Thạc Sĩ Cơ sở lý luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan

Mở Đầu
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiệu lực, hiệu quả hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước luôn là vấn đề
được coi trọng ở nhiều nước trên thế giới, trong đó một trong những yếu tố quyết định là
đội ngũ công chức. Vì vậy, Luật Công vụ của nhiều nước đều có những quy định cụ thể
về quyền và nghĩa vụ (khả năng được trao quyền và trách nhiệm) của đội ngũ công chức
trong thực thi công vụ theo nguyên tắc thống nhất, công khai, tuân thủ pháp luật, đúng
thẩm quyền và chịu trách nhiệm cá nhân, nhất là quy định về những điều cấm đối với
công chức và trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức.
ở nước ta, việc bố trí người đứng đầu, phát huy trách nhiệm của người đứng đầu
luôn là vấn đề được Đảng ta khẳng định trong nhiều nghị quyết nhằm thực hiện nguyên
tắc tập trung dân chủ trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong bộ máy nhà
nước, đặc biệt là trách nhiệm của người lãnh đạo, người đứng đầu cơ quan. Gần đây,
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 9 Ban Chấp hành Trung ương khóa IX của Đảng đã nêu rõ:
“Đòi hỏi cao đối với cán bộ lãnh đạo, nhất là các đồng chí giữ cương vị trọng trách
trong bộ máy của Đảng, Nhà nước ở Trung ương và địa phương, các đồng chí ủy viên
Trung ương, bí thư tỉnh, thành ủy, bộ trưởng, người đứng đầu các ngành, địa phương,
đơn vị và các cán bộ lãnh đạo khác phải tự giác rèn luyện, nêu gương cho cấp dưới về
sự giác ngộ về chính trị, giữ gìn phẩm chất đạo đức, lối sống, sự hy sinh phấn đấu vì lý
tưởng của Đảng, vì hạnh phúc của nhân dân. Các đồng chí đó phải chịu trách nhiệm
trước khuyết điểm tham nhũng, lãng phí, quan liêu trong ngành, địa phương, đơn vị
mình. Những cơ quan, đơn vị có sai phạm gây hậu quả nghiêm trọng, thì người đứng
đầu cơ quan, đơn vị đó dù không trực tiếp vi phạm cũng phải chịu trách nhiệm và hình
thức kỷ luật thích hợp”. Văn kiện Đại hội X cũng xác định một trong những nhiệm vụ
trọng tâm của cải cách hành chính là: "Tiếp tục cải cách mạnh thủ tục hành chính, phân
cấp và làm rõ quyền hạn, trách nhiệm của từng cấp, từng ngành, từng đơn vị và người
đứng đầu cơ quan"; “Tăng cường trách nhiệm của cán bộ, đảng viên là thủ trưởng cơ
quan nhà nước. Cơ quan nào vi phạm chính sách, pháp luật, để xảy ra tình trạng tiêu
cực, mất đoàn kết nội bộ thì người đứng đầu phải chịu trách nhiệm”. Nghị quyết Hội
nghị lần thứ 3 Ban Chấp hành Trung ương khóa X của Đảng về tăng cường sự lãnh đạo


của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí tiếp tục nhấn mạnh vai
trò của người đứng đầu: “thực hiện nghiêm quy định về xử lý trách nhiệm người đứng
đầu cơ quan, đơn vị để xảy ra tham nhũng, lãng phí nghiêm trọng”. Nghị quyết Hội
nghị lần thứ 5 Ban Chấp hành Trung ương khóa X của Đảng về đẩy mạnh cải cách hành
chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy nhà nước tiếp tục chỉ rõ: “Thủ
trưởng cơ quan hành chính các cấp chịu trách nhiệm kiểm tra, thanh tra việc thực hiện
công vụ và chịu trách nhiệm về những vi phạm trong thực thi công vụ của cán bộ, công
chức thuộc phạm vi mình quản lý”; “Để khắc phục tình trạng quá nhiều cấp phó trong
cơ quan hành chính, trước hết cần tập trung đổi mới phương thức, lề lối làm việc của
các cơ quan; giảm hội họp, phân định rõ trách nhiệm của tập thể và người đứng đầu cơ
quan”.
