Thạc Sĩ Cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể (UPR) về quyền con người của Liên Hợp quốc Tác động và việc tổ chức

MỤC LỤC


Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục bảng, biểu


MỞ ĐẦU 1
Chương 1: CƠ CHẾ ĐÁNH GIÁ ĐỊNH KỲ TOÀN THỂ VỀ QUYỀN CON
NGƯỜI CỦA LIÊN HỢP QUỐC 7
1.1. Một số khái niệm cơ bản . 7
1.1.1. Quyền con người 7
1.1.2. Cơ chế bảo vệ và thúc đẩy quyền con người của Liên hợp quốc 9
1.1.3. Cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể 13
1.2. Sự ra đời, tiến trình, mục đích của cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể . 14
1.2.1. Sự ra đời của cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể . 14
1.2.2. Tiến trình thực hiện . 15
1.2.3. Mục đích của của cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể . 17
1.3. Tổ chức thực hiện Cơ chế báo cáo đánh giá định kỳ toàn thể 18
1.3.1. Về chủ thể tiến hành 18
1.3.2. Về việc đánh giá 18
1.3.3. Về sự tham gia của các tổ chức phi chính phủ 20
1.3.4. Về việc xem xét của các quốc gia . 20
1.3.5. Về trách nhiệm của các quốc gia với các khuyến nghị . 22
1.4. Nội dung và những yêu cầu chính của cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể 22
1.4.1. Cơ sở, nguyên tắc và mục tiêu 22
1.4.2. Chu kỳ, trình tự đánh giá . 23
1.4.3. Một số đánh giá về quá trình thực thi trên thế giới . 27Chương 2: VIỆT NAM VÀ CƠ CHẾ ĐÁNH GIÁ ĐỊNH KỲ TOÀN THỂ
VỀ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA LIÊN HỢP QUỐC 29
2.1. Khái quát quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam
về quyền con người 29
2.2. Tổ chức và thực hiện cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể chu kỳ I ở
Việt Nam . 42
2.2.1. Xây dựng và bảo vệ báo cáo đánh giá định kỳ toàn thể của Việt Nam
năm 2009 . 42
2.2.2. Thực hiện các khuyến nghị theo cơ chế báo cáo đánh giá định kỳ toàn
thể của Việt Nam . 45
2.3. Nhận xét về việc tổ chức, thực hiện cơ chế báo cáo đánh giá định kỳ
toàn thể Chu kỳ I của Việt Nam . 64
2.3.1. Những ưu điểm 64
2.3.2. Hạn chế và bài học kinh nghiệm . 67

Chương 3: HOÀN THIỆN VIỆC TỔ CHỨC THỰC HIỆN CƠ CHẾ ĐÁNH
GIÁ ĐỊNH KỲ TOÀN THỂ VỀ QUYỀN CON NGƯỜI CỦA LIÊN
HỢP QUỐC Ở VIỆT NAM 70
3.1. Một số thuận lợi và khó khăn trong việc thực hiện cơ chế đánh giá
định kỳ toàn thể tại Việt Nam 70
3.1.1. Về thuận lợi . 70
3.1.2. Về khó khăn 73
3.2. Công tác chuẩn bị báo cáo đánh giá định kỳ toàn thể chu kỳ II của
Việt Nam . 78
3.3. Giải pháp hoàn thiện cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể tại Việt Nam . 82
3.3.1. Việc tổ chức soạn thảo báo cáo . 82
3.3.2. Về chuẩn bị bảo vệ báo cáo . 83
3.3.3. Tổ chức thực thi các khuyến nghị . 85

KẾT LUẬN 98
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 101 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

AICHR Ủy ban liên chính phủ ASEAN về quyền con người
ASEM Diễn đàn hợp tác Á–Âu
BCVĐB Báo cáo viên đặc biệt về các vấn đề quyền con người của
Liên Hợp quốc
XHCN Xã hội chủ nghĩa
TBCN Tư bản chủ nghĩa
EU Liên minh Châu Âu
ECOSOC Hội đồng Kinh tế - Xã hội của Liên Hợp quốc
ICCPR Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị năm 1966
ICESCR Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, văn hóa và xã hội năm 1966
ILO Tổ chức Lao động quốc tế
TANDTC Tòa án nhân dân tối cao
VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao
UDHR Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người năm 1948
UPR Cơ chế Đánh giá Định kỳ toàn thể về quyền con người của
Liên hợp quốc
UNDP Chương trình phát triển Liên Hợp quốc
UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp quốc
UNICEF Quỹ nhi đồng của Liên Hợp quốc
UNHRC Hội đồng nhân quyền Liên Hợp quốc
UNCHR Ủy ban nhân quyền Liên Hợp quốc
OHCHR Văn phòng Cao ủy nhân quyền Liên Hợp quốc
DANH MỤC BẢNG, BIỂU

