Thạc Sĩ Chính sách của Trung Quốc đối với khu vực Đông Nam á hai thập niên đầu thế kỷ XXI và tác động đến Vi

MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU 1
Phần thứ nhất: NHỮNG NHÂN TỐ THÚC ĐẨY TRUNG QUỐC
TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA MỘT CƯỜNG QUỐC
Ở ĐÔNG Á 13
1.1. Những nhân tố khách quan 13
1.2. Những điều kiện chủ quan 42
Phần thứ hai: TRUNG QUỐC TRIỂN KHAI CHÍNH SÁCH VỚI CÁC
NƯỚC ĐÔNG Á TRONG THẬP NIÊN ĐẦU THẾ KỶ XXI 52
2.1. Trung Quốc phát triển quan hệ song phương với các nước
Đông Á 52
2.2. Vai trò của Trung Quốc trong các diễn đàn, tổ chức đa
phương tại Đông Á 82
Phần thứ ba: VIỆT NAM TRƯỚC TÁC ĐỘNG CỦA CHÍNH SÁCH Ở
KHU VỰC ĐÔNG Á CỦA TRUNG QUỐC 93
3.1. Những thay đổi trong tương quan lực lượng ở khu vực
Đông Á dưới ảnh hưởng của chính sách Đông Á của Trung
Quốc 93
3.2.Tác động của chính sách Đông Á của Trung Quốc đối với
Việt Nam 312
3.3. Một số kiến nghị về đối sách của Việt Nam trước những
tác động của việc Trung Quốc triển khai chính sách mở rộng
tăng cường vai trò ở khu vực Đông Á trong thập niên tới
(2011- 2020) 133
KẾT LUẬN 159
TÀI LIỆU THAM KHẢO 161 1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài:
Là khu vực rộng lớn, tài nguyên thiên nhiên phong phú, nền kinh tÕ
ph¸t triÓn năng động hàng đầu thế giới, có vị trí chiến lược quan trọng,
đồng thời cũng là nơi tập trung các mâu thuẫn của thời đại, Đông Á kể từ
sau chiÕn tranh thÕ giíi thứ hai luôn là địa bàn thu hút sự quan tâm của các
nước lớn. Tuy nhiên, trong thời kỳ chiến tranh lạnh, do sự chi phối của trật
tự thÕ giíi hai cực, Đông Á về cơ bản là nơi tranh giành ¶nh hưëng giữa hai
siêu cường Liên Xô và Mỹ.
Sau khi Liên Xô tan rã, chiÕn tranh lạnh kết thúc, Mỹ với tư cách là
siêu cường duy nhất, có điều kiện thuận lợi để củng cố và t¨ng cưêng vị trí
của mình ở Đông Á. Tuy nhiên, những thay đổi trong so sánh lùc lưîng ở
Đông Á thập niên đầu sau chiÕn tranh lạnh diễn ra ngoài sự mong đợi của
Mỹ. Liên bang Nga (LB Nga) tuy được cộng đồng thÕ giíi công nhận là
nước kế thừa vị trí của Liên Xô trên trường quốc tế nhưng do những khó
khăn ở trong nước và chính sách đối ngoại “hướng về phương Tây“ trong
suốt thập niên 90 nên vị trí, vai trò của Nga ở Đông Á giảm sút đáng kể.