Thể thể chế hoá các quan điểm, chủ trương của Đảng về vai trò và trách nhiệm của
người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đặc biệt là NĐĐCCQHCNN, Nhà nước ta đã ban
hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật quy định về nhiệm vụ, quyền hạn; sự phân
công, phân nhiệm, uỷ quyền cũng như trách nhiệm của người đứng đầu trong quản lý,
điều hành và về những vi phạm pháp luật của cán bộ, công chức thuộc phạm vi thẩm
quyền quản lý của mình. Cụ thể như: Luật Cán bộ, công chức (năm 2008); Luật Phòng,
chống tham nhũng, có hiệu lực từ ngày 01/6/2006 (từ Điều 54 đến Điều 58 quy định
trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham
nhũng); Luật thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, có hiệu lực từ ngày 01/6/2006; Nghị
định số 103/2007/NĐ-CP ngày 14/6/2007 của Chính phủ quy định trách nhiệm của
người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị về trách nhiệm của cán bộ, công chức, viên
chức trong việc thực hành tiết kiệm chống lãng phí; Nghị định số 107/2006/NĐ-CP
ngày 22/9/2006 của Chính phủ quy định xử lý trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan,
tổ chức, đơn vị khi để xảy ra tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị do mình quản
lý, phụ trách; Nghị định số 157/2007/NĐ-CP ngày 27/10/2007 của Chính phủ quy định
chế độ trách nhiệm đối với người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị của Nhà nước trong
thi hành nhiệm vụ, công vụ; Thông tư số 08/2007/TT-BNV ngày 01/10/2007 của Bộ
Nội vụ hướng dẫn thực hiện Nghị định số 107/2006/NĐ-CP ngày 22/9/2006 của Chính
phủ quy định xử lý trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị khi để xảy


ra tham nhũng trong cơ quan, tổ chức, đơn vị do mình quản lý, phụ trách đối với các
đơn vị sự nghiệp, doanh nghiệp của Nhà nước và các tổ chức xã hội, xã hội - nghề
nghiệp có sử dụng ngân sách, tài sản của Nhà nước.
Những văn bản quy phạm pháp luật trên đây, chừng mực nhất định đã tạo cơ sở pháp
lý điều chỉnh quan hệ phát sinh về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN ta hiện nay.
Tuy nhiên, trong thực tế thực hiện các nghị quyết của Đảng và quy định pháp luật
liên quan đến trách nhiệm của người đứng đầu của các cơ quan hành chính nhà nước
trong thời gian qua cũng cho thấy còn có những vướng mắc, bất cập nhất định, nhất là
việc xử lý trách nhiệm của người đứng đầu khi cơ quan xảy ra tình trạng tham nhũng,
lãng phí, tiêu cực hay khi có cán bộ, công chức vi phạm pháp luật bị truy cứu TNHS.
Tình hình đó do nhiều nguyên nhân như:
- Sự tản mạn, không đồng bộ của các quy định về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN. Các quy định pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu các cơ
quan hành chính được thể hiện ở nhiều văn bản pháp luật có hiệu lực khác nhau, chồng
chéo, nhiều quy định không thống nhất.
- Sự không tương thích giữa quyền hạn và trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN. Về
nguyên tắc thì trách nhiệm của người đứng đầu phải đi đôi với quyền hạn và quyền hạn
phải đủ để thực thi trách nhiệm. Tuy nhiên, theo các quy định hiện nay thì phạm vi thẩm
quyền của người đứng đầu còn hạn chế do còn phụ thuộc vào các nguyên tắc, cơ chế
khác trong tổ chức và hoạt động của cơ quan hành chính nhà nước (ví dụ như người
đứng đầu chưa có quyền quyết định lựa chọn cấp phó; cấp trên nắm quyền quyết định
về công tác cán bộ tới nhiều chức danh cấp dưới, dẫn tới hạn chế thẩm quyền của cả tập
thể lãnh đạo và người đứng đầu cấp dưới).
- Chưa có sự phân biệt cụ thể về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN so với trách
nhiệm của cán bộ, công chức nói chung và trách nhiệm của người đứng đầu tương ứng
theo từng phạm vi phụ trách với những đặc thù, yêu cầu quản lý khác nhau. Ví dụ như:
trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức, điều hành thực hiện chức năng, nhiệm vụ của
cơ quan; trách nhiệm trong công tác tổ chức cán bộ; trách nhiệm về các quyết định hành
chính của mình và các quyết định của tập thể; trách nhiệm về quản lý tài sản công; trách


nhiệm trong công tác phòng, chống tham nhũng; trách nhiệm đối với vi phạm pháp luật
xảy ra trong cơ quan, đơn vị thuộc quyền lãnh đạo, quản lý .
