Tiến Sĩ Chọn giống lúa và kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình lúa - tôm ở tỉnh bạc liêu

Luận án tiến sĩ năm 2013
Đề tài: CHỌN GIỐNG LÚA VÀ KỸ THUẬT CANH TÁC LÚA CHO MÔ HÌNH LÚA -TÔM Ở TỈNH BẠC LIÊU

MỤC LỤC
Nội dung Trang
Trang phụ bìa ii
Trang cảm tạ iii
Cam đoan iv
Mục lục v
Danh sáchbảng x
Danh sáchhình xii
Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt xv
Tóm lược xvi
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục tiêu đề tài 2
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2
4. Nội dung nghiên cứu 2
5. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài 3
Chương 1 - TỔNG QUAN TÀI LIỆU 5
1.1 Giới thiệu chung về tỉnh Bạc Liêu 5
1.11 Vị trí địa lý 5
1.1.2 Về khí hậu 5
1.1.3 Về điều kiện đất đai 5
1.1.4 Mô hình canh tác lúa -tôm ở tỉnh Bạc Liêu 6
1.1.5 Về tình hình xâm nhập mặn ở Bạc Liêu 9
1.1.6 Về sản xuất lúa trong mô hình lúa -tôm ở Bạc Liêu 10
1.2 Ảnh hưởng củamặn lên cây lúa 10
1.2.1 Ảnh hưởng bất lợi của mặn đến sinh trưởng cây lúa 11
1.2.1.1 Ảnh hưởng giai đoạn nảy mầm và đầu giai đoạn mạ 12
1.2.1.2 Ảnh hưởng của mặn lên chiều cao cây lúa 13
1.2.1.3 Ảnh hưởng của mặn lên số chồi (bông) lúa 14
1.2.1.4 Ảnh hưởng của mặn lên chiều dài bông lúa 15
1.2.1.5 Ảnh hưởng của mặn lên số hạt chắc trên bông và phần trăm
hạt chắc
15
1.2.1.6 Ảnh hưởng của mặn lên trọng lượng 1.000 hạt 16
1.2.1.7 Ảnh hưởng của mặn lên năng suất hạt lúa 16
1.2.1.8 Độ hữu thụ của hạt 18
1.2.2 Sự thích nghi của cây lúa đối với điều kiện mặn 18
1.2.2.1 Ngưỡng chống chịu mặn 19
1.2.2.2 Sự hấp thu lựa chọn giữa những ion 19
1.2.2.3 Tương tác với tốc độ sinh trưởng 22
1.2.2.4 Sự phân phối muối giữa các lá 22
vii
Nội dung Trang
1.3 Chọn tạo giống lúa chống chịu mặn 23
1.3.1 Nghiên cứu về di truyền tínhchống chịu mặn 23
1.3.2 Một số kết quả chọn tạo giống lúa chống chịu mặn 27
1.3.2.1 Những thành tựu của thế giới 27
1.3.2.2 Một số thành tựu ở Việt Nam 28
1.3.3 Áp dụng kỹ thuật chọn giống bằng xử lý với nước muối 6‰ 31
1.3.4 Áp dụng kỹ thuật điện di DNA (microsattelite) 31
1.4 Kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa -tôm trên đất nhiễm mặn 32
1.4.1 Thiết kế và xây dựng ruộng lúa -tôm 32
1.4.2 Kỹ thuật canh tác lúa 33
1.4.3 Thời vụ canh tác lúa-tôm 34
1.4.4 Một số hạn chế của canh tác lúa trong hệ thống lúa -tôm 35
1.4.5 Một số kết quả nghiên cứu mô hình canh tác lúa -tôm ở ĐBSCL 35
1.5 Đất mặn và biện pháp cải tạo đất mặn 36
1.5.1 Cải thiện năng suất cây trồng bằng phương pháp canh tác 37
1.5.2 Cải thiện năng suất cây trồngbằng tăng cường các hợp chất chứa
calcium
38
Chương 2 -PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP 42
2.1 Phương tiện 42
2.1.1 Thời gian 42
2.1.2 Địa điểm 42
2.1.3 Thờitiết vùng nghiên cứu trong thời gian thực hiện đề tài 42
2.1.4 Vật liệu và hóa chất dùng trong nghiên cứu 43
2.4 Phương pháp 46
2.2.1 Điều tra đặc điểm nông hộ và hiệu quả kinh tế của mô hình lúa -tôm
ở Bạc Liêu
46
2.2.2 Chọn giống chịu mặn cho mô hình canh tác lúa -tôm ở Bạc Liêu 46
2.2.2.1 Chọn giống lúa cao sản chịu mặn cho mô hình canh tác lúa -tôm
46
2.2.1.2 Chọn giống lúa mùa chịu mặn cho mô hình lúa -tôm 52
2.2.3 Kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa -tôm 53
2.2.3.1 Điều tra kỹ thuật canh tác lúa -tôm của nông dân trong mô
hình lúa -tôm ở Bạc Liêu
53
2.2.3.2Điều tra kỹ thuật nuôi tôm của nông dân trong mô hình lúa -tôm ảnh hưởng đến canh tác lúa