Trong khi đó, Mỹ những năm đầu sau chiÕn tranh lạnh phải ưu tiên giải
quyết những vấn đề trong nước nên buộc phải giảm bớt sự can dự ở bên
ngoài, trong đó có Đông Á. Việc xuất hiện những “khoảng trống” quyền
lực ở Đông Á do LB Nga giảm bớt sự hiện diện của mình và Mỹ giảm bớt
sự can dự thËp niªn ®Çu sau chiÕn tranh l¹nh đã tạo điều kiện thuận lợi cho
một số nước lớn trong khu vực vươn lên lấp “khoảng trống”, trong đó có
Trung Quốc. Điều này nằm trong chiÕn lưîc tổng thể của Trung Quốc là
tìm cách khẳng định vai trò, vị trí của một cường quốc thÕ giíi, trước hết là
ở Đông Á – điều mà trong suốt thời kỳ chiÕn tranh lạnh Trung Quốc không
thực hiện được. Bên cạnh những tiền đề khách quan thuận lợi, việc Trung
Quốc đạt được nhiều thành tựu to lớn, nhất là trong lĩnh vực kinh tÕ trong 3
thập niên tiến hành cải cách, mở cửa kể từ năm 1978 tạo ra những điều kiện
chủ quan thuận lợi để Trung Quốc thực hiện mục tiêu này. Sự trỗi dậy của
Trung Quốc xét về tiềm lực kinh tÕ, quân sự cũng như việc nước này triển
khai chính sách đối ngoại nhằm mục tiêu mở rộng, t¨ng cưêng vai trò, vị trí
ở Đông Á đã tác động không nhỏ đến tương quan lùc lưîng ở khu vực, làm 2
thay đổi (ở các mức độ khác nhau) chính sách đối ngoại của các nước có
liên quan, trước hết là của các nước lớn, cũng như đời sống quan hÖ quốc tế
tại Đông Á.
Việt Nam là một nước nằm ở khu vực Đông Á và đang triển khai
chính sách đối ngoại rộng mở, đa phương hóa, đa dạng hóa với tất cả các
nước trong cộng đồng quốc tế, trong đó có các nước lớn. Việc Trung Quốc
đang triển khai chính sách đối ngoại theo hướng t¨ng cưêng vai trò, vị trí ở
Đông Á có tác động lớn đến tình hình quốc tế tại khu vực, đồng thời cũng
tác động nhất định đến chính sách đối ngoại của Việt Nam với những xu
hướng thuận nghịch đan xen.
Trong bối cảnh đó, tiến hành nghiªn cøu, tìm hiểu chính sách Đông
Á của Trung Quốc hiện nay cũng như trong thập niên tới và ¶nh hưëng của
nó đến tình hình quốc tế tại khu vực là rất cần thiết, có ý nghĩa cả về lý
luận lẫn thực tiễn. Đề tài sẽ góp phần nhận thức đúng đắn mục tiêu chiÕn
lưîc của chính sách Đông Á của Trung Quốc trong hai thập niên đầu thế kỷ
XXI, một số xu hướng vận động, ph¸t triÓn của tương quan lùc lưîng ở khu
vực trong thời gian tới dưới tác động của nhân tố Trung Quốc. Trên cơ sở
đó, đề tài sẽ nêu ra những luận chứng khoa häc và một số kiến nghị về đối
sách của Việt Nam để có thể tận dụng những mặt tích cực, hạn chế những
mặt tiêu cực dưới tác động của chính sách Đông Á của Trung Quốc hiện
nay cũng như trong thập niên tới. Với lý do trên, chúng tôi chọn vÊn đề
“Chính sách của Trung Quốc ®èi víi khu vùc §«ng ¸ hai thập niên đầu
thế kỷ XXI và tác động đến Việt Nam” làm đề tài nghiªn cøu khoa häc cấp
Bộ năm 2011.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài:
Những năm gần đây, Đông Á nói chung, chính sách của các nước
lớn, nhất là của Trung Quốc đối với Đông Á nói riêng là đề tài thu hút sự
quan tâm của nhiều nhà nghiªn cøu, các học giả trong và ngoài nước. Cho
đến nay, nhiều công trình nghiªn cøu của tập thể và cá nhân có liên quan
đến vấn đề này đã được xuất bản.