- Chưa có cơ chế, quy định cụ thể để xác định trách nhiệm và biện pháp xử lý đối
với người đứng đầu khi không thực hiện đúng chức năng, nhiệm vụ được giao; thiếu trách
nhiệm trong việc quản lý, điều hành cơ quan .Ví dụ như: qua các vụ án tham nhũng được
đưa ra xét xử trong thời gian gần đây, vấn đề xem xét trách nhiệm của người đứng đầu
các cơ quan xảy ra tham nhũng dường như còn mờ nhạt; người đứng đầu dường như vẫn
“đứng ngoài cuộc” hoặc chỉ bị “xử lý nội bộ”, “rút kinh nghiệm nghiêm khắc” do có sự
nể nang, né tránh trong nội bộ cơ quan có vi phạm; do đã uỷ quyền cho cấp phó chịu trách
nhiệm giải quyết, thậm chí có trường hợp do sợ trách nhiệm nên người đứng đầu cố tình
bưng bít, ém nhẹm thông tin, trù dập những ai nói sự thật .
- Thiếu cơ chế kiểm tra, thanh tra, giám sát việc thực hiện nhiệm vụ, quyền hạn và
quy trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan hành chính trong thực thi công vụ với
vị trí là công chức lãnh đạo.
Nguyên nhân của những vướng mắc, bất cập trên là chúng ta chưa có những quy
định ở văn bản quy phạm pháp luật có giá trị pháp lý cao về “người đứng đầu” và
“trách nhiệm của người đứng đầu"; Ví dụ như: trách nhiệm dân sự, trách nhiệm hành
chính, TNHS hay như trách nhiệm trực tiếp, trách nhiệm liên đới . những quy định này
mới dừng ở Nghị định của Chính phủ quy định; chưa có quy định rõ vai trò, trách
nhiệm, kiểm tra, thanh tra của cơ quan hành chính cấp trên trực tiếp quản lý người đứng
đầu hay cơ chế giám sát của các cơ quan, tổ chức có thẩm quyền đối với việc thực hiện
nhiệm vụ, quyền hạn của người đứng đầu; nguyên tắc “tập thể lãnh đạo, cá nhân phụ
trách” chưa được xây dựng thành quy chế rõ ràng, chuẩn xác nên chưa tạo điều kiện cho
người đứng đầu thực thi nhiệm vụ hoặc có thể làm cho người đứng đầu thực thi nhiệm
vụ theo ý muốn chủ quan, nhất là trong đề bạt, cất nhắc cán bộ.
Từ những vướng mắc, bất cập và nguyên nhân nêu trên, việc nghiên cứu cơ sở lý
luận và thực tiễn của việc hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN là
hết sức cấp bách và có ý nghĩa thiết thực cho việc nâng cao hiệu lực, hiệu quả hoạt động
của các cơ quan hành chính nhà nước ở nước ta hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài


Hoạt động của các cơ quan hành chính nhà nước là hoạt động thực thi quyền lực
nhà nước để quản lý, điều hành các lĩnh vực của đời sống xã hội theo pháp luật, được tổ
chức và quản lý chặt chẽ trong một hệ thống thống nhất từ trung ương đến cơ sở. Hầu
hết quy định pháp luật của các nước trên thế giới, NĐĐCCQHCNN đều chịu trách
nhiệm cá nhân, không có cơ chế trách nhiệm tập thể trong cơ quan hành chính nhà
nước. Trong những nhiệm kỳ gần đây, Trung Quốc cũng đã thực hiện theo chế độ tỉnh
trưởng, thị trưởng.
ở nước ta hiện nay, trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành chính nhà
nước vừa tồn tại cơ chế lãnh đạo tập thể gắn với cá nhân theo hình thức bầu cử và phê
duyệt (UBND và Chủ tịch UBND), vừa có cơ chế thủ trưởng theo hình thức bổ nhiệm
(Bộ trưởng, thủ trưởng các cơ quan ngang Bộ, thủ trưởng các cơ quan thuộc Chính Phủ,
giám đốc Sở ở cấp tỉnh). Trên thực tế, trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan hành
chính nhà nước, cơ chế tập thể và cá nhân cùng chịu trách nhiệm đang bộc lộ nhiều vấn
đề cần được nghiên cứu, mà điểm cần được quan tâm nghiên cứu hiện nay là trách
nhiệm của người đứng đầu và pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN nhằm đảm
bảo hiệu lực hiệu quả hoạt động của bộ máy hành chính và chất lượng của đội ngũ công
chức, trong đó có người đứng đầu đáp ứng yêu cầu đổi mới ở nước ta hiện nay.
