Thạc Sĩ Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn

iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN . i
LỜI CẢM ƠN ii
MỤC LỤC iii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT vii
DANH MỤC CÁC BẢNG viii
MỞ ĐẦU . 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài . 3
3. Đối tượng nghiên cứu . 3
4. Phạm vi nghiên cứu 4
5. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu . 4
6. Bố cục của luận văn 4
Chương 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CHUYỂN DỊCH
CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP GẮN VỚI XÂY DỰNG
NÔNG THÔN MỚI 6
1.1. Cơ sở lý luận về cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp 6
1.1.1. Khái niệm và cách tiếp cận cơ cấu kinh tế nông nghiệp 6
1.1.2. Quan niệm về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 12
1.1.3. Tính tất yếu phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 13
1.1.4. Nội dung, yêu cầu chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 14
1.1.5. Các yếu tố tác động và xu hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp . 21
1.1.6. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây dựng
thành công Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới 27
1.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, xây dựng
nông thôn ở một số nước trên thế giới và Việt Nam . 34
1.2.1. Kinh nghiệm của một số nước trên thế giới 34

iv
1.2.2. Kinh nghiệm chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với xây dựng nông
thôn mới của một số địa phương của Việt Nam 37
1.2.3. Bài học đối với Bắc Kạn về thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp 41
Chương 2: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 43
2.1. Câu hỏi nghiên cứu 43
2.2. Phương pháp thu thập thông tin . 43
2.2.1. Phương pháp thu thập thông tin thứ cấp 43
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin sơ cấp . 43
2.3. Phương pháp xử lý thông tin, xử lý số liệu 45
2.4. Phương pháp phân tích và mô tả số liệu . 45
2.5. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu . 46
2.5.1. Các chỉ tiêu về điều kiện tự nhiên . 46
2.5.2. Các chỉ tiêu về kinh tế 46
2.5.3. Các chỉ tiêu đánh giá xây dựng nông thôn mới . 46
2.5.4. Các chỉ tiêu đánh giá chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 46
Chương 3: THỰC TRẠNG CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ
NÔNG NGHIỆP GẮN VỚI XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI TỈNH
BẮC KẠN . 47
3.1. Khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Kạn . 47
3.1.1. Điều kiện tự nhiên 47
3.1.2. Kinh tế - xã hội . 50
3.1.5. Đánh giá chung về những thuận lợi và khó khăn của điều kiện tự
nhiên, kinh tế - xã hội đối với vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp . 52
3.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây
dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014 . 53
3.2.1. Kết quả thực hiện chương trình mục tiêu xây dựng nông thôn
mới theo Bộ tiêu chí quốc gia của tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014 53
3.2.2. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Bắc Kạn 58

v
3.2.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tỉnh Bắc
Kạn gắn với xây dựng nông thôn mới . 61
3.3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây
dựng nông thôn mới của các hộ điều tra . 82
3.3.1. Đối với hộ nông dân . 83
3.4. Nhận xét thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với
xây dựng nông thôn mới ở Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014 92
3.4.1. Những kết quả đạt được 92
3.3.2. Những tồn tại, hạn chế và nguyên nhân: . 93
Chương 4: GIẢI PHÁP ĐẨY MẠNH CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU
KINH TẾ NÔNG NGHIỆP GẮN VỚI XÂY DỰNG NÔNG THÔN
MỚI TỈNH BẮC KẠN GIAI ĐOẠN 2015 - 2020 . 96
4.1. Phương hướng, mục tiêu phát triển kinh tế xã hội và chuyển dịch cơ
cấu kinh tế nông nghiệp của Bắc Kạn đến 2020 . 96
4.1.1. Quan điểm, mục tiêu của Đảng, Nhà nước về nông nghiệp, nông
dân, nông thôn 96
4.1.2. Định hướng, mục tiêu của Bắc Kạn về chuyển dịch cơ cấu kinh
tế nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới 98
4.2. Nhiệm vụ cần thực hiện đến năm 2020 nhằm thúc đẩy chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp . 101
4.2.1. Mục tiêu xây dựng nông thôn mới đến 2020 . 101
4.2.2. Một số nhiệm vụ cần thực hiện đến năm 2020 liên quan đến
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp . 102
4.3. Giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với
Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn giai đoạn
2015 - 2020 102
4.3.1. Hoàn thành quy hoạch chi tiết phát triển ngành nông nghiệp
theo vùng . 103

