Tiến Sĩ Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ở Việt Nam

Luận án tiến sĩ
Đề tài: Hoàn thiện chính sách quản lý nhà nước đối với các doanh nghiệp xăng dầu

MỤC LỤC
MỤC LỤC ii
DANH MỤC BẢNG BEÈU, HÌNH VẼ V
LỜI MỜ ĐÀU 1
CHƯƠNG 1: KINH DOANH XĂNG DẰU VÀ CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỠC ĐÓI VỚI KINH DOANH XĂNG DẰU 10
11 Kinh doanh xăng dầu 10
ịi. ỉ. Xăng dấu và vai trò của xăng dầu trong phát triển kinh tế và đời sống
xã hội 10
ì .ì .2. Đặc điểm của kinh doanh xăng dầu ì 4
US Các yếu tể ảnh hưởng đến kinh doanh xăng dấu ì 8
12 Chính sách quản lý nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu 21
ì .21 MịỉC tiêu của chinh sách 21
ì .22 Những chinh sách bộ phận 23
13 Chính sách quàn ỉy nhà nước đối với kinh doanh xăng dầu ờ một số
nước 48
ị3.1`. Chỉnh sách qtiản lý nhà nưởc ở Mỹ đối với kinh doanhxăng dầu 48
13.2 Chính sách quản lý nhà nước ở Tĩĩùig+` Qiiếc đối vơi? kinh doanh xăng
dầu 50
ì .33 Chinh sách quản lý nhà nước ở Maiaixỉa đối với kỉnh doanh xăng
dấu 54
ì .34 Bài học nư' ra từ các chính sách qtiấn lý nhà nước đối với kinh doanh xăng
dầu của một sể nước có thể áp dimg vào điẻit^' kiện của Việt Nam 56
CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG CHÍNH SÁCH QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐÓI VỚI KINH DOANH XĂNG DÀU Ờ VIỆT NAM 59
21 Hoạt động kinh doanh xăng dầu ờ Việt Nam 59
2. ì .ỉ. Sự phát triền của các doanh nghiệp kinh doanh xăng dấu ở Việt Nam 59
21.2 Kết qttả hoạt động aỉa các doanh nghiệp kinh doanh xăng dầu ờ
Việt Nam 64
21.3 Những hạn chề trong hoạt động của các doanh nghiễp kinh doanh xăng
dầu ở Việt Nam 65
22 Phân tích các chinh sách quân ỉy nhà nước đối với kinh doanh xăng dẩu 68
22.1 Chỉnh sách về điểu kiện gia nhập thị tmờng 68
22.2 Chỉnh sách thỉa 73
22.3 Chỉnh sách giá 78
22.4 Chỉnh sách về tổ chức thị tmờng 92
22.5 Chinh sách hạn ngạch nhập khẩu IỎI
22.6 Chỉnh sách dự tíìi 108
22.7 Chinh sách quản lý đo lường và chất iưởng xãng dầu 115
22.8 Chỉnh sách phòng cháy, chữa cháy và bảo vệ môi tivỡng ỉ 19
23. Đánh giá chung về chính sách quân ỉy nhà nước đối với kinh doanh
xăng dầu 120
Kết luận chương 2 123
CHƯƠNG 3: GIÂI PHÁP HOÀN THIỆN CHÍNH SÁCH QUÀN LÝ NHẢ NƯỠC ĐÓI VỚI KINH DOANH XÀNG DÀU 124
31 Các yếu tố ânh hường đến chính sách quản lý nhà nước đối với kinh
doanh xăng dầu ờ Việt Nam trong thời gian tới 124
3Ị .1. Xuhuởngbiến+ đongctiậ thị trường xăng dầu thế giới 124
31.2 Qtỉa tành tâng tncởng và phát triền kinh tế - xã hội trong nước 125
3. ỊS?. Thực thi các cam kết hội nhập của Việt Nam 126
31.4 Chủ tiKongxăy dựng các nhà máy lọc dầu trong nước 128
32 Quan điểm hoàn thiện chính sách quàn ỉy nhà nước đối với kinh