54
2.2.3.3 Khảo sát diễn biến một số đặc tính nước trong canh tác lúa -tôm có khả năng ảnh hưởng đến cây lúa
54
2.2.3.4 Khảo sát diễn biến một số đặc tính hóa học đất trong canh tác
lúa -tôm có khả năng ảnh hưởng đến cây lúa
54
2.2.3.5 Ảnh hưởng của biện pháp quản lý n ước trên đ ất mặn sau
vụ tôm đến năng suất lúa
55
viii
Nội dung Trang
2.2.3.6 Ảnh hưởng của dạng Ca
2+
bón trên đất mặn đến sự sản sinh
proline của cây lúa
57
2.2.3.7 Ảnh hưởng của dạng và liều lượng Ca
2+
bón đến sự sinh
trưởng và năng suất lúa
59
2.2.3.8 Tổng hợp kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa -tôm 60
2.2.4 Phương pháp phân tích số liệu 60
Chương 3 - KẾT QUẢ THẢO LUẬN 61
3.1 Đặc điểm nông hộ và hiệu quả kinh tế của mô hình lúa –tôm ở Bạc Liêu 61
3.1.1 Diện tích và năng suất lúa trong mô hình lúa -tôm từ 2000 –2010 ở
Bạc Liêu
61
3.1.2 Tuổi, trình độ học vấn, số nhân khẩu và lao động chínhcủa hộ canh
tác lúa -tôm ở Bạc Liêu
62
3.1.3 Thời gian canh tác lúa -tôm của hộ nông dân ở Bạc Liêu 65
3.1.4 Diện tích canh tác lúa -tôm của nông hộ ở Bạc Liêu 67
3.1.5 Tỷ lệ diện tích ruộng, mương và bờ trong canh tác lúa -tôm của nông
hộ ở Bạc Liêu
68
3.1.6 Hiệu quả kinh tế trong canh tác lúa -tôm ở Bạc Liêu 68
3.1.6.1 Hiệu quả kinh tế trồng lúa của mô hình lúa -tôm tại Bạc Liêu 68
3.1.6.2 Hiệu quả kinh tế nuôi tôm của mô hình lúa -tôm Bạc Liêu 71
3.1.6.3 Hiệu quả kinh tế của mô hình lúa -tôm ở Bạc Liêu 71
3.2 Chọn giống lúa chịu mặn cho mô hình lúa -tôm tỉnh Bạc Liêu 72
3.2.1 Chọn giống lúa cao sản chịu mặn cho mô hình canh tác lúa -tôm 72
3.2.1.1 Trắc nghiệm khả năng chịu mặn của tập đoàn 17 giống lúa
triển vọng bằng nước muối 6‰
72
3.2.1.2 Đánh giá sự sinh trưởng và năng suất của 11 giống lúa chịu
mặn trồng trên đất lúa -tôm tại Bạc Liêu
73
3.2.1.3 Khảo sát phẩm chất gạo của 3 giống lúa cao sản OM6377,
OM6677 và OM 5629 chịu mặn có năng suất cao nhất
78
3.2.1.4 Kiểm tra khả năng chịu mặn của 3 giống lúa OM6377,
OM6677 và OM5629 bằng phương pháp điện di DNA
79
3.2.2 Chọn giống lúa mùa chịu mặn cho mô hình lúa -tôm 80
3.2.2.1 Thanh lọc giống lúachịu mặn của tập đoàn 56 giống lúa mùa
theo phương pháp IRRI (1997)bằng dung dịch Yoshida có bổ
sung muối
80
3.2.2.2 Đánh giá phẩm chất hạt gạo của tập đoàn 56 giống lúa mùa 81
3.2.2.3 Kiểm tra khả năng chịu mặn của 4 giống lúa mùa có khả năng
chịu mặn và phẩm chất tốt bằng phương pháp điện di DNA
86
3.2.2.4 Tuyển chọn giống lúa mùa chống chịu mặn 87
3.3 Kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa -tôm 87
3.3.1 Kỹ thuật canh tác lúa của nông dântrong mô hình lúa -tôm Bạc Liêu 87
3.3.1.1 Kỹ thuật chuẩn bị ruộng trước khi canh tác lúa trong mô hình
lúa -tôm ở Bạc Liêu
87
ix
Nội dung Trang
3.3.1.2 Giống lúa và phân bón, thuốc bảo vệ thực vật sử dụng trong
canh tác lúa
89
3.3.1.3 Kỹ thuật quản lý nước trong canh tác lúa của mô hình lúa -tôm ở Bạc Liêu
92
3.3.2 Kỹ thuật nuôi tôm của nông dân trong mô hình lúa -tôm ảnh hưởng
đến canh tác lúa
94
3.3.2.1 Kỹ thuật chuẩn bị ruộng trước khi thả tôm ở Bạc Liêu 94
3.3.2.2 Tôm giống và phân bón, hóa chất sử dụng trong nuôi tôm sú ở
Bạc Liêu
96
3.3.2.3 Kỹ thuật quản lýnước nuôi tôm trong mô hình lúa -tôm 97
3.3.3 Diễn biến một số đặc tính nước trong canh tác lúa -tôm ảnh hưởng
đến canh tác lúa
98
3.3.3.1 pH của nước 98
3.3.3.2 Fe tổng số và Al
3+
củanước 100