Với ý nghĩa quan trọng như vậy, nhưng pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu
các cơ quan hành chính mới được quan tâm và tập trung nghiên cứu trong điều kiện cải
cách hành chính, chuyển từ nền hành chính “ quản lý” sang nền hành chính “phục vụ” ở
nước ta những năm gần đây. Qua các kết quả nghiên cứu cho thấy, phần lớn các công trình
chủ yếu tập trung về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN dưới dạng trách nhiệm pháp lý, các
công trình nghiên cứu về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN trong thực thi nhiệm vụ, công
vụ còn hết sức khiêm tốn. Các công trình khoa học về trách nhiệm của người đứng đầu và
pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN được công bố theo hai nhóm bao gồm các
công trình khoa học trong nước và các công trình khoa học nước ngoài:
a. Các công trình khoa học trong nước
- Các bài báo:
Vấn đề cải cách hành chính trong đó có hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN đã và đang được các nhà hoạch định chính sách, các nhà khoa học và


đông đảo quần chúng nhân dân quan tâm, có nhiều bài báo, diễn đàn về vấn đề này được
đăng tải trên các báo như Tiền phong, Lao Động,Vietnamnet, Tuoitre online, Thanhnien
online, Dantri Online Cụ thể như sau:
+ Võ Văn Thành: “Cần đề cao trách nhiệm cá nhân người đứng đầu trong giải
quyết các công việc thuộc thẩm quyền quản lý của mình, chứ không để người đứng đầu
“dựa” mãi vào tập thể. Tuy nhiên, nhiệm vụ, trách nhiệm của từng cá nhân cũng phải
được quy định rõ, không phải cái gì cũng “đổ” lên đầu ông thủ trưởng” bài phỏng vấn
Thứ trưởng Bộ Nội Vụ đăng trên Báo Tiền Phong ngày 2/4/2007 theo Dantri.com.
+ Khiết Hưng - Lê Anh Đủ “ Chưa rõ trách nhiệm và cá nhân” đây là một nội dung
bài trả lời phỏng vấn của đồng chí Nguyễn Khánh - nguyên Phó Thủ tướng Chính phủ,
nguyên phó ban chỉ đạo cải cách hành chính Chính Phủ theo báo Tuổi trẻ ngày
11/6/2007.
+ Diễn đàn: “Trách nhiệm thuộc người đứng đầu” do nhóm phóng viên Báo Lao
động số 160 ngày 15/7/2008.
+ Chính Trung: “ Quy trách nhiệm người đứng đầu: phải trao thực quyền” Theo
Vietnamnet ngày 29/2/2007.
+ Hồ Đức Thành: “Nâng cao trách nhiệm người đứng đầu trong cải cách hành
chính” theo trang thông tin điện tử Tỉnh Nghệ An ngày 9/10/2007.
+ Hồng Khánh: “Giảm cấp phó, siết chặt trách nhiệm người đứng đầu” theo
vnexpress.net.
+ Ngọc Lê: “Quy trách nhiệm người đứng đầu: đang kiểm nghiệm thực tiễn” theo
Vietnamnet ngày 19/10/2007.
+ Hải Châu: “Xử lý người đứng đầu không làm tốt cải cách hành chính” Theo
Vietnamnet ngày 29/7/2008.
- Các công trình khoa học:
Các công trình liên quan trực tiếp đến pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN phải kể đến là:
+ Luận án tiến sỹ luật học của Ngô Hải Phan (2004) với đề tài: “Trách nhiệm pháp
lý của công chức trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền Việt Nam hiện nay”.
Đề tài chủ yếu nghiên cứu trách nhiệm pháp lý dưới giác độ trách nhiệm pháp lý công


chức phải gánh chịu do vi phạm pháp luật, trong đó có đề cập tới trách nhiệm pháp lý
của công chức lãnh đạo.
+ Bài “ Về trách nhiệm cá nhân của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nước” của Nguyễn Ký, Tạp chí Cộng sản tháng 9 năm 2006 đã đề cập đến vị trí, vai trò
và một số nội dung về trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan hành chính. Đồng
thời bài viết cũng đặt ra yêu cầu cần tiếp tục hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm người
đứng đầu các cơ quan hành chính là một trong những giải pháp đồng bộ trong cải cách
hành chính ở nước ta hiện nay.