vi
4.3.2. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu cây trồng, vật nuôi theo hướng
sản xuất hàng hóa, nâng cao hiệu quả sử dụng tài nguyên nông nghiệp. . 105
4.3.3. Tăng cường liên kết sản xuất và tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp . 107
4.3.4. Đa dạng hóa nguồn vốn đầu tư vào chuyển dịch cơ cấu kinh tế
nông nghiệp 109
4.3.5. Nâng cao trình độ đội ngũ cán bộ, lao động phổ thông đáp ứng
yêu cầu sản xuất nông nghiệp . 111
4.3.6. Tăng cường ứng dụng khoa học - công nghệ vào sản xuất nông nghiệp 112
4.3.7. Tăng cường xây dựng hạ tầng thiết yếu phục vụ phát triển kinh
tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 115
4.4. Kiến nghị . 117
4.4.1. Đối với Nhà nước . 117
4.4.2. Đối với tỉnh Bắc Kạn 118
KẾT LUẬN . 120
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO . 121
PHẦN PHỤ LỤC 125

vii
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
STT Ký hiệu chữ viết tắt Nguyên nghĩa
1 CP Chính phủ
2 DNNN Doanh nghiệp nhà nước
3 HĐND Hội đồng nhân dân
4 HTX Hợp tác xã
5 KHĐT Kế hoạch đầu tư
6 KHKT Khoa học kỹ thuật
7 MTQG Mục tiêu quốc gia
8 NN&PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn
9 NQ Nghị quyết
10 QĐ Quyết định
11 TT Thông tư
12 TTLT Thông tư liên tịch
13 TW Trung ương
14 UBND Ủy ban nhân dân

viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3.1. Hiện trạng sử dụng quỹ đất tỉnh Bắc Kạn năm 2014 . 49
Bảng 3.2: Giá trị tổng sản phẩm xã hội trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai
đoạn 2010 - 2014 theo ngành kinh tế 59
Bảng 3.3: Cơ cấu tổng sản phẩm xã hội theo ngành kinh tế giai đoạn
2010 - 2014 59
Bảng 3.4: Quy hoạch và hiện trạng sử dụng đất nông nghiệp giai đoạn
2010 - 2014 63
Bảng 3.5: Giá trị sản xuất và cơ cấu giá trị sản xuất nội bộ ngành nông
nghiệp giai đoạn 2010 - 2014 theo ngành kinh tế 65
Bảng 3.6: Giá trị sản xuất và cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt theo
nhóm cây trồng giai đoạn 2010 - 2014 68
Bảng 3.7: Kết quả sản xuất một số cây trồng hàng năm chủ yếu giai
đoạn 2010 - 2014 70
Bảng 3.8: Kết quả sản xuất một số cây trồng lâu năm chủ yếu giai đoạn
2010 - 2014 71
Bảng 3.9: Giá trị sản xuất và cơ cấu giá trị sản xuất phân ngành chăn
nuôi theo nhóm vật nuôi và sản phẩm giai đoạn 2010 - 2014 73
Bảng 3.10: Kết quả chăn nuôi một số vật nuôi chủ yếu giai đoạn 2010 -
2014 . 74
Bảng 3.11: Số lượng doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực nông
nghiệp trên địa bàn Bắc Kạn tính đến 31/12/2014 . 76
Bảng 3.12: Các hình thức tổ chức sản xuất hoạt động trong lĩnh vực
nông nghiệp tại tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014 79
Bảng 3.13: Cơ cấu lao động của Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014 . 82
Bảng 3.14: Điều kiện sản xuất của các hộ điều tra năm 2014 . 83
Bảng 3.15: Một số chỉ tiêu kết quả sản xuất nông nghiệp chủ yếu của các
hộ điều tra năm 2014 85

