp. 139–
170. ICLARM Conference Proceeding 31]
18. Edwards, P., Demaine, H., Innes–Taylor, N. and Turongruang, D. (1996)
Sustainable aquaculture for small–scale farmers: need for a balanced model. Outlook
on Agriculture 15, 19–26.
19. Edwards, P., Pullin, R.S.V. and Gartner, J.A. (1988) Researches and
Education for the Development of Integrated Crop–Livestock–Fish Farming Systems
in the Tropics. ICLARM Studies and Reviews 16. 53 Manila: International Center for
Living Aquatic Resources Management.
20. Huat, K.K. and Tan, E.S.P. (1980) Review of Rice–Fish Culture in
Southeast Asia. In: Pullin, R.S.V. and Shehadeh, Z.H., (Eds.) Integrated Agriculture
Aquaculture Farming Systems. ICLARM Conf. Proc. 4., Manila. Phillipines:
ICLARM ]
77
21. Mathias, J.A., Charles, A.T. and Hu, B.T. (1998) Integrated fish farming.
In: Anonymous Proceedings of a workshop on integrated fish farming, held in Wuxi,
Jiangsu Province, peoples republic of China October 11–15.1994, pp. 403–410. Boca
Raton, Florida, USA: CRC Press]
22. Le Thanh Luu 1992. The VAC system in northern Vietnam. In: Farmer–
proven Integrated Agriculture–Aquaculture: a technology information kit. IIRR &
ICLARM 1992, and Le Thanh Luu 1999. Small–scale aquaculture in rural
development – trends and constraints. In: FAO 1999. Report of the Asia–Pacific
Fishery Commission Ad hoc Working Group of Experts in Rural Aquaculture.
Bangkok, Thailand, 20–22 October 1999. FAO Fisheries Report No. 610. FAO, Rome,
Italy
23. Little, D.C. and Edwards, P. (2003) Integrated livestock–fish farming
systems. 189 Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations.
24. Little, D.C. and Muir, J. (1987) A Guide to Integrated Warm Water
Aquaculture. Stirling, U. K: Institute of Aquaculture. University of Stirling
25. Luo, S.M. and Han, C.R. (1990) Ecological Agriculture in China. In: Clive,
A., Edwards, P., Lal, P., Madden, R.T. and Miller G. House, (Eds.) Sustainable
Agriculture, Soil and Water onservation Society, U.S.A]
26. Manjurul Karim (2006), The livelihood impacts of fishponds integrated
within farming systems in Mymensingh District, Bangladesh. Aquaculture Systems
Group, Institute of Aquaculture University of Stirling Stirling, Scotland, UK A thesis
submitted for the degree of Doctor of Philosophy.
27. Mukherjee, N. (1995) Participatory Rural Apprisal and Questionnaire
Survey (Comparative Field Experience and Methodological Innovations). New Delhi:
Concept Publishing Company
28. Nhan, D.K., 2007. The role of a fish pond in optimizing nutrient flows in
integrated agriculture–aquaculture farming systems. PhD Thesis, Wageningen
University, The Netherlands, 11–12
29. Prein, M. (2002) Integration of aquaculture into crop–animal systems in
Asia. Agricultural Systems 71, 127–146
78
30. Pullin, R.S.V. and Shehadeh, Z. (1980) Integrated agriculture–aquaculture
farming systems. In: Anonymous ICLARM Conference Proceedings 4, Manila,
Philippines: ICLARM]
31. Ruddle, K., Furtado, J.L., Zhong, G.F. and Deng, H.Z. (1983) The mulberry
dike carp pond resource system of the Zhujiang (Pearl River) Delta, People's Republic
of China, Environmental context and system overview. Applied Geography 3, 45–62.
32. Sharma, B.K. and Olah, J. (1986) Integrated fish–pig farming with
agriculture in India and Hungary. Aquaculture 54, 135–139.
33. Tripathi, S.D. and Sharma, B.K. (2001) Plant sources of feed for fish. In:
FAO/IIRR/WorldFish Centre, (Ed.) Integrated agriculture–aquaculture A primer, FAO
Fisheries Technical Paper T407, pp. 149 Rome, Italy: FAO]
34. VACVINA. Intensive small–scale farming in Vietnam, VACVINA,
UNICEF and Rosemary Morrow. VACVINA, 6, Nguyen Cong Tru Streel, Hanoi.
35. Yang C Shang, Ping Sun Leung, Cheng–Sheng Lee, Mao–Sen Su, and I
Chiu Liao (1994), Socioeconomic of Aquaculture.
36. Yang, H.Z., Fang, Y.X. and Chen, Z.L. (2001) Integrated grass–fish
farming in Chaina. In: FAO/IIRR/WorldFish Centre, (Ed.) Integrated agriculture–
aquaculture A primer, FAO Fisheries Technical Paper T407, pp. 149 Rome, Italy:
FAO]