+ Bài: “Nghĩ về trách nhiệm của người đứng đầu ” của Diệp Văn Sơn, Tạp chí Tia
sáng tháng 12 năm 2006; bài “ Về trách nhiệm người đứng đầu trong công tác cán bộ”
Tạp chí Xây dựng Đảng;
+ Bài: “Nhân tố quan trọng hàng đầu để ngăn chặn, đẩy lùi tham nhũng, lãng phí
đó là người đứng đầu” của Vũ Ngọc Lân. Website: http:// www.xaydungdang. org.vn;
bài: “ Tập trung dân chủ trong công tác cán bộ - Nhận thức và sự vận dụng” của
Nguyễn Thế Tư, Website: http:// www.thanhtra.gov.vn. Trong đó đề cập: “Nên chăng,
cần có quy định người đứng đầu các tổ chức của HTCT phải chịu trách nhiệm về giới
thiệu cán bộ vào các chức danh chủ chốt, để ràng buộc trách nhiệm về sự giới thiệu của
mình. Nếu cán bộ được đề bạt đó không phát huy được vai trò, thậm chí thoái hóa biến
chất, vi phạm pháp luật thì người giới thiệu phải chịu trách nhiệm liên đới.”
+ Bài: “Thủ tướng trong các chính thể” Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 4/2001
của TS Nguyễn Đăng Dung.
+ Bài: “Trách nhiệm cá nhân Thủ tướng, quan hệ Thủ tướng và các thành viên Chính
phủ” Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số1/2003 của TS Phạm Tuấn Khải.
+ Bài: “Xác định chức năng, nhiệm vụ của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ khi
sửa đổi Luật tổ chức Chính phủ” Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 7/2007 của Nguyễn
Phước Thọ.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: “ Quản lý công chức của một số nước trên thế giới xu
hướng và bài học kinh nghiệm” do Bộ Nội Vụ và Ngân hàng Châu á tổ chức tại Hạ
Long ngày 15 -16 tháng 6/2006. Các báo cáo tham luận của các chuyên gia trong nước
và nước ngoài tập trung vào các chủ đề: Các xu hướng quản lý công chức trên thế giới


và những đổi mới để hiện đại hóa trong hệ thống quản lý công chức của một số quốc gia
hiện nay; Kinh nghiệm quản lý công chức của Vương quốc Anh, Newzealand, Thái
Lan, Trung Quốc; Hệ thống quản lý cán bộ, công chức của Việt Nam; Những thách thức
trong quản lý và xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức của Việt Nam trong giai đoạn hiện
nay; Hướng nghiên cứu xây dựng Luật Công vụ. Các vấn đề tham luận tại hội thảo có
đề cập tới trách nhiệm của công chức nói chung và trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: “ Cải cách hành chính tại Việt Nam - các ưu tiên giai
đoạn 2006 - 2010 và tầm nhìn 2020” do Ban chỉ đạo cải cách hành chính của Chính phủ
phối hợp với Chương trình Phát triển Liên Hiệp Quốc (UNDP) tổ chức trong hai ngày
24 - 25/11/2007 tại Hà Nội. Các tham luận tại hội thảo tập trung vào bốn nội dung
chính: Cải cách hành chính trong bối cảnh phát triển kinh tế và hội nhập quốc tế; Tiến
tới xây dựng một Chính phủ phục vụ vì sự phát triển; Tính trách nhiệm, tính minh bạch
và dân chủ trong bối cảnh phân cấp; Tính chuyên biệt và hiện đại hóa của nền kinh tế.
Các báo cáo và ý kiến tham luận tại hội thảo có đề cập tới trách nhiệm của người đứng
đầu các cơ quan hành chính (Thủ tướng Chính Phủ, Bộ trưởng, Chủ tịch UBND các
cấp) trong yêu cầu cải cách thể chế hành chính, đẩy mạnh phân công phân cấp hành
chính giai đoạn hiện nay.