3.3.3.3 Ca
2+
củanước 102
3.3.3.4EC của nước 103
3.3.4 Diễn biến một số đặc tính hóa học đất trong canh tác lúa -tôm ở Bạc
Liêu ảnh hưởng đến canh tác lúa
104
3.3.4.1 pH của đất 104
3.3.4.2 Fe và Al
3+
của đất 106
3.3.4.3 Ca
2+
và Mg
2+
trao đổi trong đất 107
3.3.4.4 Na
+
trong dung dịch đất trích bão hòa 109
3.3.4.5EC trong dung dịch đất trích bão hòa 111
3.3.4.6 Trị số ESP 113
3.3.5 Ảnh hưởng của biện pháp quản lý n ước trên đất mặn sau vụ tôm
đến năng suất lúa OM667
115
3.3.5.1 Diễn biến pH qua các giai đoạn sinh trưởng của cây lúa 115
3.3.5.2Diễn biến EC qua các giai đoạn sinh trưởng của cây lúa 116
3.3.5.3 Chiều cao cây lúa ở các giai đoạn sinh trưởng của cây lúa 117
3.3.5.4 Số chồi (bông)/chậu 118
3.3.5.5 Chiều dài bông 121
3.3.5.6 Số hạt chắc và phần trăm hạt chắc (%)/bông 122
3.3.5.7 Trọng lượng 1000 hạt (g) 123
3.3.5.8 Năng suất lúa (g/chậu) 124
3.3.5.9 Độ hữu thụ của hạt lúa 125
3.3.5.10 Chỉ số thu hoạch 127
3.3.6 Ảnh hưởng của dạng calcium bón trên đất mặn đến sự sản sinh proline
trong của cây lúa OM6677
129
3.3.6.1EC của nước và đất 129
3.3.6.2 pH của nước và đất 130
3.3.6.3 Ảnh hưởng của dạng cacium lên sự tích lũy proline trong cây 132
x
Nội dung Trang
lúa dưới điều kiện tưới mặn
3.3.6.4 Ảnh hưởng của dạng calcium lên chiều cao cây lúa 135
3.3.6.5 Ảnh hưởng của dạng calcium lên số chồi (bông) lúa 137
3.3.6.6 Ảnh hưởng của dạng calcium lên chiều dài bông lúa 138
3.3.6.7 Ảnh hưởng của dạng calcium lên số hạt chắc và phần trăm hạt
chắc trên bông (%)
138
3.3.6.8Ảnh hưởng của dạng calcium lên trọng lượng 1000 hạt(g) 139
3.3.6.9 Ảnh hưởng của dạng calcium lên năng suất lúa (g/chậu) 139
3.3.6.10Chỉ số thu hoạch 141
3.3.6.11Hàm lượng các cation trao đổi trong đất 142
3.3.7 Ảnh hưởng của dạng và liều lượng calcium bón đến sự sinh trưởng và
năng suất lúa OM6677
145
3.3.7.1Diễn biến EC của ruộng thí nghiệm 145
3.3.7.2Diễn biến pH của ruộng thí nghiệm 145
3.3.7.3 Ảnh hưởng của calcium lên chiều cao cây lúa (cm) ở các giai
đoạn sinh trưởng
146
3.3.7.4 Ảnh hưởng của calcium lên số bông/m
2
148
3.3.7.5 Ảnh hưởng của calcium lên số hạt chắc và phần trăm hạt chắc 149
3.3.7.6 Ảnh hưởng của calcium lên trọng lượng 1.000 hạt (g) 150
3.3.7.7 Ảnh hưởng của calcium lên năng suất lúa (tấn/ha) 151
3.3.8 Tổng hợp kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa –tôm 152
3.3.8.1 Xây dựng ruộng 152
3.3.8.2 Kỹ thuật canh tác lúa 152
KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ 154
4.1 Kết luận 154
4.2 Đề nghị 154
Các công trình đã công bố có liên quan đến luận án
Phụ lục

TÓM LƯỢC
Đề tài “Chọn giống lúa và kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình lúa -tôm ở tỉnh Bạc
Liêu”được thực hiện nhằmchọn rađược giống lúa cao sản và lúa mùacó khả năng
chịu mặn tốt và xây dựng kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình lúa -tôm ở Bạc Liêu.
Đề tài được tiến hành qua 3 phần: (1) Điều tra 360 phiếu về đặc điểm nông hộ và
hiệu quả kinh tế của mô hình lúa –tôm ở 4 huyện của tỉnh Bạc Liêu; (2) Chọn
giống lúa chịu mặn từ tập đoàn 17 giống lúa cao sản có triển vọng và 56 giống lúa
mùa được thu thập ở ven biển ĐBSCL; (3) Xây dựng quy trình canh tác lúa cho mô
hình lúa –tôm ở Bạc Liêu trên cơ sở điều tra kinh nghiệm của nông dân, khảo sát
diễn biến đặc tính đất, nước vùng nghiên cứu và kết quả của những thí nghiệm về
quản lý nước và bón can-xi.