ix
Bảng 3.16: Giá trị sản xuất nông nghiệp và giá trị sản phẩm hàng hóa
của hộ điều tra năm 2014 86
Bảng 3.17: Kết quả đánh giá của hộ điều tra về các yếu tố đẩy mạnh
chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp . 87
Bảng 3.18: Mối quan hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp
với xây dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn . 88
Bảng 3.19: Mối quan hệ giữa xây dựng nông thôn mới với chuyển dịch
cơ cấu kinh tế tỉnh Bắc Kạn 89
Bảng 3.20: Kết quả chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây
dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn 90
Bảng 3.21: Nguyên nhân hạn chế trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn
với xây dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn . 91
Bảng 4.1. Mục tiêu phát triển nông nghiệp tỉnh Bắc Kạn đến năm 2020 100


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Sau gần 30 năm thực hiện đường lối đổi mới, dưới sự lãnh đạo của Ðảng
nông nghiệp, nông dân, nông thôn nước ta đã đạt được thành tựu khá toàn diện và to
lớn. Nông nghiệp tiếp tục phát triển với tốc độ khá cao theo hướng sản xuất hàng
hóa, nâng cao năng suất, chất lượng và hiệu quả; đảm bảo vững chắc an ninh lương
thực quốc gia; một số mặt hàng xuất khẩu chiếm vị thế cao trên thị trường thế giới.
Kinh tế nông thôn chuyển dịch theo hướng tăng công nghiệp, dịch vụ, ngành nghề;
các hình thức tổ chức sản xuất tiếp tục đổi mới. Kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội
được tăng cường; bộ mặt nhiều vùng nông thôn thay đổi. Ðời sống vật chất và tinh
thần của dân cư ở hầu hết các vùng nông thôn ngày càng được cải thiện. Xóa đói,
giảm nghèo đạt kết quả to lớn; hệ thống chính trị ở nông thôn được củng cố và tăng
cường; dân chủ cơ sở được phát huy; an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được
giữ vững. Vị thế chính trị của giai cấp nông dân ngày càng được nâng cao.
Tuy nhiên, những thành tựu đạt được chưa tương xứng với tiềm năng, lợi thế
và chưa đồng đều giữa các vùng. Nông nghiệp phát triển còn kém bền vững, tốc độ
tăng trưởng có xu hướng giảm dần, sức cạnh tranh thấp, chưa phát huy tốt nguồn
lực cho phát triển sản xuất; nghiên cứu, chuyển giao khoa học - công nghệ và đào
tạo nguồn nhân lực còn hạn chế. Việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế và đổi mới cách
thức sản xuất trong nông nghiệp còn chậm, phổ biến vẫn là sản xuất nhỏ, phân tán;
năng suất, chất lượng, giá trị gia tăng nhiều mặt hàng thấp. Công nghiệp, dịch vụ và
ngành nghề phát triển chậm, chưa thúc đẩy mạnh mẽ chuyển dịch cơ cấu kinh tế và
lao động ở nông thôn. Các hình thức tổ chức sản xuất chậm đổi mới, chưa đáp ứng
yêu cầu phát triển mạnh sản xuất hàng hóa. Nông nghiệp và nông thôn phát triển
thiếu quy hoạch, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội còn yếu kém, môi trường ngày
càng ô nhiễm; năng lực thích ứng, đối phó với thiên tai còn nhiều hạn chế. Ðời sống
vật chất và tinh thần của người dân nông thôn còn thấp, tỷ lệ hộ nghèo cao, nhất là
vùng đồng bào dân tộc, vùng sâu, vùng xa; chênh lệch giàu, nghèo giữa nông thôn
và thành thị, giữa các vùng còn lớn, phát sinh nhiều vấn đề xã hội bức xúc.

