Thạc Sĩ Đánh giá ảnh hưởng của việc sử dụng các nguồn lực tự nhiên trong hộ gia đình tới thu nhập và an toàn

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài

Lịch sử loài người từ khi xuất hiện cho tới nay, con người vẫn hàng ngày hàng giờ sử dụng và khai thác các nguồn lực tự nhiên của trái đất nhằm phục vụ cho cuộc sống của mình. Thuở sơ khai săn bắn chim thú, hái lượm hoa quả làm thức ăn để tồn tại, tiến hoá hơn, con người chặt cây để làm nhà ở, với đất gieo hạt để thu lấy lương thực làm thức ăn. Sự phát triển sau này cho thấy con người ngày càng tạo ra nhiều sản phẩm khác nhau từ việc khai thác và sử dụng các nguồn lực tự nhiên nhằm phục vụ cho cuộc sống. Tuy nhiên ở mỗi thời điểm khác nhau và phạm vi không gian khác nhau thì việc sử dụng các nguồn lực tự nhiên cũng mang lại những kết quả khác nhau, và ở mỗi quốc gia, mỗi vùng lãnh thổ khác nhau thì việc khai thác, sử dụng các nguồn lực lực tự nhiên cũng khác nhau. Chẳng hạn các quốc gia như Nhật Bản hay Hàn Quốc là hai quốc gia tuy có nguồn lực tự nhiên rất hạn chế, nhưng lại là hai cường quốc về kinh tế, thu nhập và mức sống của người dân ở mức rất cao Ngược lại một số quốc gia như Liberia hay Seraleon có nguồn lực tự nhiên rất đa dạng, phong phú và rồi rào thì nền kinh tế vẫn kém phát triển, đời sống của người dân ở mức thấp thậm chí còn rơi vào tình trạng đói nghèo [2]. Điều đó cho thấy các nguồn lực tự nhiên rất quan trọng và quý với con người nhưng việc sử dụng và khai thác chúng sao cho có hiệu quả để phục vụ con người còn quan trọng hơn. Lịch sử thế giới cho tới nay đã chứng kiến nhiều cuộc chiến tranh xâm lược mà suy cho cùng cũng chỉ là giành quyền khai thác và sử dụng các nguồn lực tự nhiên.

Việt nam chúng ta là một quốc gia có các nguồn lực tự nhiên cũng rất phong phú và đa dạng, thuận lợi cho việc phát triển kinh tế xã hội, nhất là thuận lợi cho việc phát triển nông, lâm nghiệp. Thực tế cho thấy qua việc khai thác và sử dụng các nguồn lực tự nhiên trong sản xuất nông nghiệp chúng ta cũng đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Như trong sản xuất lương thực, từ nước nhập khẩu lương thực những năm chiến tranh mới kết thúc, chúng ta vươn lên thành nước xuất khẩu lương thực đứng thứ hai trên thế giới, hàng năm xuất khẩu trên 4 triệu tấn gạo, sản xuất lương thực bình quân đầu người đạt 455kg năm 2000 so với 280kg năm 1987[14]. Cây công nghiệp và thuỷ sản xuất khẩu cũng phát triển rất mạnh dựa trên lợi thế từ đất đai và mặt nước tự nhiên Nhờ thế mà thu nhập và đời sống của người dân ngày càng được nâng cao, vấn đề an toàn lương thực ngày càng được giải quyết đến tận các vùng, miền, địa phương. Nhưng vấn đề đặt ra là ở đây là sự phân bố các nguồn lực tự nhiên không đồng đều và việc khai thác, sử dụng chúng cũng đem lại các kết quả khác nhau ở những vùng miền khác nhau, thậm chí ở ngay các hộ gia đình cũng khác nhau. Có vùng người dân có mức sống đảm bảo, có vùng thì người dân lại ở trong tình trạng đói nghèo. Có một nghịch lý là ở khu vực vùng cao và miền núi, nơi tập trung ¾ diện tích toàn quốc và nguồn lực tự nhiên cũng đa dạng và phong phú thì người dân lại có thu nhập và mức sống thấp hơn so với các khu vực khác.

Trong số các địa phương Miền núi, Định Hoá là một huyện Miền núi của tỉnh Thái Nguyên, trung tâm huyện cách trung tâm thành phố Thái Nguyên 50km về phía Tấy - Bắc. Đây là An toàn khu kháng chiến khi xưa. Toàn huyện có 23 xã, 1 thị trấn với 435 xóm, bản gồm 19.813 hộ dân [9]. Định Hoá là huyện có diện tích rộng của tỉnh Thái nguyên, mật độ dân số thấp thứ hai trong tỉnh nhưng đây lại là một huyện nghèo của tỉnh, thu nhập bình quân đầu người thấp, đạt 2.100.000 đ/ người/năm (2001) [16]. Do vậy vấn đề phát triển kinh tế hộ gia đình dựa trên việc khai thác các nguồn lực tự nhiên là vấn đề đặt ra đối với hộ nông dân của địa phương này. Xuất phát từ vấn đề thực tiễn như vậy tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá ảnh hưởng của việc sử dụng các nguồn lực tự nhiên trong hộ gia đình tới thu nhập và an toàn lương thực của hộ nông dân huyện Định Hoá- tỉnh Thái Nguyên ”.

