Thạc Sĩ Cơ chế bảo vệ và thúc đầy nhân quyền khu vực ASEAN thực trạng, viễn cảnh và tác động của nó đến Việt

MỤC LỤC

Trang phụ bìa
Lời cam đoan
Mục lục
Danh mục các chữ viết tắt

MỞ ĐẦU 1
Chương 1: KHÁI QUÁT VỀ CÁC CƠ CHẾ BẢO VỆ VÀ THÚC
ĐẨY NHÂN QUYỀN QUỐC TẾ VÀ KHU VỰC . 6
1.1. Nhận thức về nhân quyền và cơ chế bảo vệ, thúc đẩy nhân quyền 6
1.1.1. Nhân quyền . 6
1.1.2. Cơ chế bảo vệ, thúc đẩy nhân quyền . 13
1.2. Các cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền quốc tế và khu vực
hiện nay . 14
1.2.1. Cơ chế của Liên hợp quốc . 14
1.2.2. Cơ chế nhân quyền khu vực, các nguyên tắc và tiêu chuẩn cơ bản . 23

Chương 2: CƠ CHẾ BẢO VỆ VÀ THÚC ĐẨY NHÂN QUYỀN KHU
VỰC ASEAN . 31
2.1. Lịch sử thành lập và phát triển của ASEAN . 31
2.2. Những yếu tố thúc đẩy và việc thành lập cơ chế bảo vệ và thúc
đẩy nhân quyền tại ASEAN 34
2.2.1. Thực trạng quyền con người tại khu vực ASEAN 34
2.2.2. Sự hình thành và phát triển của cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân
quyền khu vực ASEAN . 42
2.2.3. Ý nghĩa của việc xây dựng cơ chế nhân quyền ASEAN 43
2.3. Những cấu thành chủ yếu của cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân
quyền ASEAN . 462.3.1. Hiến chương ASEAN 46
2.3.2. Tuyên bố nhân quyền ASEAN (ASEAN Human Rights
Declaration – AHRD) . 56
2.3.3. Các Ủy ban về nhân quyền của ASEAN 60
2.4. Triển vọng và xu hướng phát triển của cơ chế bảo vệ và thúc đẩy
nhân quyền ASEAN 65
2.4.1. Vận dụng tối đa các thẩm quyền được trao . 65
2.4.2. Hoạch định các nhiệm vụ theo hướng mở tối đa 67
2.4.3. Huy động sự tham gia của các tổ chức xã hội dân sự . 68
2.4.4. Thúc đẩy phê chuẩn các công ước cốt lõi về quyền con người và
các nghị định thư tùy chọn 69

Chương 3: TÁC ĐỘNG VÀ VIỆC VẬN DỤNG CƠ CHẾ NHÂN
QUYỀN ASEAN Ở VIỆT NAM 70
3.1. Khái quát về việc bảo đảm nhân quyền ở Việt Nam . 70
3.1.1. Tình hình quyền con người tại Việt Nam . 70
3.1.2. Những bài học thành công và thách thức trong việc thực hiện
quyền con người tại Việt Nam 73
3.2. Ảnh hưởng của cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền ASEAN
với Việt Nam . 81
3.2.1. Tác động đối với việc tăng cường dân chủ tại Việt Nam . 81
3.2.2. Tác động đối với quản trị nhà nước . 83
3.2.3. Tác động đến vấn đề pháp quyền 85
3.3. Giải pháp vận dụng cơ chế nhân quyền ASEAN ở Việt Nam 87
3.3.1. Vai trò của các cơ quan nhà nước, ban, ngành, đoàn thể 87
3.3.2. Một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả của cơ chế nhân
quyền ASEAN đối với Việt Nam 94
KẾT LUẬN 106
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 111DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ACWC Ủy ban ASEAN về thúc đẩy và bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ em
AHRD Tuyên bố Nhân quyền ASEAN
AICHR Ủy ban liên chính phủ ASEAN về quyền con người
ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á
ASEM Diễn đàn hợp tác Á–Âu
BCVĐB Báo cáo viên đặc biệt