Bảng 1.1: Các giai đoạn của quá trình báo cáo quốc gia UPR 25
Biểu đồ 2.1: Các nhóm khuyến nghị về Báo cáo UPR của Việt Nam Chu kỳ I 46





















1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong những năm qua, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn coi trọng con
người, xác định con người là mục tiêu và động lực của mọi chính sách phát
triển kinh tế - xã hội, đồng thời luôn nhất quán trong việc đảm bảo và thúc
đẩy các quyền con người. Điều này thể hiện ở việc Đảng và Nhà nước rất chú
trọng thực hiện các chương trình kinh tế - xã hội nhằm mục tiêu tăng trưởng
kinh tế, đảm bảo ngày càng tốt hơn đời sống vật chất và tinh thần cho người
dân; đồng thời coi trọng việc phát huy dân chủ, xây dựng nhà nước pháp
quyền, thúc đẩy công bằng và an sinh xã hội . Trong báo cáo của mình trước
nhóm làm việc của Hội đồng nhân quyền Liên Hợp quốc theo Cơ chế đánh
giá định kỳ toàn thể (UPR) của Liên Hợp quốc về tình hình bảo vệ, thúc đẩy
quyền con người ở các quốc gia thành viên (ngày 8 tháng 5 năm 2009), Chính
phủ Việt Nam đã nhấn mạnh rằng con người là trung tâm của các chiến lược
phát triển quốc gia, Việt Nam coi trọng Cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể và
nghiêm túc chuẩn bị báo cáo theo cơ chế này, coi đây không chỉ là việc thực
hiện nghĩa vụ của nước thành viên Liên Hợp quốc, tăng cường hợp tác quốc
tế trong lĩnh vực dân chủ, nhân quyền mà còn là cơ hội để các cơ quan, tổ
chức và đại diện các tầng lớp nhân dân Việt Nam xem xét toàn diện các chính
sách, luật pháp và thực tiễn đảm bảo các quyền con người ở Việt Nam.
Tuy nhiên, việc tổ chức thực hiện nghĩa vụ thành viên báo cáo đánh
giá định kỳ toàn thể về quyền con người ở Việt Nam còn nhiều hạn chế, thể
hiện ở sự lúng túng, chồng chéo giữa các cơ quan, ban ngành, lĩnh vực
trong bộ máy nhà nước.
Kể từ khi bắt đầu xây dựng quy trình Đánh giá định kỳ toàn thể về
quyền con người năm 2006, tất cả các quốc gia đã đã kết thúc Chu kỳ kiểm

2
điểm thứ nhất và bắt đầu khởi động Chu kỳ kiểm điểm lần thứ hai từ năm
2012. Đến nay, Chính phủ Việt Nam cũng đã chuẩn bị cho việc thực hiện bảo
vệ Báo cáo kiểm điểm Định kỳ toàn thể nhóm công tác chu kỳ II, dự kiến vào
tháng 1 năm 2014.
Trong bối cảnh trên, việc nghiên cứu về Cơ chế Đánh giá Định kỳ
toàn thể của Liên Hợp quốc về quyền con người, từ đó đề xuất những giải
pháp nhằm hoàn thiện việc tổ chức, thực hiện cơ chế này tại Việt Nam là
rất cần thiết.
2. Tình hình nghiên cứu
Cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể (UPR) về quyền con người là một thủ
tục mới được Liên Hợp quốc thiết lập, do Hội đồng nhân quyền (HRC) thực
hiện, nhằm kiểm điểm việc thực hiện tổng thể các quyền con người ở mỗi
quốc gia thành viên Liên Hợp quốc.
Ở Việt Nam, việc nghiên cứu về quyền con người và Cơ chế UPR đã
được một số chuyên gia đề cập dưới các góc độ và ở những phạm vi khác
nhau. Một số công trình tiêu biểu có thể kể như: Bộ sách về quyền con người
được triển khai trong khuôn khổ dự án “Diễn đàn giáo dục về quyền con
người” do PGS.TS Võ Khánh Vinh là chủ biên; “Giáo trình Lý luận và Pháp
luật về quyền con người” do GS.TS Nguyễn Đăng Dung, TS Vũ Công Giao
và Ths. Lã Khánh Tùng đồng chủ biên; cuốn “Luật Nhân quyền quốc tế-
Những vấn đề cơ bản” do TS Vũ Công Giao và Ths. Lã Khánh Tùng biên
soạn (Sách tham khảo); Bài viết của GS.TS Trần Ngọc Đường với nhan đề
“Bàn về thực trạng và nhu cầu pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước và pháp
luật về quyền con người theo Nghị quyết 48 của Bộ Chính trị”; Bài viết “Việt
Nam với việc tham gia các công ước quốc tế về quyền con người” của
PGS.TS Tường Duy Kiên
Ngoài ra, quyền con người và Cơ chế UPR còn được đề cập tới trong