2
Trên cơ sở những thành tựu đã đạt được và những tồn tại, yếu kém cần khắc
phục, nhằm xây dựng nông nghiệp, nông thôn theo đúng mục tiêu, định hướng của
Đảng đã đề ra. Tại Hội nghị lần thứ 7 Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá X đã
ban hành Nghị quyết số 26-NQ/TW ngày 05 tháng 8 năm 2008 về nông nghiệp,
nông dân, nông thôn; Chính phủ xây dựng Nghị quyết số 24/2008/NQ-CP ngày 28
tháng 10 năm 2008 về Chương trình hành động thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần
thứ 7 của Ban Chấp hành Trung ương khóa X về nông nghiệp, nông dân, nông thôn;
Thủ tướng Chính phủ ban hành Quyết định số 491/QĐ-TTg ngày 16 tháng 4 năm
2009 về việc ban hành bộ tiêu chí quốc gia về nông thôn mới làm căn cứ để xây dựng
nội dung chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới; Quyết định số
800/QĐ-TTg ngày 04 tháng 06 năm 2010 của Thủ tưởng Chính phủ phê duyệt
chương trình mực tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020.
Là một tỉnh miền núi cao thuộc vùng Đông bắc Bắc bộ, Bắc Kạn được tái lập
từ năm 1997, đến nay tỉnh có 8 đơn vị hành chính gồm 7 huyện và 1 thị xã với tổng
số 122 xã, phường, thị trấn. Dân số trên 305.000 người, với 7 dân tộc chủ yếu
gồm Tày, Nùng, Dao, Kinh, Mông, Hoa, Sán Chay, trong đó dân tộc thiểu số
chiếm trên 80%. Diện tích đất tự nhiên là 485.941 ha, trong đó đất nông nghiệp là
411.987 ha chiếm 84,78%. Sản xuất Nông nghiệp và phát triển nông thôn của tỉnh
trong những năm gần đây đã đạt được những thành tựu quan trọng, với tốc độ phát
triển nông nghiệp nhanh và bền vững: Sản xuất lương thực có bước phát triển, đảm
bảo an ninh lương thực trên địa bàn tỉnh; bước đầu đã hình thành một số vùng sản
xuất chuyên canh tập trung để làm tiền đề cho phát triển công nghiệp chế biến.
Nông thôn từng bước phát triển vượt bậc, cơ sở hạ tầng nông nghiệp có chuyển biến
tích cực.
Với mong muốn nghiên cứu, tìm hiểu thực trạng về cơ cấu kinh tế và quá
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của địa phương, nhằm cụ thể hoá định
hướng của Đảng và Nhà nước về chuyển dịch cơ cấu kinh tế, phát triển nông
nghiệp, nông thôn trong giai đoạn mới, chung tay xây dựng nông thôn mới trên địa
bàn tỉnh nhà, xuất phát từ thực tế khách quan nêu trên, tôi lựa chọn đề tài: “Chuyển
dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây dựng nông thôn mới tỉnh Bắc Kạn”