* Ngoài nước:
Ở ngoài nước, các công trình nghiªn cøu về vị trí chiÕn lưîc của
Đông Á cũng như chính sách của các nước lớn đối với khu vực này, đặc
biệt là chính sách Đông Á của Trung Quốc, có nội dung tương đối phong 3
phú và hình thức rất đa dạng, bao gồm các bài viết riêng lẻ, các sách
chuyên khảo đến các kỷ yếu hội thảo . trong đó nổi lên những nội dung
chủ yếu sau:
Thứ nhất, những biến động của tình hình Đông Á những năm đầu
thế kỷ XXI:
Trong nội dung này, các công trình công bố thời gian qua chủ yếu
nêu ra vị trí, vai trò của khu vực Đông Á trong đời sống quan hÖ quốc tế
trong thập niên đầu thế kỷ XXI. Các công trình đều thống nhất khẳng định
rằng, Đông Á ngày càng đóng vai trò đầu tàu của nền kinh tÕ thÕ giíi với
sự ph¸t triÓn năng động của khu vực, sự hợp tác liên kết kinh tÕ với nhiều
tầng nấc khác nhau. Tuy nhiên, các tác giả cũng chứng minh rằng Đông Á
vẫn còn tiềm ẩn nhiều vấn đề phức tạp có thể dẫn đến mất ổn định chính trị.
Đề cập về vấn đề này có cuốn “East Asian strategic review” 2002 (tác giả
Tomoe Daigo, Marie Izuyama, Shigekatsu Kondo ., Nxb The National
institute for defense studies, Tokyo, 2002) trình bày tổng quan về Đông
Nam Á thập niên đầu thế kỷ XXI, đồng thời nghiên cứu về vấn đề an ninh
ở Đông Á và các nước trong khu vực: những vấn đề tranh chấp lãnh thổ ở
Đông Nam Á, an ninh ở Đông Á và một số vấn đề liên quan đến Hàn Quốc,
Trung Quốc, Nga, Nhật Bản,
Các t¸c giả cho rằng không thể phủ nhận sự ph¸t triÓn năng động của
Đông Á song nơi đây còn tồn tại nhiều điểm nóng như vấn đề eo biển Đài
Loan, vấn đề hạt nhân trên bán đảo Triều Tiên, các cuộc xung đột dân tộc,
tôn giáo ở một số nước trong khu vực, những tranh chấp biên giới, hải đảo
giữa một số nước . Trong khi đó, Đông Á chưa hình thành một tổ chức an
ninh khu vực có khả năng giải quyết những nguy cơ bất ổn định này.
Thứ hai, Đông Á là khu vực đang diễn ra sự cạnh tranh gay gắt giữa các
nước lớn:
Có thể nói, khá nhiều công trình của các học giả nước ngoài đề cập
đến vấn đề này như “Sức mạnh về chiÕn lưîc trên biển của Trung Quốc”
của John W. Levis và Xue Titai (2003); “Thời đại Trung Quốc” của Tống
Thái Khánh (1999); “Quan hệ chiÕn lưîc Trung – Mỹ: từ bạn bè đến đối
thủ cạnh tranh” (2001); “Trung Quốc và chiÕn lưîc chuỗi ngọc trai trên
biển” (2010) Các công trình này đều thống nhất ở những điểm sau: 4
1. Đông Á nói riêng, CA-TBD nói chung ngày càng đóng vai trò
quan trọng trong mọi lĩnh vực của thÕ giíi trong thế kỷ XXI.
2. Do sự đan xen giữa các mâu thuẫn, giữa các lợi ích, đặc biệt là
giữa các nước lớn cho nên Đông Á ngày nay, bên cạnh xu thế chủ đạo là
hòa bình và hợp tác, vẫn còn tồn tại những nhân tố có thể gây mất ổn định.
3. Đông Á chưa có một cơ chế an ninh tập thể nên Diễn đàn an ninh
của ASEAN (ARF) đang thu hút sự quan tâm của các nước lớn. Do đó,
ARF ngày càng đóng vai trò quan trọng hơn trong đời sống Đông Á trong
những thập niên đầu thế kỷ XXI.