ĐHĐ Đại hội đồng Liên Hợp quốc
ECOSOC Hội đồng Kinh tế - Xã hội của Liên Hợp quốc
EU Liên minh Châu Âu
HĐBA Hội đồng bảo an Liên Hợp quốc
HĐQT Hội đồng Quản thác
ICCPR Công ước quốc tế về các quyền dân sự và chính trị
ICESCR Công ước quốc tế về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa
ICJ Toà án Công lý quốc tế
ILO Tổ chức Lao động quốc tế
OHCHR Văn phòng Cao ủy nhân quyền của Liên Hợp quốc
QCN Quyền con người
TANDTC Tòa án nhân dân tối cao
TBCN Tư bản chủ nghĩa
TOR Điều khoản tham chiếu
UDHR Tuyên ngôn toàn thế giới về quyền con người, 1948
UNCHR Ủy ban nhân quyền của Liên Hợp quốc
UNDP Chương trình Phát triển Liên Hợp quốc
UNESCO Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên Hợp quốc
UNICEF Quỹ nhi đồng của Liên Hợp quốc
UNHRC Hội đồng nhân quyền của Liên Hợp quốc
UPR Cơ chế Đánh giá Định kỳ toàn thể
VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao
TANDTC Tòa án nhân dân tối cao
XHCN Xã hội chủ nghĩa 1
MỞ ĐẦU

1. Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người từ trước đến nay luôn được coi là chủ đề nhạy cảm
trong khu vực Đông Nam Á, vì thế thường không được đưa vào chương trình
nghị sự các phiên họp của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN). Tuy
nhiên, sự ra đời của Hiến chương ASEAN vào năm 2007, trong đó có cam kết
thành lập một cơ quan nhân quyền mà sau đó được cụ thể hóa vào năm 2009
với sự ra đời của Ủy ban liên chính phủ ASEAN về quyền con người
(AICHR), đã đánh dấu một cột mốc lịch sử đối với sự phát triển nhân quyền
tại khu vực này. Cam kết đã nêu trong Hiến chương ASEAN cũng dẫn đến
việc thành lập Ủy ban ASEAN về thúc đẩy và bảo vệ quyền của phụ nữ và trẻ
em (ACWC) vào năm 2010. Hai cơ quan này, cùng với những chức năng,
nhiệm vụ mà chúng được giao, bước đầu tạo thành một cơ chế bảo vệ và thúc
đẩy nhân quyền của khu vực.
Ở Việt Nam, việc thúc đẩy và bảo vệ quyền con người gần đây có
những thay đổi nhanh chóng. Các quyền cơ bản của con người hiện đã được
ghi nhận trong Hiến pháp, pháp luật. Nhà nước ngày càng quan tâm hơn đến
việc thực thi những cam kết quốc tế về quyền con người. Trong những năm
qua, Việt Nam đã tích cực tham gia nhiều cơ chế thúc đẩy nhân quyền toàn
cầu và khu vực như Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc và Cơ quan liên
chính phủ về nhân quyền ở khu vực Đông Nam Á (ASEAN). Mặc dù vậy,
như Chính phủ đã thừa nhận trong Báo cáo định kỳ phổ quát về nhân quyền
(UPR) chu kỳ I năm 2009 tại Hội đồng Nhân quyền Liên hợp quốc, Việt Nam
hiện vẫn đang phải đối mặt với nhiều thách thức trong việc bảo vệ và thúc đẩy
các quyền con người, quyền công dân.Đặc biệt, kinh nghiệm của Việt Nam
trong hợp tác quốc tế trên lĩnh vực nhân quyền còn hạn chế. Điều này do 2
nhiều nguyên nhân, trong đó có việc nhiều vấn đề liên quan đến các cơ chế
quốc tế và khu vực về nhân quyền, kể cả cơ chế nhân quyền ASEAN, hiện
vẫn chưa được làm rõ ở Việt Nam.