Kết quả cho thấy: (1) Chọn được 3 giống lúa cao sản có khả năng chống chịu mặn
tốt, có chiều dài hạt thuộc nhóm hạt dài, hàm lượng amylose thuộc nhóm thấp, trung
bìnhvàhàm lượng protein tổng số >9% làcác giống: OM5629, OM6677, OM6377;
(2) Chọn được 4 giống lúa mùa có khả năng chịu mặntốt, có phẩm chất gạo thuộc
nhóm hạt dài (6,6 -7,5 mm), có hàm lượng amylose thuộc nhóm trung bình (20 -24%) và hàm lượng protein tổng số > 9%, là các giống: Nàng Thơm muộn, Tài
Nguyên (TG), Một Bụi Đỏ, Rạch Giá; (3) Kỹ thuật canh tác lúa trong mô hình lúa -tômnhư sau: (i) Thời vụ: Canh tác vụ lúa từ tháng 8 đến tháng 12 hàng năm. Trước
mỗi vụ lúa cần dành 15 -30 ngày để cải tạo đất, vuông; (ii) Làm đất: Đầu mùa mưa
tháo nước rửa mặn từ 9 -20 lần trong thời gian 15 -20 ngày và ngâm đất 7 ngày;
Trong thời gian làm đất, tiến hành bón Can-xi dạng CaSO
4
(thạch cao) với liều
lượng 550 kg ha
-1
hoặc Can-xi dạng CaO (đá vôi nung) với liều lượng 450 kg ha
-1
;
(iii) Cấy sạ: Gieo mạ cấy vào tháng 5, tháng 6 và cấy vào khoảng cuối tháng 6 hoặc
đầu tháng 7 với lượng giống từ 50 -60 kg cho 1.000m
2
để cấy cho 1 ha; hoặc sạ trực
tiếp 100 -120 kg/ha đối với lúa cao sản; hay từ 40 -60 kg/ha đối với lúa mùa; (iv)
Quản lý nước: Kết thúc vụ nuôi tôm tận dụng nguồn nước mưa, nước kênh mương
để giữ trên mặt ruộng từ 10 -20 cm. Tránh rò rỉ nước hoặc xâm nhập mặn. Trước
xviii
khi sạ nên tiến hành tháo cạn nước, xử rãnh cho khô ruộng. Khi lúa phát triển từ 5 -7 ngày tiến hành cho nước vào ruộng từ từ theo chiều cao cây lúa và giữ ở mức 10 -20 cm trong suốt quá trình sinh trưởng phát triển của cây lúa. Rút nước cho khô
trước khi thu hoạch 7 -10 ngày; (v) Bón phân: Lượng phân được sử dụng cho ha
đất trồng lúa là: 300 -350 kg phân lân; 60 -100 kg phân urê; 100 -130 kg phân
NPK (20 -20 -15); (vi) Phòng trừ sâu bệnh: áp dụng các biện pháp quản lý dịch hại
tổng hợp IPM.
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Đất mặn ở Đồng bằng sông Cửu Long chiếm hơn 740.000 ha, đứng sau đất
phù sa và đất phèn, phân bố chủ yếu ở các tỉnh Bến Tre, Long An, Tiền Giang, Trà
Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau và Bạc Liêu(Nguyễn Bảo Vệ và ctv., 2005) [21]. Theo
báo cáo của Tổ chức Nông Lương Liên hiệp quốc (FAO) [83] Đồng bằng sông
Hồng và Đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị ảnh hưởng nặng nề nhất do biến đổi khí
hậu gây ra,trong đó Bạc Liêu là 1 trong 3 tỉnhbị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất do
nước biển dâng đi kèm mặn xâm nhập.
Bạc Liêu có diện tích đất tự nhiên 2.594 km
2
, địa hìnhkhá bằng phẳng, sông
rạch và kênh đào chằng chịt, nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, thời tiết
chia thành hai mùa rõ rệt: mùa khô (mùa nắng) bắt đầu từ tháng 10-11 năm trước
đến tháng 4-5 năm sau; mùa mưa bắt đầu từ tháng 4-5 đến tháng 10-11. Nhiệt độ
trung bình năm 28,5
0
C, nhiệt độ thấp nhất trong năm là 21
0
C (vào mùa mưa), nhiệt
độ cao nhất trong năm là 36
0
C (vào mùa nắng). Bạc Liêu có bờ biển dài 56 km, thấp
và phẳng rất thích hợp để phát triển nghề trồng trọt hoặc nuôi thủy sản, với mô hình
canh tác lúa -tôm phổ biến với tính khả thi cao đã thu hút được sự quan tâm đặc
biệt và có sức hấp dẫn mạnh đối với người dân trong vùng và các địa phương lân
cận, trở thành phươngthức sản xuất của nhiều hộ nông dân (Huỳnh Minh Hoàng và
Lâm Văn Khanh, 2004). Tuy nhiên, sau một thời gian thực hiện mô hình lúa -tôm,
một số vấn đề về môi trường bắt đầu nảy sinh và gây ra mối quan ngại về tính bền
vững của mô hình này (Võ Tòng Xuân, 1995) [55]. Nước mặn có thể xâm nhập vào
đất canh tác lúa -tôm mang nguy cơ làm suy thoái đất (Lê Xuân Thuyên, 1999; Lê
Quang Trí và ctv., 2009; Nguyễn Hữu Kiệt và ctv., 2010) [18], [16], [23]. Bên cạnh,
sự gia tăng nhanh chóng diện tích canh tác lúa -tômtheo nhu cầu của nông dân,
việc áp dụng kỹ thuật canh táctheo kinh nghiệm, giống lúa chống chịu mặn còn
thiếu, cũng như chưa được quan tâm nghiên cứu đúng mức(Hà Văn Thắng, 2009;
Hồ Quang Cua, 2009; Nguyễn Thị Thanh Tâm và Nguyễn Thanh Bình, 2009;
Nguyễn Văn Tranh, 2009, Phan Minh Quang, 2009) [9], [10], [31],[37], [42] sẽ là
những nguyên nhân gây ra sự mặn hóa của đất, làm suy thoái môi trường đấtcanh
tác, ảnh hưởng đến năng suất lúa và gây ra những tổn thất không nhỏ về kinh tế của
hộ nông dân trong vùng canh tác lúa -tôm ở Bạc Liêu.