doanh xăng dầu ờ Việt Nam 131
33 Các giẩi pháp hoàn thiện chính sách quân lý nhà nước đối với kinh
doanh xăng dầu ờ Việt Nam 133
33.1 Chuẩn hoá các điểu kiện kinh doanh xăng dầu 133
33.2 Xây dựng biểu thiiể nhập khẩn theo già trị tuyệt đối 134
33.3 Trao cho doanh nghiệp quyển tự quyết định giá 135
33.4 Hoàn thiện chính sách về tể chức thị trường 139
33.5 Bỏ chi tiêu nhập khẩu đồi VỚI xăng dầu 141
33.6 Tăng khổ! lượng dự tìu quốc gia vế xăng dầu 143
34.Cạc điều kiện thục hiện giải pháp 144
34.1 Hoàn thiện hệ thống pháp luật kinh doanh xăng dẩu 144
34.2 Tăng cường kiểm tra, giám sát đối VỚ! hoạt động kmh doanh xăng dất 145
Kết luận chương 3 148
KÉT LUẬN 149
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIÀ 150
TÀI LIỆU THAM KHÀO 151
PHỤ LỤC 157
LỜI MỞ ĐẦU
1. Tính cấp tliiểt của để tài
Xăng dàu là mặt hàng chiẻn lược, có vai trò rắt quan trọng trong tât cả các lĩnh vục sản xuàt, đời sông xã hội và bảo đảm an ninh quôc phòng. Trong càn bãng nãng lượng thè giới, xăng dâu và khí tiiiẻn nhiên chiêm tỷ lệ khoáng 63%, phàn còn lại thuộc vê than đá (23%), điện hạt nhân và thuỷ điện (12,5%), các dạng năng iưởng khác (1,5%). Chi plú vê xăng dâu là một loại chi pỉu để sản xuât ra làt nhiêu loại hàng hoá, ngay cả những hàng hoá sử dụng rắt ít xăng dàu ường quá trình sản xuàt vẫn đòi hỏi phải Cỡ xăng dâu đề vặn chuyền tù nơi sản xuât đèn nơi tièu thụ [33]. Ờ Việt Nam, chi phí vê xăng dàu cluèm tỷ trọng lớn hong giá thành cùa nhiêu ngành kinh tê: chiêm 40% giá thành cùa ngành vận tài oto^, 22-52% trong nganlì điện, 5-17% trong nganlì công nghiệp và 3-15% trong ngành nông nghiệp [35]. Có thể nói răng xăng dâu là nguồn Iiluẽn liệu chính chỡ mọi hoạt động của nẻn kinh tê. Vì vậy, không một quôc gia nào trên thê giới hoàn ĩoẳn thả nổi hoạt động kinh doanh xăng dàu mà luồn có sự can thiệp của Nhà nước ờ các múc độ khác nhau với những công cụ khác nhau. Một sự bàt ổn của thị trường xăng dâu Cỡ thể tạo ra gánh nặng đôi với các nẻn kinh tê tiìy thuộc vằo mức độ mà một quôc gia phụ thuộc vào xăng dâu nhập khau (vê phương diện này tlù hiện Việt Nam đang phải Iilịằp khau phàn lớn lượng xăng dàu tièu dùng trong nước) và việc tiêu thụ xăng dâu tucmg đôi so với tồng sản phầm quôc dàn (vê phương diện này thì các quôc gia đang phát triền chịu nhiêu ánh hường hơn so với các quôc gia công nghiệp phát triền dỡ có tỳ lệ tiêu thụ xăng dàu so với tổng sản phầm quòc dân cao hơn). Chính vi vậy, các chính sách quản lý nhà 11ƯỚC đôi với kinh doanh xăng dâu là thục sụ Cỡ giá tịi trong nghiên cứu, đặc biệt là đôi vói Việt Nam, một 11ƯỚC đang phát triền và phài nhập khẩu phân lớn xăng dâu tiêu dùng trong nước.