+ Kỷ yếu hội thảo quốc tế: “Cải cách hành chính trong ngành thanh tra và tác
động đối với chống tham nhũng” phục vụ cho tiến trình “ đẩy mạnh cải cách hành
chính, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý của bộ máy Nhà nước” theo tinh thần Nghị
quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 Khóa X và Nghị quyết 35
của Chính phủ do Thanh tra Chính phủ tổ chức tại Hà Nội ngày 11 - 12/5/2007. Các báo
cáo tham luận của các chuyên gia trong nước và ngoài nước tập trung về các chủ đề:
Nghị quyết Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 5 Khóa X về cải cách
hành chính và chương trình của Chính phủ; Kinh nghiệm cải cách hành chính của
Singapore và xu hướng cải cách hành chính trên thế giới; Kinh nghiệm cải cách hành
chính trong lĩnh vực thanh tra, kiểm toán tại Vương quốc Anh; Cải cách hành chính và
chống tham nhũng . Trong đó các đại biểu đề cập đến mối quan hệ giữa hành chính và
tham nhũng, các giải pháp thực hiện cải cách hành chính, xây dựng nền hành chính
trong sạch, trong đó nhấn mạnh yêu cầu phân rõ chức năng, nhiệm vụ của các cơ quan


hành chính nhà nước, đòi hỏi phải phân cấp mạnh hơn, làm rõ trách nhiệm của người
đứng đầu, cán bộ, công chức; công khai thẩm quyền, trách nhiệm cơ quan, thẩm quyền
trách nhiệm của cán bộ, công chức.
- Sách:
Các công trình được biên soạn dưới dạng sách tham khảo trong đó có đề cập tới
trách nhiệm NĐĐCCQHCNN và pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN:
+ Sách: “Giám sát và cơ chế giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước ở nước ta
hiện nay” do Đào Trí úc, Võ Khánh Vinh đồng chủ biên (Nhà xuất bản Công an nhân
dân, Hà Nội 2003).Cuốn sách đề cập tới những vấn đề chung về giám sát và giám sát bộ
máy nhà nước, giám sát việc thực hiện quyền lực nhà nước ở một số nước trên thế giới.
Trong đó dành một phần về kiểm tra, thanh tra của Chính phủ và các cơ quan hành
chính nhà nước (trang 360 - 386) với các bài viết: “Kiểm soát việc thực hiện thẩm
quyền hành chính nhà nước” của tác giả Đinh Văn Mậu; bài: “Tăng cường hoạt động
kiểm tra, thanh tra nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động của Chính Phủ” của tác giả Phạm
Tuấn Khải. Các bài viết này đều đề cập tới trách nhiệm của người đứng đầu các cơ quan
hành chính.
+ Sách dịch: “Luật hành chính một số nước trên thế giới” người dịch TS Phạm
Văn Lợi và TS Hoàng Thị Ngân (Nhà xuất bản Tư pháp, Hà Nội, 2004). Đây là cuốn
sách giới thiệu về Luật hành chính của Cộng hòa Pháp, Hợp chủng quốc Hoa Kỳ,
Vương quốc Anh, Italia (299 trang). Trong đó đáng chú ý là dưới góc độ so sánh, cho
thấy điểm chung giữa luật hành chính Việt Nam và các nước là nhấn mạnh đòi hỏi về
tính hợp pháp của hoạt động hành chính; chế độ trách nhiệm của các chủ thể tiến hành
công vụ; đề cao nguyên tắc công khai, minh bạch trong hoạt động hành chính; tính đơn
giản, dễ dàng truy cập của thủ tục hành chính; bảo đảm các quyền của công dân. Từ đó
vấn đề trách nhiệm của công chức lãnh đạo cũng được đề cập tới trong nội dung cuốn
sách.
+ Sách: “Hệ thống công vụ và xu hướng cải cách của một số nước trên thế giới”
của tập thể tác giả Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương và Nguyễn Thu Huyền (Nhà
xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2004). Đây là cuốn sách giới thiệu về tổ chức nhà
nước, bộ máy hành chính, lịch sử nền công vụ, chế độ quản lý công chức, những chế độ


chính sách nhằm cải cách nền công vụ ở các nước trên thế giới: Trung Quốc, Thái Lan,
Nhật Bản, Cộng hòa Liên bang Nga, Cộng hòa Pháp, Cộng hòa Liên bang Đức, Vương
quốc Anh, Mỹ. nhiều nội dung có đề cập tới vấn đề công chức lãnh đạo, trách nhiệm
của công chức lãnh đạo.
+ Sách: “Cơ sở lý luận và thực tiễn xây dựng đội ngũ cán bộ công chức” của
Thang Văn Phúc, Nguyễn Minh Phương: (Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội,
2005).
+ Sách: “Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong thời kỳ đổi mới”
do Nguyễn Văn Yểu và GS - TS Lê Hữu Nghĩa chủ biên (Nhà xuất bản Chính trị quốc
gia, Hà Nội, 2006). Nội dung cuốn sách đã làm rõ những luận điểm khoa học về nhà
nước pháp quyền, đồng thời phản ánh được những vấn đề cơ bản về xây dựng Nhà nước
pháp quyền XHCN Việt nam của dân, do dân, vì dân trong 20 năm đổi mới đất nước.