3
các bài tham luận trình bày tại các hội thảo trong nước và quốc tế được tổ
chức tại Việt Nam với sự tài trợ của Đại sứ quán Na Uy, Đại sứ quán Thụy
Sỹ, Đại sứ quán Úc, Chương trình phát triển Liên Hợp quốc (UNDP) tại Việt
Nam như hai hội thảo quốc tế vào năm 2008 và năm 2011 về “Nâng cao năng
lực thực thi các công ước nhân quyền quốc tế tại Việt Nam” (Dự án 00046998
do UNDP tại Việt Nam hỗ trợ Bộ Ngoại giao Việt Nam); Hội thảo “Việt Nam
và các cơ chế của Liên Hợp quốc về quyền con người: Một số hoạt động hợp
tác quốc tế hiện nay” (tổ chức tháng 1 năm 2010 tại Hà Nội); Hội thảo
“Các công ước quốc tế về quyền con người và cơ chế thực hiện” (tổ chức
tháng 12 năm 2010 tại Hà Nội); hội thảo “Vấn đề quyền con người ở Việt
Nam - Từ góc độ lịch sử, xã hội và chủ trương đường lối của Đảng, tư
tưởng Hồ Chí Minh” (tổ chức tháng 01 năm 2011 tại thành phố Hồ Chí
Minh); Hội thảo “Chu kỳ II của cơ chế đánh giá định kỳ toàn thể của Hội
đồng nhân quyền Liên Hợp quốc” (tổ chức ngày 5 tháng 7 năm 2012); các
hội thảo trong khuôn khổ dự án “Diễn đàn giáo dục về quyền con người”
của Viện Khoa học Xã hội Việt Nam
Tuy nhiên, các công trình kể trên chủ yếu mới chỉ liệt kê những vấn
đề thủ tục của cơ chế UPR, chứ chưa phân tích một cách toàn diện đến các
vấn đề lý luận, thực tiễn của cơ chế này, đặc biệt là tác động và việc tổ
chức thực hiện cơ chế này ở Việt Nam. Vì vậy, việc tiếp tục nghiên cứu về
cơ chế này là rất cần thiết, đặc biệt sau khi Chính phủ Việt Nam bảo vệ
Báo cáo UPR lần thứ nhất vào năm 2009 trước Nhóm làm việc của Hội
đồng nhân quyền của Liên Hợp quốc đã cho thấy nhiều hạn chế về nhận
thức và công tác tổ chức thực hiện.
Xuất phát từ những phân tích kể trên, tác giả đã chọn đề tài: “Cơ chế
đánh giá định kỳ toàn thể (UPR) về quyền con người của Liên Hợp quốc:
Tác động và việc tổ chức thực hiện ở Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt

4
nghiệp, với mong muốn góp phần tìm ra những giải pháp để khắc phục
những hạn chế, thiếu sót, hoàn thiện cơ chế, chuẩn bị và bảo vệ Báo cáo UPR
chu kỳ II của Việt Nam.
3. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
Về mục tiêu, đề tài nhằm làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn và
những yêu cầu của Cơ chế UPR của Liên Hợp quốc với các quốc gia,
những tác động của cơ chế này đối với Việt Nam, cũng như thực trạng và
phương hướng hoàn thiện phương thức tổ chức thực hiện cơ chế quan trọng
này ở nước ta.
Để thực hiện được những mục tiêu nêu trên, đề tài xác định giải quyết
những nhiệm vụ nghiên cứu sau:
- Phân tích nguồn gốc, lịch sử hình thành, trình tự, thủ tục và những
yêu cầu và trách nhiệm của các quốc gia thành viên Liên Hợp quốc trong việc
tuân thủ Cơ chế UPR.
- Phân tích tác động của cơ chế này, đặc biệt là đến việc tăng cường
năng lực thực thi, bảo vệ và thúc đẩy quyền con người, với Việt Nam.
- Phân tích đánh giá thực trạng công tác chuẩn bị, bảo vệ Báo cáo UPR
của Việt Nam năm 2009 và việc tiếp thu, tổ chức thực hiện những khuyến
nghị của Hội đồng nhân quyền Liên Hợp quốc sau khi bảo vệ báo cáo.
- Trên cơ sở những phân tích, đánh giá kể trên, đề xuất những phương
hướng, giải pháp nhằm hoàn thiện việc tổ chức, thực thi Cơ chế UPR tại Việt
Nam trong thời gian tới.
4. Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu
Về đối tượng, luận văn tập trung nghiên cứu Cơ chế đánh giá định
kỳ toàn thể về quyền con người – một trong những cơ chế bảo vệ và thúc
đẩy nhân quyền của Liên Hợp quốc và việc tổ chức thực hiện cơ chế này
ở Việt Nam.

5
Về phạm vi, luận văn chỉ tập trung nghiên cứu Cơ chế UPR mà
không đề cập đến các cơ chế khác về bảo vệ và thúc đẩy quyền con người
của Liên Hợp quốc. Thêm vào đó, luận văn chỉ tập trung vào việc thực thi
cơ chế này ở Việt Nam, không mở rộng phạm vi khảo sát tới các quốc gia
khác trên thế giới. Về việc thực hiện cơ chế này ở Việt Nam, đề tài chỉ tập
trung vào việc chuẩn bị báo cáo UPR của Việt Nam trong khoảng thời gian
từ năm 2009 đến nay.
Về phương pháp luận, luận văn được thực hiện trên cơ sở áp dụng các
phương pháp luận duy vật biện chứng, duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác –
Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, các quan điểm, đường lối của Đảng, Nhà nước
Việt Nam về nhân quyền. Để giải quyết các câu hỏi nghiên cứu đặt ra, luận
văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể bao gồm: Phân tích, tổng
hợp, thống kê, so sánh, .
5. Tính mới và những đóng góp của đề tài
Luận văn là một công trình đầu tiên nghiên cứu toàn diện, chuyên sâu
về Cơ chế UPR và việc thực hiện cơ chế này ở Việt Nam. Vì vậy, nó cung cấp
một lượng kiến thức, thông tin tương đối đầy đủ, cũng như những đánh giá và
khuyến nghị mang tính hệ thống về vấn đề, điều mà còn thiếu trong các công
trình nghiên cứu về quyền con người hiện có ở nước ta.
Luận văn được thực hiện trong bối cảnh Việt Nam đang chuẩn bị xây
dựng và bảo vệ Báo cáo UPR chu kỳ II, vì vậy, nó có tác dụng trực tiếp trong
việc hoàn thiện việc tổ chức thực hiện báo cáo quan trọng này.
Ngoài ra, với nội dung như nêu trên, luận văn còn có thể được sử dụng
làm tài liệu tham khảo phục vụ việc thực hiện các khuyến nghị kèm theo báo
cáo UPR chu kỳ II của các cơ quan nhà nước, cũng như cho hoạt động nghiên
cứu, giảng dạy môn luật nhân quyền ở Khoa Luật - Đại học Quốc gia Hà Nội
và các cơ sở đào tạo khác của Việt Nam. 6. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, Luận văn
gồm 3 chương như sau:
- Chương 1: Cơ chế Đánh giá Định kỳ toàn thể về quyền con người của
Liên Hợp quốc
- Chương 2: Thực tế tổ chức thực hiện Cơ chế đánh giá Định kỳ toàn
thể về quyền con người của Liên Hợp quốc ở Việt Nam
- Chương 3: Hoàn thiện việc tổ chức thực hiện Cơ chế Đánh giá Định
kỳ toàn thể về quyền con người của Liên Hợp quốc ở Việt Nam.