Thực tè ờ Việt Nam trong Iilnmg năm qua, hoạt động kiiih (loanli xăng dàu đang ngày càng phát triển. Nêu nhu trước đây chỉ có một doanh nghiệp nhà nước độc quyên kinh doanh xăng dàn tlù đèn nay cà nước có 12 doanli nghiệp nhà nước đâu mòi nhập khẩu xăng dàn và rât nhiẻu (loanh nghiệp kinh doanh xăng dâu trên tlịi trường nội địa. Khôi lượng xăng (làu nhập khau, tièu thụ trên thị trường nội địa không ngùng tăng (khoảng 10% mỗi nãm). Kèt càu hạ tâng và pliương tiện phục vụ kinh doanh xăng dâu tùng bước được tăng cường theo hướng hiện đại koẵ. Hệ thòng phàn pliòi bán iẻ đã (tược phủ kin tiẽn 63 tiiilì thành. Các klioàn thu tù hoạt động kinh doauh xãng dàn vằo ngàn sách Nhà nước mỗi năm lèn đên hàng chục nghìn tỳ đòng. Có thể nói răng, hoạt động kinh (loanh xăng dâu trong nliímg lĩảm qua dưới sự quàn lý cùa Nhà 11ƯỚC đã góp phản ồn định thị trường trong nước, thúc đẩy sàn xuât phát triển và ồn định đời sông nhân dàn kể cả trong (tiẻu kiện tinlì hình chính tịi thê giới diễn biẻn phức tạp. Thực tè đã cho thây, các chính sách quản iy? nlìa nước đòi với kinh doanh xăng dâu luồn (tược đồi mới và hoàn thiện theo hướng thúc đầy Ỉiỉi trường xăng dâu phát triền, đảm bào quyén lợi cùa (loanli nghiệp, quyén lợi cùa người tièu dùng và thu ngàn sách nhà nước. Chính sách thuẻ nhập khẩu thường xuyèn được đièn chỉnh phù hợp với bièn động giá trên thị trường thê giới. Chính sách giá cũng đã tạo được sự ồn (tinh trong một khoảng thời gian dài, kể cà khi giá xăng dàn thê giới có bièn động bát thường góp phàn vằo sự phát triển kinh tẻ xã hội ciia đàt nước
Tuy nhiên, cliinlí sách quàn lý nhà nước đòi với kinh (loanh xăng dàn hiện vẫn còn nliièu bàt cập. Ví dụ nhu việc siV dụng các chính sách tliuè, giá và chỉ tiêu nhập khẩu chua đòng bộ dẫn đèn sự gián đoạn nguồn cung ò một sò thời điểm nhạy cẩm, tăng gánh nặng CI1Ở ngân sách nhà nước và tạo sức ý cho các doanh nghiệp đàu môi nhập kliầu đông thời dẫn đèn cuộc rượt (tuổi
dường nhu không có điếm dùng giữa tliuè Iilịầp khẩu và giá xăng (làu trong nước (năm 2004, 14 lân (tiẻu cliiiỉỉi thuê suât thuê nhập khẩu và 4 lân (tiêu chinh giá bán lè trong nước). Việc quàn lý các (tiẻu kiện kinh doanh xãng dàu còn bị buông lòng trong nliièu nãm là nguyên nhân chủ yêu làm cho thị trường xăng dâu phái triền lộn xộn. Chính sách quy hoạch phát triển hệ thông các công trình xăng dâu chua được quan tâm đúng múc, có sự mât càn đòi lớn trong đàu tu kêt câu hạ tâng phục vu kinh (loanh xăng (làu, có nơi quá dày nhu ờ các vùng đò thị, có nơi lại quá mòng nhu ờ các vùng sâu, vùng xa .
Chính vi nlnmg ỉy do trèn mà cân phải hoàn thiện chính sách quản ỉy nhà nước đôi với kiiiỉi doanh xăng dâu đề hoạt động này diễn ra theo đúng quy định của pháp luật, đảm bào quyên lợi của người tiẻu dùng, thúc đẩy hoạt động sàn xuât kinh doanh và tránh tliât thu cho ngân sách nhà nước.
2. Tình hình nghiên cứu
Tù trước đèn nay các tài liệu ường nước nghiên cihi vè hoạt động kinh doanh xăng dầu và chính sách quản lý nhà nước đôi với hoạt động này không nhiêu. Luận án tièn sỹ duy lỉiìàt nghiên cứu vè kinh doanh xăng dầu được tiên hành tù năm 1995 ciia Nguyễn Cao Vãng với đe tài “ Kinh doanh xăng (lâu theo cơ che thị trường ờ 11ƯỚC ta hiện nay". Và năm 2001, Bộ Thương mại (nay là Bộ Công thương- cơ quan quàn lý nhà nước đôi với các doanh nghiệp kiiỉh (loanh xăng dâu) thục hiện đè tài khoa học càp bộ “Đồi mới cơ chè quàn lý Nhà nước đôi với mặt hàng xăng dàn trong tình hình moi”+'. Một vài năm trờ lại đây, kill giá dâu thô thê giới biên động theo chiêu huóng tăng dỡ Iilnmg bât 011 của tinlì hình chính tậ thè giới kẽo+' tlieo việc giá bán lè xăng (lâu trong nnớc liên tục bị điêu chỉnh tăng tỉu trên các tạp cỉu khoa học trong nnớc xuât hiện một loạt các nghiẻn cihi liên quan đên thị trường xăng dâu và vai trò quàn lý cùa nhà 11ƯỚC đôi với thị trường này. Tuy nhiên, các nghiên cihi này
chỉ tặp trung vào việc lý giài tại sao nhà nước phải bình ẳn giá xăng dâu và bình 011 băng cách nào.