Trong đó có đề cập tới việc hoàn thiện thể chế về công chức, công vụ, xác định trách
nhiệm của NĐĐCCQHCNN (trang 44, trang 241 - 242)
+ Sách: “Về chế độ công vụ Việt Nam” do PGS - TS Nguyễn Trọng Điều chủ biên
(Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007). Cuốn sách tập trung làm rõ các căn cứ
lý luận, cơ sở khoa học của nền công vụ trong quá trình xây dựng và hoạt động của Nhà
nước, đồng thời tổng kết những bài học kinh nghiệm của các nước trên thế giới để tham
khảo và thực hiện ở Việt Nam; đánh giá thực trạng chế độ công vụ và xây dựng luận cứ
khoa học, đề xuất các giải pháp hoàn thiện chế độ công vụ ở nước ta hiện nay. Trong đó
có nội dung đánh giá thực trạng thể chế công vụ (trang 329 - 266), phần này cũng đề
cập đến chế độ trách nhiệm của công chức nói chung và công chức lãnh đạo nói riêng.
- Các đề tài khoa học:
Các công trình nghiên cứu dưới góc độ khoa học pháp lý, khoa học quản lý, khoa học
tổ chức, tổ chức nhà nước, khoa học chính trị, khoa học xã hội nhân văn đều có đề cập tới
trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN và pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN có
thể kể đến các đề tài cấp nhà nước, cấp bộ có một số đề tài tiêu biểu như:
+ Đề tài: “Nghiên cứu cơ sở khoa học hoàn thiện chế độ công vụ ở Việt Nam”
đề tài cấp nhà nước do Bộ Nội Vụ chủ trì (Mã số ĐTĐL - 2004/25). Đây là đề tài
phục vụ cho việc xây dựng Dự án Luật Cán bộ, công chức, nghiên cứu chế độ công


vụ một số nước trên thế giới và có báo cáo đánh giá thể chế quản lý cán bộ, công
chức Việt Nam. Dự án Luật có một số quy định riêng về trách nhiệm người đứng
đầu cơ quan tổ chức.
+ Đề tài: “Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức đáp ứng yêu cầu của Nhà nước
pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân” thuộc chương trình cấp nhà nước KX - 04"
Xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân, vì dân” do Viện Khoa học xã
hội Việt Nam chủ trì, nghiệm thu năm 2005.
+ Đề tài: “Lý thuyết về khoa học và nghệ thuật lãnh đạo” Do Bộ Nội Vụ chủ trì, TS
Chu Văn Thành làm chủ nhiệm nghiệm thu năm 2004. Trong báo cáo tổng hợp nghiên cứu
312 trang, 10 chương, trong đó chương 2 từ trang 33- trang 64 và một số chương khác đề
cập tới thể chế lãnh đạo trong lịch sử và đương đại.
+ Đề tài: “Trách nhiệm bồi thường nhà nước” Do Bộ Tư Pháp chủ trì, nghiệm thu
2007 trong đó có các công trình, bài viết, báo cáo tổng kết thi hành pháp luật về BTTH
do cán bộ, công chức gây ra khi thi hành nhiệm vụ, công vụ; báo cáo tổng hợp kinh
nghiệm nước ngoài về pháp luật bồi thường nhà nước.
b. Các công trình khoa học nước ngoài
Bên cạnh các bài viết của Việt Nam có nhiều công trình của các nhà khoa học
nước ngoài nghiên cứu có liên quan tới trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN và pháp luật
về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN:
+ Sách: “Các biện pháp chống tham nhũng ở Trung quốc” của Hồng Vỹ Nhà xuất
bản Chính trị quốc gia dịch năm 2001.