Thứ ba, Trung Quốc ngày càng mở rộng và t¨ng cưêng vai trò ¶nh
hưëng ở khu vực Đông Á:
Trên cơ sở phân tích những nhân tố chủ quan và khách quan đòi hỏi
Trung Quốc cần quan tâm đến Đông Á như tình hình của khu vực, nhu cầu
của công cuộc cải cách, mở cửa . các tác giả nước ngoài như Regina Abrani
với bài “Sự trỗi dậy của Trung Quốc và trách nhiệm với thÕ giíi – nhìn lại và
đánh giá ” (Vietnam.net ngày 23/2/2008); Điền Trung Thanh: “Hợp tác
Đông Á và lợi ích chiÕn lưîc của Trung Quốc” (Tạp chí Châu Á – Thái Bình
Dương đương đại (Tiếng Trung) số 5/2003); Khâu Đan Dương: “Hợp tác Đông
Á và sự lựa chọn chiÕn lưîc của Trung Quốc” (Tạp chí Nghiên cứu vấn đề
Trung Quốc (tiếng Trung) số 3/2005); Châu Khải Bình, Lý Bắc: “Chỉến lược
Đông Á của các nước lớn và suy ngẫm về đối sách của Trung Quốc”, (Học báo
Học viện chính trị Nam Kinh (tiếng Trung) số 4/2009) Các tác giả này đều có
chung nhận định: Trung Quốc cần t¨ng cưêng hơn nữa vai trò của mình ở khu
vực Đông Á; Trong chính sách Đông Á của Trung Quốc hiện nay, hướng ưu tiên
là Đông Nam Á theo phương châm “Nam trước, Bắc sau” xem đây là sự lựa
chọn chiÕn lưîc trong chính sách của Trung Quốc ở Đông Á
Ngoài ra, còn nhiều công trình đáng chú ý khác đề cập đến chính
sách của Trung Quốc ở Đông Á như:
Cuốn “Trung Quốc - Con Rồng lớn Châu Á” (tác giả Arne De
Keijzer và Daniel Burstein, Nxb Từ điển Bách khoa, 2008) đề cập đến
nhiều vấn đề và kiến giải ở nhiều cấp độ khác nhau về tình hình Trung
Quốc, cả trong quá khứ, hiện tại và tương lai. Qua đó các tác giả đưa ra dự 5
báo về một Trung Quốc nhanh chóng nổi trội thành một siêu cường theo
mọi nghĩa: kinh tế, chính trị, quân sự, văn hoá, nghệ thuật .
Cuốn “ASEAN - China trade relations: 15 years of development and
prospects” (Quan hệ thương mại ASEAN - Trung Quốc: 15 năm phát triển
và triển vọng của Li Wannan, John Wong, Lye Liang Fook , Nxb Thế giới,
2008) tập hợp các bài tham luận trong hội thảo tập trung vào chủ đề mối
quan hệ thương mại đa phương giữa Trung Quốc - ASEAN và quan hệ
giữa các nước thành viên ASEAN với Trung Quốc
Cuốn “Sự phát triển của Trung Quốc không thể tách khỏi thế giới”
(Sách tham khảo của Chu Thượng Văn và Trần Tích Hỷ; Nxb. Chính trị
quốc gia, 1997) phân tích tình hình thế giới theo cách nhìn nhận và đánh
giá của Trung Quốc, đồng thời trình bày có hệ thống các quan điểm về
chiến lược đối ngoại của Trung Quốc hiện nay, trong đó có đề cập đến
Đông Nam Á.