Các luận án nước ngoài liên quan đên kinh doanh xăng dâu và các chính sách quàn lý nhà 11ƯỚC đôi với hoạt động này cũng không nhiêu. Ví dụ: Strategic Petroleum Reserve: United States energy security, oil politics, and petroleum reserves policies in the twentieth century- Beaubourf BẠ. - 1997; Energy consumption in Yemen: Economics and policy - Dalian ẠA. - 1996; Petroleum developement in the context of self-reliance: Chinas’ changing policy since 1960 - Lee Hp - 1989; An application of rational choice theory to petroleum policies in Canada, Đritian, and Norway- Eđwars M. - 1988; Petroleum politics in Japan: State and industry in a changing policy context - Caldwell MẠ. - 1981; The politics of public enterprise oil and the French state - Feigenbaum .HB - 1981. Hàu hct các nghiên cini này đêu tặp trung vằo vai trò quản iy? của nhà mrớc đòi vái kinh doanh xăng dâu ò nhĩmg kliía cạnh kliác nhau. Một sô xem xét vai trò, vị trí của các tập đoàn xăng dâu quòc gia trong việc đàm bẳo nguồn cung và định giá hợp lý các sản phẩm xăng dâu trèn tlụ trường. Một sô khác lại nghi én cửu các chính sách quàn ỉy nhà 11ƯỚC đôi với kinh (loanh xăng dâu, song hàu liêt các tài liệu clù ngiũẻn cứu từng chính sách liêng lẻ tác động (tên kinh (loanh xăng dâu 11I1Ủ thê nằo. Nghiên cứu vê chinlí sách dự trữ xăng dâu cliièn lược cùa Mỹ, Beaubouf (1997) đã chỉ ra vai trò cùa dụ trữ xăng dâu trong việc 011 định nguòn cung và nên dữ trữ bao nhiêu và cách thúc dữ tru nhu the nào [43]. Nghiên cứu vê chính sách định giá xăng dâu cùa Northwest Territories, Rattray (2000) đã đua ra lý do tại sao Nhà 11ƯỚC không nên kiểm soát giá xăng dâu trong nước mà nén để thị trường tư đièu chình [47]. Nghiên cứu vê chính sách thuc xăng dâu cùa 120 quôc gia giai đoạn 1990-1991, ouptẵ and Malilei (1994) đã giải thích tại sao xăng dâu lại bị đánh nhiêu loại thuê vái thuê suàt cao và các
quôc gia xác định tỷ lệ thuê như the nào [46] . Song các nghiên cứu trên đẻu đitợc tièn haìilì ò những nước Cỡ đặc điểm tlụ trường xăng dàn kliác xa so với Việt Nam.
Tóm lại, trong thời gian qua đã có một sô nghiên cứu vè quản lý nhà 11ƯỚC đôi với kinh doanh xăng dầu ờ Việt Nam. Đã có nhung kiẻn nghị vê giải pháp nàng cao hiệu quả quản lý nhà nước đôi với lĩnh vuc kinh doanh xãng dàu. Tuy nliièn, hiện tại vẫn chua có nghi én cứu nào tại Việt Nam đè cập một cách tổng thể, toẵn diện vê chính sách quản lý của nhà nước đôi với kinh doanh xăng dâu. Trong kill đó, việc ban hành và thục thi chính sách quàn lý của nhà nước đôi với kinh doanh xăng dâu ờ nước ta trên thục tê còn mang tính đôi phó với sụ thay đồi, tính ngăn hạn, chua thục sự chù động, chua đua ra được những chính sách có tính cliièn lược, những nguyên tăc và phương pháp thòng Iihẳt để tạo điên kiện thuận lại cho các cơ quan thực tỉu cũng nhu các đo anh nghiệp kinh doanh xăng dâu.
3. Mục đích nghiên cửu
Mục đích nghiên cứu của Luận án là làm 10 cơ sờ lý luận vê chính sách quàn lý nhà nước đòi với kinh doanh xăng dâu trong đièu kiện hội nhập kinh tè quòc tè ngày càng sáu rộng và trong điêu kiện nen kinh tê thè giới có nhũng bièn động khó lường. Trên cơ sờ vận dụng các lý luận cơ bản vào phân tích, đánh giá thực trạng chính sách quản lý nhà nước đôi với kinh doanh xăng dâu ờ Việt Nam, Luận án đê xuát một sô giài pháp cụ thể đề hoàn thiện khung chính sách vè quản lý nhà nước đôi với kinh doanh xãng dâu nhăm tạo một mồi trường kinh doanh binlì đẳng, cạnh tranli đề nàng cao hiệu quả hoạt động của các doanh nghiệp kinh doanh trong lĩnh vuc này, đàm bằo lợi ích chung cùa toàn xã hội cũng 11I1Ủ đạt mục tiều vê yêu câu an ninh nãng lượng quòc gia, tạo đièu kiện chỡ sự phát triển 011 định, bên vung của nền kinh tê.