Thực trạng kể trên cho thấy sự cần thiết phải có những nghiên cứu
chuyên sâu về các cơ chế nhân quyền trên thế giới và khu vực để góp phần
vào việc thúc đẩy các hoạt động hợp tác quốc tế và bảo đảm nhân quyền ở
nước ta trong thời gian tới. Kinh nghiệm cho thấy, chỉ khi hiểu rõ cấu trúc,
cách thức và thủ tục hoạt động của các cơ quan nhân quyền quốc tế và khu
vực thì mới có thể hợp tác và tận dụng nguồn lực của các cơ quan đó vào việc
thúc đẩy sự bảo đảm quyền con người trong nước một cách hiệu quả. Luận
văn này góp phần đáp ứng nhu cầu nêu trên, qua việc tập trung nghiên cứu về
cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền khu vực ASEAN – cơ chế mà Việt
Nam cũng là một thành viên và có tác động trực tiếp nhất đến nước ta
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Hiện tại ở Việt Nam đã có một số nghiên cứu về cơ chế bảo vệ
quyền con người nói chung và cơ chế bảo vệ, thúc đẩy nhân quyền tại một
số khu vực . Tiêu biểu có thể kể như sau:
- “Cơ quan nhân quyền quốc gia, vị trí của nó trong Hiến pháp trên thế giới và
gợi ý cho Việt Nam” của tác giả Vũ Công Giao, đăng trên Tạp chí Nghiên cứu lập
pháp, số 03 tháng 2/2012.
- "Quyền con người trong thế giới hiện đại" của Viện Thông tin khoa
học xã hội, xuất bản tại Hà Nội, năm 1993.
- “Thể chế hóa quyền con người” của tác giả Nguyễn Quang Hiển,
đăng trên Tạp chí Khoa học Pháp luật, số 1, 2004
-“Mô hình cơ quan nhân quyền ở một số nước và suy nghĩ về cơ chế
đảm bảo quyền con người” của tác giả Tường Duy Kiên, đăng trên Tạp chí
Nghiên cứu lập pháp, số 152 ngày 10/08/2009. 3
- "Bảo vệ và thúc đẩy quyền con người trong khu vực ASEAN”, do
Phạm Hồng Thái và Nguyễn Đăng Dung chủ biên, Ngô Minh Hương, Lã Khánh
Tùng, Vũ Công Giao biên soạn, Nhà xuất bản Lao động - Xã hội, năm 2012.
Các công trình nêu trên đã cung cấp một lượng kiến thức, thông tin lớn
về các cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền trên thế giới và khu vực, trong đó
có cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền ASEAN. Nhiều kiến thức, thông tin
trong các công trình này đã được trích dẫn, phân tích, kế thừa, phát triển trong
luận văn này. Tuy nhiên, hiện vẫn chưa có nghiên cứu nào phân tích một cách
toàn diện và chuyên sâu về cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền ASEAN,
đặc biệt là về triển vọng phát triển và tác động của cơ chế này với việc bảo vệ,
thúc đẩy quyền con người ở Việt Nam. Vì vậy, luận văn này vẫn cần thiết để
góp phần khỏa lấp khoảng trống tri thức, thông tin về các vấn đề đã nêu
3. Mục tiêu, nhiệm vụ của luận văn
3.1. Mục tiêu: Luận văn nhằm những mục tiêu sau:
- Làm rõ thực trạng và viễn cảnh phát triển của cơ chế bảo vệ và thúc
đẩy quyền con người ở ASEAN, bao gồm những yếu tố đặc thù về chính trị,
kinh tế, văn hóa, xã hội của khu vực tác động lên cơ chế này; những điểm
khác biệt của cơ chế này so với các cơ chế khu vực khác về nhân quyền.
- Làm rõ ảnh hưởng, tác động của cơ chế nhân quyền ASEAN đến Việt Nam.