2
Trong những năm gần đây, việc ứng dụng các kỹ thuật chọn lọc giống chống
chịu mặn ngày càng được ứng dụng rộng rãi, đặc biệt là kỹ thuật điện di DNA
(microsattelite) để chọn được những giống có khả năng chống chịu mặn(Nguyen
Thi Lang và ctv.,2001) [148], đồng thời yều cầu thực tiễn cũng đặt ra cần có sự kết
hợp giữa sử dụng giống chống chịu mặn với việc nghiên cứu để tìm biện pháp kỹ
thuật canh tác thích hợp nhằm hạn chế tác hại của mặn ảnh hưởng đến năng suất cây
lúa, đồng thời duy trì được tính bền vững của môi trường đất canh tác.
Để góp phần vào mục tiêu trên, nhằm làm tăng năng suất và sản lượng lúa
cũng như duy trì được môi trường đất canh tác bền vững ở tỉnh Bạc Liêu, đề tài:
"Chọn giống lúa và kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình lúa -tôm ở tỉnh Bạc Liêu"
được tiến hành.
2. Mục tiêu của đề tài
-Chọn được giốnglúa cao sản và lúa mùa có khả năng chịu mặn tốtvà phù
hợp với mô hình lúa -tôm.
-Xây dựng kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình lúa -tôm trên cơ sở tổnghợp
kinh nghiệm của người dân, khảo sát đặc tính đất, nước và kết quả thí nghiệm.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
-Đối tượng điều tra là những hộ nông dân đang canh tác lúa -tôm.
-Các giống lúa cổtruyền và các giống lúa cao sản đang được khảo nghiệm
và sản xuất ở ĐBSCL được sử dụng để chọn lọc tính chống chịu mặn.
-Phạm vi nghiên cứu là tỉnh Bạc Liêu.
4. Nội dung nghiên cứu
- Điều trađặc điểm nông hộ và hiệu quả kinh tế của mô hình canh tác lúa -tôm ở tỉnh Bạc Liêu.
-Chọn giống lúa cao sản chịu mặn cho mô hình canh tác lúa tôm bằng
phương pháp trắc nghiệm khả năng chịu mặn của tập đoàn 17 giống lúa triển vọng
bằng nước muối 6‰, đánh giá sự sinh trưởng và năng suất trồng trên đất lúa -tôm,
khảo sát phẩm chất gạo, kiểm tra lại bằng phương pháp điện di DNA
(Microsatellite).
- Thanh lọc giống lúa mùa chịu mặn cho mô hình canh tác lúa -tôm của tập
đoàn 56 giống lúa mùa bằng phương pháp của IRRI (1997) [106], bằngdung dịch
Yoshidacó bổ sung muối, khảo sátphẩm chất hạt, kiểm tra lại bằng phương pháp
điện di DNA (Microsatellite).
3
- Điều trakỹ thuật canh tác lúa của nông dân trong mô hình lúa -tôm ở Bạc
Liêu, kỹ thuật nuôi tôm của nông dân trong mô hình lúa -tôm ảnh hưởng đến canh
tác lúa ở Bạc Liêu.
-Khảo sát diễn biến một số đặc tính nước, đất trong canh tác lúa -tôm ảnh
hưởng đến cây lúa.
- Ảnh hưởng của biện pháp quản lý nước trên đất mặn sau vụ tôm ảnh hưởng
đến năng suất lúa.
- Ảnh hưởng của dạng bón calcium trên đất mặn đến sự sản sinh proline của
cây lúa.
- Ảnh hưởng của dạng và liều lượng bón calcium đến sự sinh trưởng và năng
suất lúa.
- Tổng hợp kỹ thuậtcanh tác lúa trong mô hình lúa -tôm.
5. Cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài
5.1 Cơ sở lý luận
Mô hình canh tác lúa -tôm là một mô hình canh tác đặcthù của vùng bị
nhiễm mặn theo mùa trong hơn 50 năm qua (Nguyễn Bảo Vệ và ctv., 2005) [21]. Ở
tỉnh Bạc Liêu, mô hình canh tác lúa -tôm cũng là một trong những mô hình canh
tác rất đặc sắc với tính khả thi cao, có sức hấp dẫn mạnh đối với người dân trong
vùng, trở thành phương thức sản xuất của nhiều hộ nông dân. Nó cũng góp phần
vào quá trình định hướng sản xuất cho người dân theo hướng phát triển bền vững
(Huỳnh Minh Hoàng và ctv., 2004) [11]. Tuy nhiên, sau một thời gian thực hiện mô
hình lúa -tôm, nước mặn có thể xâm nhập vào đất canh tác lúa -tôm mang nguy cơ
làm suy thoái đất (Lê Xuân Thuyên, 1999) [18], gây nên những tổn thất về kinh tế
và môi trường của những vùng canh tác mô hình lúa -tôm ở Bạc Liêu.Trên cơ sở
đó, cần thiết phải có kỹ thuật canh tác thích hợp nhằm duy trì môi trường đất canh
tác bền vững, hạn chế sự xâm nhập mặn vào đất canh tác gây ra tình trạng sodichóa
đất.