+ Sách: “Cơ sở pháp lý của trách nhiệm trong quản lý ở Liên xô và Cộng hòa Dân
chủ Đức” của Lazaev B.M (Mátxcơva, năm 1986)
+ Bài: “Trách nhiệm về tài sản của các chủ thể quản lý” trong cuốn sách: “Trách
nhiệm trong quản lý” (Mátxcơva, năm 1986)
Tình hình nghiên cứu trên cho thấy trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN là vấn đề
được quan tâm dưới các góc độ khác nhau, ở góc độ chính trị pháp lý thì vấn đề trách
nhiệm của người đứng đầu các cơ quan hành chính mới chỉ được nghiên cứu và đưa ra
những đề xuất kiến nghị trong tổng thể các vấn đề về xây dựng nhà nước pháp quyền,
cải cách hành chính, hoàn thiện chế độ công vụ, công chức. Các công trình được công


bố đã đề cập đến trách nhiệm pháp lý của người đứng đầu với tư cách là cán bộ, công
chức trong bộ máy nhà nước; trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan, tổ chức khi để
xảy ra các vi phạm pháp luật, tham nhũng, lãng phí; các nguyên tắc tổ chức và hoạt động
của các cơ quan nhà nước và nguyên tắc tập trung, dân chủ trong quản lý, điều hành. Tuy
nhiên, vấn đề trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN nhìn từ góc độ xây dựng và thực thi các
quy định pháp luật liên quan thì chưa được nghiên cứu toàn diện và đầy đủ. Do đó, đề tài
sẽ tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của việc quy định trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN để từ đó góp phần hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, cải cách hành
chính ở nước ta hiện nay. Mặc dù vậy các công trình cả trong nước và nước ngoài đã
được công bố trên đây có giá trị tham khảo tốt cho việc nghiên cứu và hoàn thiện đề tài.
Đặt trong tổng thể chương trình nghiên cứu của cơ quan chủ trì và trong Chiến
lược nghiên cứu khoa học của Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí
Minh đến 2010, Đề tài đang được luận chứng sẽ trở thành Đề tài vừa có tính mới,
vừa mang tính tiếp tục công việc nghiên cứu của các Đề tài trước đó nhằm trực tiếp
phục vụ công tác nghiên cứu giảng dạy của cơ quan chủ trì.
Công trình này sẽ là đề tài khoa học đầu tiên nghiên cứu một cách cơ bản về hoàn
thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN từ thực tiễn Việt Nam.
3. Mục tiêu nghiên cứu
- Cung cấp những luận chứng, luận cứ khoa học cho việc hoàn thiện pháp luật về
trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam hiện nay.
- Đánh giá thực trạng, tìm ra nguyên nhân về hạn chế, bất cập của pháp luật về trách
nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam.
- Luận chứng định hướng và đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về trách
nhiệm của NĐĐCCQHCNN Việt Nam hiện nay.
4. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật
lịch sử, để thực hiện được mục tiêu nghiên cứu đề tài, đề tài sử dụng các phương pháp
nghiên cứu sau:


- Phương pháp phân tích, tổng hợp, lôgic, lịch sử: Phương pháp này cho phép đi
sâu phân tích các loại hình trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nước; tiêu chí hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan này;
thậm chí là cả hệ thống các quy định pháp luật trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN
hiện nay.
- Phương pháp so sánh: So sánh mô hình, nội dung pháp luật; các giải pháp
hoàn thiện và thực hiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN của một số
nước trong khu vực, thế giới . Từ đó, tìm kiếm những giá trị tham khảo cho nghiên
cứu xây dựng và hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN ở Việt
Nam.
- Phương pháp thống kê: Phương pháp này cho phép nhận rõ kết quả ban hành và
những nội dung điều chỉnh của pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN. Từ đó
tìm ra được những "lỗ hổng" của pháp luật trong lĩnh vực này.
Một số phương pháp liên ngành và chuyên ngành khác: khoa học quản lý, khoa
học chính trị, . cũng được sử dụng để nghiên cứu đề tài.
5. Nội dung và phạm vi nghiên cứu
5.1. Nội dung nghiên cứu của đề tài
Đề tài triển khai nghiên cứu các nội dung sau:
Phần thứ nhất
Cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
Nội dung phần này gồm:
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN. Khái
niệm, đặc điểm, vị trí, vai trò của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước.
+ Khái niệm, các loại trách nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà
nước.
- Nghiên cứu một số vấn đề lý luận về pháp luật trách nhiệm của người đứng đầu
cơ quan hành chính nhà nước.
+ Khái niệm và nội dung điều chỉnh của pháp luật về trách nhiệm của
NĐĐCCQHCNN.
+ Vai trò của pháp luật về trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.


- Nghiên cứu tiêu chí hoàn thiện và điều kiện đảm bảo hoàn thiện pháp luật về
trách nhiệm của NĐĐCCQHCNN.
+ Tiêu chí hoàn thiện
+ Các điều kiện đảm bảo
- Nghiên cứu pháp luật về trách nhiệm của người đứng đầu một số nước trên thế
giới và rút ra những giá trị có thể tham khảo cho quá trình hoàn thiện pháp luật trách
nhiệm của người đứng đầu cơ quan hành chính nhà nước Việt Nam.