- Đề xuất những phương hướng, giải pháp vận dụng cơ chế này nhằm
các mục đích hội nhập quốc tế, khu vực và tăng cường năng lực của cơ chế
bảo vệ và thúc đẩy quyền con người ở nước ta trong những năm tới.
3.2. Nhiệm vụ: Để thực hiện được mục tiêu nói trên, luận văn sẽ giải
quyết các nhiệm vụ sau:
- Phân tích bối cảnh lịch sử dẫn đến sự ra đời của cơ chế nhân quyền
khu vực ASEAN, những cấu thành chủ yếu, đặc trưng, điểm mạnh, điểm yếu
và triển vọng phát triển của cơ chế này trong những năm tới. 4
- Phân tích tác động của cơ chế nhân quyền ASEAN với Việt Nam, cụ
thể là đến quan điểm, chính sách và sự tham gia của Việt Nam vào các hoạt
động nhân quyền ở khu vực và quốc tế.
- Đề xuất những giải pháp vận dụng cơ chế nhân quyền ASEAN để
tăng cường hòa nhập quốc tế, khu vực và nâng cao năng lực về bảo vệ và thúc
đẩy nhân quyền của Việt Nam.
4. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
Luận văn được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử của Chủ nghĩa Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh và
của Đảng, Nhà nước Việt Nam về quyền con người; pháp luật quốc tế về
quyền con người.
Luận văn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phân tích,
tổng hợp, so sánh, thống kê để làm sáng tỏ những vấn đề liên quan. Luận văn
cũng khai thác thông tin tư liệu của các công trình nghiên cứu đã công bố để
chứng minh cho các luận điểm.
5. Đóng góp mới về khoa học của luận văn
Luận văn là công trình đầu tiên phân tích một cách toàn diện về bối
cảnh hình thành, cấu trúc tổ chức, phương thức hoạt động của cơ chế nhân
quyền ASEAN. Luận văn không dừng lại ở việc phân tích thực trạng như
nhiều công trình nghiên cứu đã công bố, mà còn đưa ra dự đoán về viễn cảnh
phát triển của cơ chế nhân quyền ASEAN dựa trên việc khảo sát bối cảnh đặc
thù về chính trị, kinh tế, xã hội của khu vực. Quan trọng hơn, luận văn phân
tích đánh giá tác động của cơ chế nhân quyền ASEAN đến Việt Nam và đề
xuất phương hướng, giải pháp nhằm vận dụng cơ chế này cho các mục đích
hòa nhập quốc tế, khu vực và xây dựng năng lực về quyền con người ở nước
ta trong những năm tới – đây là điều mà các công trình nghiên cứu hiện có
chưa đề cập cụ thể. 6. Kết quả nghiên cứu và ý nghĩa của luận văn
Về mặt lý luận, luận văn góp phần bổ sung cho những nghiên cứu hiện
có ở Việt Nam về cơ chế nhân quyền khu vực nói chung, về cơ chế nhân
quyền ASEAN nói riêng. Thông qua đó, luận văn cũng góp phần làm phong
phú thêm nguồn tri thức và thông tin về quyền con người ở nước ta.
Về mặt thực tiễn, luận văn có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho các
cơ quan nhà nước hữu quan trong các hoạt động liên quan đến các cơ quan
trong cơ chế nhân quyền ASEAN, cũng như trong các hoạt động về bảo vệ và
thúc đẩy nhân quyền ở khu vực nay. Ngoài ra, luận văn còn có thể dùng làm
tài liệu tham khảo cho hoạt động giảng dạy, nghiên cứu về nhân quyền ở
Khoa Luật ĐHQG Hà Nội và các cơ sở đào tạo khác ở Việt Nam.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, Luận
văn gồm 3 chương như sau:
- Chương 1: Khái quát về các cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền
quốc tế và khu vực.
- Chương 2: Cơ chế bảo vệ và thúc đẩy nhân quyền khu vực ASEAN.
- Chương 3: Tác động và việc vận dụng cơ chế nhân quyền ASEAN ở
Việt Nam.