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài

2.1.Mục tiêu chung

Đánh giá được sự ảnh hưởng của việc khai thác, sử dụng các nguồn lực tự nhiên trong sản xuất nông, lâm nghiệp đến đời sống kinh tế, xã hội của người dân huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên.

2.2.Mục tiêu cụ thể

- Hiểu được thực trạng của các nguồn lực nhiên trong hộ nông dân và việc khai thác, sử dụng các nguồn lực đó ở khu vực huyện Định Hoá, tỉnh Thái Nguyên.

- Tìm hiểu sự tác động của việc sử dụng các nguồn lực tự nhiên đến thu nhập và an toàn lương thực của hộ nông dân.

- Đề xuất một số giải pháp cho hộ nông dân nhằm sử dụng các nguồn lực tự nhiên có hiệu quả hơn, góp phần nâng cao thu nhập và đảm bảo an toàn lương thực cho hộ gia đình khu vực nghiên cứu.

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tình hình sử dụng các nguồn lực tự nhiên (đất, rừng, mặt nước tự nhiên) của hộ nông dân huyện Định Hoá.

3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Đề tài được tổ chức nghiên cứu tại huyện Định Hoá- tỉnh Thái Nguyên.

- Đề tài tập chung nghiên cứu số liệu sơ cấp năm 2005 và số liệu thứ cấp thời kỳ 2003-2005.

4. Đóng góp mới của đề tài

- Việc ứng dụng phần mềm SPSS vào kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm hộ sẽ cho kết chính xác và khách quan hơn.

- Ứng dụng hàm sản xuất Cobb- Douglas vào phân tích sự tác động của các yếu tố tới thu nhập cho phép đưa ra các kết luận chính xác về sự tác động đó.

- Các giải pháp đưa ra cho hộ nông dân cụ thể và xuất phát từ đánh giá điểm mạnh, điểm yếu của từng vùng do đó thực tế và phù hợp với điều kiện từng vùng.

5. Bố cục của luận văn ( gồm 2 phần và 3 chương)

+ Phần mở đầu

+ Chương 1: Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu

+ Chương 2: Thực trạng của việc sử dụng nguồn lực tự nhiên ảnh

hưởng tới thu nhập và an toàn lương thực của hộ nông dân Định Hoá

+ Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tự nhiên nhằm tăng thu nhập và đảm bảo an toàn lương thực vùng nghiên cứu

+ Kết luận


Nội dung Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn
Mục lục

Danh mục chữ viết tắt

Danh mục các bảng

Danh mục biểu đồ

MỤC LỤC

Trang

i ii iii iv v vi
vii


Phần mở đầu 1

1. Tính cấp thiết của đề tài 1

2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 3

2.1. Mục tiêu chung 3

2.2. Mục tiêu nghiên cứu cụ thể 3

3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3

3.1. Đối tượng nghiên cứu 3

3.2. Phạm vi nghiên cứu 3

4. Đóng góp mới của đề tài 4

5. Bố cục của luận văn 4

Chương 1: Cơ sở khoa học và phương pháp nghiên cứu 5

1.1. Cơ sở khoa học của vấn đề nghiên cứu 5

1.1.1. Nguồn lực đất đai 5

1.1.2. An toàn lương thực đối với hộ nông dân Việt Nam 17

1.1.3. Đặc điểm của hộ nông dân khi nghiên cứu 21

1.2. Phương pháp nghiên cứu 25

1.2.1. Câu hỏi đặt ra cho vấn đề nghiên cứu 25

1.2.2. Cơ sở phương pháp luận 27

1.2.3. phương pháp nghiên cứu cụ thể 27

1.2.4. Chỉ tiêu nghiên cứu 30

Chương 2: Thực trạng của việc sử dụng nguồn lực tự 32
nhiên ảnh hưởng tới thu nhập và an toàn lương thực của hộ nông dân Định Hoá

2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu huyện Định Hoá 32

2.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Định Hoá 32

2.1.2. Điều kiện kinh tế- xã hội 39

2.2. Thực trạng nguồn lực của nhóm hộ nghiên cứu 47

2.2.1. Thực trạng nguồn lực tự nhiên của vùng nghiên cứu 47

2.2.2. Nguồn lực khác của hộ vùng nghiên cứu 53

2.3. Đánh giá kết quả và hiệu quả sản xuất vùng nghiên cứu 59

2.3.1. Kết quả sản xuất của nhóm hộ điều tra 59

2.3.2. Hiệu quả sản xuất của nhóm hộ điều tra 65

2.3.3. Các yếu tố ảnh hưởng tới kết quả và hiệu quả sản xuất của 68

nhóm hộ điều tra

2.3.4. Phân tích hồi quy các nhân tố ảnh hưởng tới thu nhập của hộ 72

2.4. Đánh giá mức độ an toàn lương thực các hộ vùng nghiên cứu 75

Chương 3: Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử 78
dụng nguồn lực tự nhiên nhằm tăng thu nhập và đảm bảo an toàn lương thực vùng nghiên cứu
3.1. Quan điểm phát triển kinh tế- xã hội khu vực miền núi, vùng 78 cao