3
làm chủ đề nghiên cứu viết luận văn tốt nghiệp chương trình thạc sĩ quản lý kinh tế
do trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh - Đại học Thái Nguyên đào tạo,
niên khoá 2013 - 2015.
2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài
2.1. Mục tiêu chung
- Từ việc nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng về chuyển dịch cơ cấu
kinh tế nông nghiệp và kết quả triển khai thực hiện chương trình mục tiêu quốc gia
về xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn, luận văn đưa ra những giải
pháp chủ yếu thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với chương trình
mục tiêu quốc gia về xây dựng nông thôn mới ở tỉnh Bắc Kạn trong những năm tới
diễn ra nhanh chóng và đạt kết quả tốt, phù hợp với điều kiện của địa phương.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về cơ cấu kinh tế, cơ cấu kinh tế
nông nghiệp; chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chương trình xây dựng
nông thôn mới.
- Đánh giá thực trạng cơ cấu kinh tế nông nghiệp của tỉnh Bắc Kạn và quá
trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong những năm qua.
- Phân tích các yếu tố tác động tới quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp của tỉnh Bắc Kạn.
- Mô tả thực trạng tình hình xây dựng nông thôn so với hệ thống tiêu chí quốc
gia về nông thôn mới ở tỉnh Bắc Kạn. Phân tích những điểm mạnh, những khó khăn
trở ngại và những tiềm năng trong xây dựng nông thôn mới ở Bắc Kạn.
- So sánh mối liên hệ giữa chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và chương
trình xây dựng nông thôn mới hiện nay của Bắc Kạn.
- Đề xuất những giải pháp chủ yếu trong xây dựng nông thôn mới nhằm thúc
đẩy nhanh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Bắc Kạn trong
giai đoạn 2015 - 2020 đảm bảo phù hợp với điều kiện của địa phương.
3. Đối tượng nghiên cứu
Là những vấn đề lý luận và thực tiễn thuộc về cơ cấu kinh tế, kinh tế nông
nghiệp, nông thôn mới giai đoạn 2010- 2014 định hướng 2020

4
Các tiêu chí xây dựng nông thôn mới đang được Bắc Kạn áp dụng để xây
dựng thành công mô hình nông thôn mới.
4. Phạm vi nghiên cứu
4.1. Về nội dung
Đề tài tập trung đánh giá thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp và
chương trình nông thôn mới trên địa bàn nghiên cứu trong những năm qua, tìm ra
những căn cứ, đề xuất giải pháp chủ yếu, đột phá, có ý nghĩa thực tiễn nhằm thực hiện
chương trình xây dựng nông thôn mới hiệu quả, thúc đẩy nhanh quá trình chuyển dịch
cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở tỉnh Bắc Kạn trong giai đoạn 2015 - 2020.
4.2. Về không gian
Đề tài nghiên cứu cơ cấu kinh tế, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp trên địa bàn cụ thể là tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2010 - 2014. Cụ thể luận văn sẽ
thực hiện đánh giá chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây dựng nông
thôn mới trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn.
4.3. Về thời gian
- Phần tổng quan thu thập từ các tài liệu đã công bố còn hiệu lực từ những
năm trước đến nay.
- Các số liệu, tài liệu phục vụ đánh giá thực trạng địa bàn nghiên cứu được thu
thập trong khoảng thời gian từ 2010 - 2014
- Phần định hướng tham khảo các tài liệu về mục tiêu, phương hướng phát
triển đến năm 2020.
5. Ý nghĩa khoa học của đề tài nghiên cứu
Báo cáo kết quả nghiên cứu đề tài và các giải pháp kiến nghị giúp cho các nhà
hoạch định chính sách của tỉnh (Lãnh đạo tỉnh, các Sở KHCN, Sở NN&PTNT, Sở
KHĐT .) có căn cứ và cơ sở khoa học trong việc xây dựng chiến lược và chính
sách phát triển kinh tế của tỉnh nói chung và từng lĩnh vực nói riêng và đặc biệt
trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo phát triển kinh tế - xã hội, chuyển dịch cơ cấu kinh
tế gắn với xây dựng nông thôn mới.
6. Bố cục của luận văn
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn sẽ được bố cục bao gồm bốn chương.

5
Chương 1 . Cơ sở lý luận và thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông
nghiệp và xây dựng nông thôn mới.
Chương 2. Phương pháp nghiên cứu
Chương 3. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn với xây
dựng nông thôn mới trên địa bàn Bắc Kạn
Chương 4. Giải pháp đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn
với xây dựng nông thôn mới trên địa bàn tỉnh Bắc Kạn giai đoạn 2015 - 2020.