Song song với sự bảo tồn môi trường đất canh tác, việc chọn lọc giống lúa có
khả năng chống chịu mặn là điều kiện tiên quyết. Mặc dù, lúa là một trong những
cây trồng thích hợp cho vùng đất mặn, nhưng nó luôn được xem là nhiễm trung
bình với đất mặn (Mori vàKinishita, 1987) [144]. Tuy nhiên,những giống lúa khác
nhau, biểu thị mức độ nhiễm khác nhau, nhiều kết quả nghiên cứu cho thấy, có sự
biến động về di truyền trên các giống lúa (Akbar và Yabumo, 1977) [64]. Trên cơ
4
sở đó, có thể chọn ra những giống/dòng chống chịu mặn tốt, phóng thích trong sản
xuất. Đây được xem là biện pháp hữu hiệu, ít tốn kém, rút ngắn thời gian nghiên
cứu và mang lại hiệu quả cao.
Các giống lúa chống chịu mặn đang được sản xuất tại tỉnh Bạc Liêu phần lớn
là giống lúa mùa được chọn thông qua chọn lọc tự nhiên của nông dân, các giống
lúa này cũng chưa được đánh giá khả năng chịu mặn dựa trên cơ sở khoa học, cũng
như chưa có sự kết hợp giữa sử dụng giống chống chịu mặn đi cùng với biện pháp
canh tác thích hợp, do vậy cần áp dụng các kỹ thuật chọn lọc để chọn giống lúa có
khả năng chống chịu mặn đồng thời kết hợp kỹ thuật canh tác lúa như xử lý đất, bón
Ca thích hợp cho mô hình canh tác lúa -tôm ở tỉnh Bạc Liêu.
5.2 Cơ sở thực tiễn
Việc sử dụng đất canh tác bằng phương pháp dẫn nước mặn vào nuôi chuyên
canh tôm dẫn đến lớp đất mặt dễ dàng bị mặnhóa; một trong những tác động của
mô hình lúa -tôm là quá trình mặn hóa đất diễn ra từ từ làm ảnh hưởng đến canh tác
cây trồng (Lê Quang Trívà ctv., 2009) [16]. Việc chọn giống chống chịu mặn qua
chọn lọc tự nhiên của nôngdân có thể bị thoái hóa giống qua thời gian dài canh tác
và thường năng suất của các giống này không cao(Hồ Quang Cua, 2009) [10].
Vì vậy,việc chọn lọc giống có khả năng chịu mặn kết hợp với biện pháp
canh tác thích hợp nhưxử lý đất, bón Canhằm duy trì và phát huy hiệu quả của cây
lúa trong mô hình canh tác lúa -tôm là giải pháp hữu hiệu góp phần hạn chế tình
trạng mặnhóa đất canh tác, rút ngắn thời gian chọn giốnglúa chống chịu mặn, cải
thiện được năng suất lúa trong mô hình canh tác lúa -tôm, đồng thời góp phần giảm
tác động của sự xâm nhập mặn do ảnh hưởng của biến đối khí hậu (Nguyễn Thơvà
Nguyễn Đăng Nghĩa, 2009; Trần Thanh Bé, 2009) [33], [48].
Cơ cấu luận án: Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Đề nghị, luận án gồm 3
chương chính. Chương I Tổng quan tài liệu giới thiệu chung về tỉnh Bạc Liêu, ảnh
hưởng của mặn lên cây lúa, chọn tạo giống lúa chịu mặn, kỹ thuật canh tác lúa trong
mô hình lúa –tôm trên đất nhiễm mặn, đất mặn và biện pháp cải tạo đất mặn.
Chương II Phương tiện –Phương pháp trình bày về đặc điểm nông hộ, chọn giống
lúa chịu mặn, kỹ thuật canh tác lúacho mô hình canhtác lúa –tôm ở tỉnh Bạc Liêu.
Chương III Kết quả và Thảo luận về đặc điểm nông hộ, chọn giống lúa chịu mặn
(giống lúa cao sản, giống lúa mùa), kỹ thuật canh tác lúa cho mô hình canh tác lúa –
tôm ở tỉnh Bạc Liêu.
CHƯƠNG1
TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 Giới thiệu chung về tỉnh Bạc Liêu
1.1.1 Vị trí địa lý
Tỉnh Bạc Liêu nằm ở miền Tây Nam Bộ, thuộc khu vựcĐồng bằng sông
Cửu Long, có tọađộ từ 9
o
00’00’’ đến 9
o
37’30’’ vĩ độ Bắc và từ 105
o
15’00” đến
105
o
52’30” kinh độ Đông.Phía Bắc giáp tỉnh Hậu Giang và Kiên Giang, phía
Đông và Đông Bắc giáp tỉnh Sóc Trăng, phía Tây và Tây Nam giáp tỉnh Cà Mau,
phía Đông và Đông Nam giáp biển Đông(Hình 1.1).