3.2. Một số giải pháp nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tự nhiên 79 nhằm nâng cao thu nhập và đảm bảo an toàn lương thực vùng
nghiên cứu

3.2.1. Một số giải pháp chung 79

3.2.2. Giải pháp cho từng vùng cụ thể 82

Kết luận 86

Danh mục tài liệu tham khảo

Phụ lục



Thứ tự Chữ viết tắt Nghĩa
1 ASEAN Hiệp hội các nước Đông Nam Á

2 ATK An toàn khu kháng chiến

3 ATLT An toàn lương thực

4 BQ Bình quân

5 CN Chăn nuôi

6 DT Diện tích

7 FAO Tổ chức nông lương thế giới

8 GDP Tổng sản phẩm quốc nội

9 GO Giá trị sản xuất

10 HĐND Hội đồng nhân dân

11 IC Chi phí trung gian

12 LN Lâm nghiệp

13 NN Nông nghiệp

14 SALT Kỹ thuật canh tác đất dốc

15 SPSS Phần mềm tính toán trong tin học

16 TT Trồng trọt

17 UBND Uỷ ban nhân dân

18 USD Đơn vị tiền tệ Hoa Kỳ

19 VA Giá trị gia tăng

20 VAC Mô hình kinh tế vườn-ao-chuồng



Tên bảng Trang

Bảng 2.1: Quỹ đất huyện Định Hoá năm 2005 34

Bảng 2.2: Nhân khẩu và lao động huyện Định Hoá năm 2005 40

Bảng 2.3: Tình hình sử dụng đất đai huyện Định Hoá năm 2005 41

Bảng 2.4: Tình hình cơ sở hạ tầng huyện Định Hoá năm 2005 43

Bảng 2.5 : Tình hình nguồn lực đất sản xuất của nhóm hộ 48

Bảng 2.6: Thông tin về chất lượng nguồn lực đất nn của nhóm hộ 50

Bảng 2.7: Phân loại rừng của nhóm hộ 51

Bảng 2.8: Tình hình nguồn nước vùng nghiên cứu 53

Bảng 2.9: Tình hình nhân khẩu tính bình quân của nhóm hộ 54

Bảng 2.10: Tình hình lao động của nhóm hộ 55

Bảng 2.11: Tình hình nguồn lực vốn của nhóm hộ điều tra 57

Bảng 2.12: Nguồn thu của nhóm hộ điều tra, Định Hoá 2005 59

Bảng 2.13: Thu nhập bình quân/người/tháng của nhóm hộ 62

Bảng 2.14: Thu nhập từ một số cây trồng chính của các nhóm hộ 63

Bảng 2.15: Cây trồng cho thu nhập chính của các vùng nghiên cứu 65

Bảng 2.16: Giá trị sản xuất và chi phí sản xuất của nhóm hộ 65

Bảng 2.17: Hiệu quả sản xuất trồng trọt tính trên 1 ha đất nn 66

Bảng 2.18: Hiệu quả sử dụng vốn đầu tư trên các lĩnh vực của hộ 67

Bảng 2.19: Hiệu quả sử dụng lao động của các nhóm hộ 67

Bảng 2.20: Đánh giá yếu tố thuỷ lợi trong sản xuất lúa của hộ 68

Bảng 2.21: Giá trị sản phẩm bán ra thị trường của các nhóm hộ 69

Bảng 2.22: Các yếu tố tác động tới kinh nghiệm sản xuất 71



Bảng 2.23: Kết quả phân tích hồi quy 73

Bảng 2.24: Thu nhập cần thiết để đảm bảo ATLT của nhóm hộ 76

Bảng 2.25: Cơ cấu chi tiêu của hộ vùng nghiên cứu 77



DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ


Tên biểu đồ trang


Biểu đồ 2.1: Cơ cấu đất sản xuất của hộ 49


Biểu đồ 2.2: cơ cấu quyền sử dụng đất của hộ 49


Biểu đồ 2.3: Cơ cấu rừng của hộ 52


Biểu đồ 2.4: Cơ cấu độ tuổi trong hộ gia đình 56


Biểu đồ 2.5: Cơ cấu trình độ văn hoá của chủ hộ 57


Biểu đồ 2.6: Cơ cấu nguồn vốn của hộ 58


Biểu đồ 2.7: Cơ cấu nguồn thu của hộ 62