1.1.2 Về khí hậu
Bạc Liêu nằm trong vùng khí hậu nhiệt đới gió mùa, thời tiết chia thành hai
mùa rõ rệt: mùa khô (mùa nắng) bắt đầu từ tháng 10-11 năm trước đến tháng 4 -5
năm sau; mùa mưa bắt đầu từ tháng 4-5 đến tháng 10-11. Nhiệt độ trung bình năm
28,5
0
C, nhiệt độ thấp nhất trong năm là 21
0
C (vào mùa mưa), nhiệt độ cao nhất
trong năm là 36
0
C (vào mùa nắng).
1.1.3 Về điều kiện đất đai
Bạc Liêu là một trong những tỉnh ven biển thuộc vùng ĐBSCL, với diện
tích tự nhiên 2.594 km
2
, địa hình cơ bản là đồng bằng với các cánh đồng rộng mênh
mông, sông rạch và kênh đào chằng chịt, trong đósông rạch được chia thành 02
nhóm: (1) Nhóm 1: chảy ra hải lưu phía nam, gồm: sông Gành Hào dài 55 km,
sông Mỹ Thanh dài 70 km; (2) Nhóm 2: chảy ra sông Ba Thắc (thường gọi là sông
Hậu, tức Hậu Giang). Tỉnh có điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi với đường bờ
biển dài hơn 56 km giáp Biển Đông, có hai vùng sinh thái mặn và ngọt phù hợp
cho sản xuất nông nghiệp và thủy sản.
Về đơn vị hành chính, tỉnh Bạc Liêu có 6 huyện là Phước Long, Hồng Dân,
Vĩnh Lợi, Hoà Bình, Giá Rai, Đông Hải và thị xã Bạc Liêu, vớidân số là 856.250
người (01/4/2009)(Cổng thông tin điện tử tỉnh Bạc Liêu, 2010) [4].

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Tài liệu bằng tiếng ViệtNam
1. Bộ Tài nguyên và Môi trường (2003), Báo cáo diễn biến môi trường nước Việt
Nam,74 trang.
2. Bùi Chí Bửu, Nguyễn Duy Bảy, Phùng Bá Tạo, Đỗ Xuân Trường, và Nguyễn
Thị Lang (2000), Rice breeding for saline areas in the Mekong Delta of
Vietnam, Omonrice 8, tr. 16-26.
3. Bùi Chí Bửu và Nguyễn Thị Lang (2000),Di truyền học phân tử,Quyển II, Nxb
Nông nghiệp, tr. 89-91, tr. 185-187.
4. Cổng Thông tin điện tử tỉnh Bạc Liêu, http://www.baclieu.gov.vn/default.aspx.
5. Cục Thủy lợi, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn (2009), Báo cáo đánh
giá và kiến nghị giải pháp tăng cường công tác quản lý thủy lợi Khu vực
Đồng bằng sông Cửu Long, Hà Nội.
6. Dương Văn Chín (2008), Bón phân hợp lý cho lúa hè thu và thu đông tại Đồng
bằng sông Cửu Long, Viện Lúa Đồng bằng sông Cửu Long.
7. Dương Văn Nhã (2006), Đánh giá tính bền vững của mô hình lúa -tôm ở xã
Phú Thuận, huyện Thoại Sơn, An Giang, Trường Đại học An Giang.
8. Đỗ Khắc Thịnh, Nguyễn Ngọc Quỳnh, Dương Ký, Nguyễn Văn Huấn (1997),
“Kết quả chọn tạo giống lúa mùa FRG67 cho vùng đất phèn, nhiễm mặn, ảnh
hưởng thủy triều ven thành phố Hồ Chí Minh”, Tạp chí Nông nghiệp và
Công nghiệp thực phẩm (11/1997), tr. 475-476.
9. Hà Văn Thắng (2009), "Những vấn đề lưu ý trong canh tác lúa trên đất nuôi
tôm", Diễn đàn khuyến nông @ công nghệ, lần thứ 7-2009, Nxb Nông
nghiệp, TP. Hồ Chí Minh, tr. 180-181.
10. Hồ Quang Cua (2009), "Hệ thốngluân canh lúa -tôm ở Sóc Trăng, thực trạng,
giải pháp và đề xuất, Diễn đàn khuyến nông @ công nghệ, lần thứ 7-2009,
NxbNông nghiệp, TP. Hồ Chí Minh, tr. 182-189.
11. Huỳnh Minh Hoàng vàLâm Văn Khanh (2004), Xây dựng mô hình ứng dụng
tiến bộ kỹ thuật nuôi tôm sú bán thâm canh và luân canh tôm -lúa tại xã
158
Phong Thạnh Nam, huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu, Sở Khoa học và Công
nghệ Bạc Liêu, Bạc Liêu, 32 trang.
12. Huỳnh Minh Hoàng (2005), Nghiên cứu một số biện pháp kỹ thuật góp phần
xác định cơ cấu cây trồng hợp lý trên vùng đất phèn tại Chủ Chí -Bạc Liêu,
Viện Khoa học Kỹ thuật Nông nghiệp Việt Nam, Hà Nội, 159 trang.
13. Kiều Thị Ngọc và Bùi Chí Bửu (2001), “Phân tích phẩm chất hạt gạo của
một số giống lúa đang trồng ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long”, Tạp
chí Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, (11/2001).
14. Lê Huy Vũ (2008), Ảnh hưởng của bón Calcium trên sinh trưởng và sản sinh
proline của một số giống lúa trên đất nhiễm mặn, Luận văn tốt nghiệp thạc
sĩ, Khoa Nông nghiệp và Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ.
15. Lê Quang Trí vàVõ Thị Gương (2006), Nghiên cứu mô hình chuyển đổi cơ cấu
cây trồng vật nuôi trên vùng đất phèn xã Vĩnh Lộc, Vĩnh Lộc A và Ninh
Thạnh Lợi, huyện Hồng Dân, tỉnh Bạc Liêu, Sở Khoa học và Công nghệ Bạc
Liêu, Bạc Liêu, 117 trang.
16. Lê Quang Trí, Võ Thị Gương, Nguyễn Hữu Kiệt (2009), “Đánh giá sự thay đổi
chất lượng đất nuôi tôm mặn -lợ vùng ven biển tỉnh Sóc Trăng”, Diễn đàn
khuyến nông @ công nghệ, lần thứ 7-2009, NxbNông nghiệp, TP. Hồ Chí
Minh, tr. 55-70.
17. Lê Xuân Thái và Nguyễn Ngọc Đệ (2004), “Kết quả chọn giống lúa MTL149 ở
Đồng bằng sông Cửu Long”, Tạp chí Khoa học Trường Đại học Cần Thơ,
2004(1), tr.140-147.
18. Lê Xuân Thuyên (1999), “Kết quả nghiên cứu bước đầu sự mặn hóa đất vùng
Bán đảo Cà Mau”, Kỹ yếu hội nghị khoa học, công nghệ và môitrường khu
vực Đồng Bằng Sông Cửu Long lần thứ 16, Sở Khoa học, Công nghệ và Môi
trường Cần Thơ, tr.1-13.
19. Ngô Ngọc Hưng (2005b), Thang đánh giá tham khảo cho một số đặc tính lý
hóa học đất, Bộ môn Khoa học đất và Quản lý đất đai, Khoa Nông nghiệp và
Sinhhọc ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ
159
20. Ngô Đình Thức (2006), Nghiên cứu phát triển giống lúa chống chịu mặn cho
vùng Đồng bằng sông Cửu Long, Luận án Tiến sĩ Nông nghiệp, Trường Đại
học Nông Lâm thành phố Hồ Chí Minh, TP. Hồ Chí Minh.
21. Nguyễn Bảo Vệ, Ngô Ngọc Hưng, Quảng Trọng Thao, Nguyễn Thành Hối, Vũ
Ngọc Út và Đỗ Minh Nhựt (2005), Nghiên cứu xây dựng mô hình lúa -tôm
bền vững tại huyện An Biên và Hòn Đất tỉnh Kiên Giang, Sở Khoa học và
Công nghệ Kiên Giang, Kiên Giang.
22. Nguyễn Bích Thu, Lê Minh Châu (2009), "Một số vấn đề môi trường đất trong
mối quan hệ với nuôi tôm nước lợ ở ĐBSCL", Diễn đàn khuyến nông @
công nghệ, lần thứ 7-2009, NxbNông nghiệp, TP. Hồ Chí Minh, tr. 190-197.
23. Nguyễn Hữu Kiệt, Lê Quang Trí và Võ Thị Gương (2010), "Đặc tính môi
trường đất của các mô hình canh tác vùng nuôi tôm thuộc huyện Mỹ Xuyên,
Long Phú và Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng", Kỷ yếu hội nghị khoa học Phát
triển nông nghiệp bền vững thích ứng với sự biến đổi khí hậu,Nxb Nông
nghiệp, TP. Hồ Chí Minh -2010, tr. 345-354.
24. Nguyễn Linh Em (2008), Khả năng cải thiện của bón Ca trên đất nhiễm mặn
trồng lúa ở An Biên –Kiên Giang, Luận văn tốt nghiệp đại học, Khoa Nông
nghiệpvà Sinh học Ứng dụng, Trường Đại học Cần Thơ.
25. Nguyễn Ngọc Đệ (1994), “Giáo trình cây lúa”, Trung tâm Nghiêncứu và Phát
triển Hệ thống canh tác, Trường Đại học Cần Thơ, tr.24-73.
26. Nguyễn Ngọc Đệ, Lê Xuân Thái, Phạm Thị Phấn (2003), “Tuyển chọn giống lúa
thích nghi cho hệ thống chuyên canh lúa và lúa –tôm ở Đồng bằng sông Cửu
Long. Hệ thống canh tác lúa –tôm ởĐồng bằng sông Cửu Long”, Những
vấn đề sinh lý và kinh tế xã hội,Trung tâm Nghiên cứu Nông nghiệp Quốc tế
Ôxtrâylia, Canberra, 2003, tr. 53-70.
27. Nguyễn Thanh Long và Nguyễn Thanh Phương(2010),“Phân tích khía cạnh
kinh tế và kỹ thuật của các mô hình nuôi thủy sản ven biển chủ yếu ở tỉnh
Sóc Trăng”. Tạp chí khoa học Trường Đại học Cần Thơ, (14), tr.222-232.