Cuốn “Bàn về cạnh tranh toàn cầu” (Sách tham khảo của Bạch Thụ
Cường, Nxb. Thông tấn, 2002) tổng kết các lý luận cạnh tranh trong toàn cầu
hoá kinh tế và trình bày một số kinh nghiệm cạnh tranh thị trường trên thế giới
và tình hình thực tiễn cạnh tranh của Trung Quốc hiện nay ở Đông Á; Bài
“Chiến lược nước lớn hòa bình của Trung Quốc”của Vương Phàm, Viện
trưởng Viện nghiên cứu quan hệ quốc tế, Học viện Ngoại giao, Trung Quốc
đăng trên “Tạp chí Đương đại” của Ban Liên lạc - Đối ngoại Trung Quốc
do Phạm Thị Lan Hương (Vụ Trung Quốc – Đông Bắc Á) dịch đăng trên
trang web http://www.tuyengiao.vn; Bài phát biểu của giáo sư Thời Ân
Hoằng, Viện Quan hệ quốc tế, Đại học nhân dân Trung Quốc về “Chính
sách đối ngoại của Trung Quốc” năm 2008 tại Hội nghị nghiên cứu “Tình
hình chiến lược quốc tế năm 2008" tổ chức tại Bắc Kinh đăng trên trang
web http://www.mekongnet.ru; Bài “Đường lối ngoại giao của thế hệ lãnh
đạo thứ 4 ở Trung Quốc” (Minh Châu (theo Asia Times), http://vietbao.vn,
19/11/2003); Bài “Trung Quốc gia tăng ảnh hưởng đối với CHDCND Lào”
của tác giả Bertil Lintner, (Thông tin Những vấn đề chính trị - xã hội, Trung
tâm Thông tin khoa học, Học viện CT-HCQG Hồ Chí Minh, số 11, 3-2010);
Bài “Trung Quốc đối phó với thách thức mới trong thúc đẩy phát triển hòa
bình” của tác giả Mã Chấn Cương, Giám đốc Trung tâm nghiên cứu các
vấn đề quốc tế của Trung Quốc, đăng trên Tạp chí “Nghiên cứu các vấn đề
quốc tế” số 1/ 2006, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 6/4/2006; Bài 6
“Trung Quốc trỗi dậy và sự thay đổi của trật tự quốc tế” của tác giả Toàn
Thánh Hưng, Giáo sư Đại học Giang Tây, đăng trên Tạp chí “Quan hệ quốc
tế hiện đại”, Trung Quốc, số 11/2005, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày
2/4/2006;
Tổng quan tình hình nghiªn cøu ngoài nước cho thấy:
1. Do tầm quan trọng của Đông Á trong đời sống quan hÖ quốc tế ,
cho nên khu vực này trước đây cũng như hiện nay luôn là địa bàn tranh
giành ¶nh hưëng của các nước lớn.
2. Tình hình thÕ giíi và Đông Á hiện nay đã tạo điều kiện thuận lợi
để Trung Quốc t¨ng cưêng vai trò ¶nh hưëng của mình ở khu vực.
3. Việc Trung Quốc triển khai chính sách nước lớn nhằm tăng cường
vai trò, ảnh hưởng của mình ở khu vực Đông Á hiện nay đang tác động đến
quan hÖ với các nước trong khu vực, trước hết là các nước vừa và nhỏ ở
Đông Nam Á với cả 2 mặt: tích cực lẫn tiêu cực.
* Trong nước:
Các công trình nghiên cứu trong nước liên quan đến đề tài nghiên
cứu là khá phong phú với nhiều nội dung và cách tiếp cận khác nhau, cụ thể
như sau:
Thứ nhất, các công trình đề cập tổng thể về chính sách và hoạt
động đối ngoại của Trung Quốc đối với khu vực Đông Á. Các công trình
này dành một dung lượng nhất định phân tích vai trò của Trung Quốc tại
khu vực Đông Á và những chuyển biến cơ bản trong quan hệ của Trung
Quốc với các nước trong khu vực. Đó là các công trình:
Cuốn “Chính sách đối ngoại của một số nước lớn trên thế giới”
(Sách chuyên khảo của Phạm Minh Sơn chủ biên, Nxb Lý luận chính trị,
2008) cung cấp những nội dung cơ bản trong chính sách đối ngoại của một
số nước lớn trên thế giới như Mỹ, Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Nhật Bản
Cuốn “Sự điều chỉnh chiến lược hợp tác khu vực Châu Á - Thái Bình
Dương(CA-TBD) trong bối cảnh quốc tế mới” (tác giả Nguyễn Xuân Thắng
chủ biên, Nxb Khoa học xã hội, 2004) đi sâu nghiên cứu những đặc điểm
cơ bản của khu vực CA-TBD, bối cảnh quốc tế mới (trên hai góc độ an ninh
chính trị và kinh tế quốc tế) và những tác động của chúng đối với hợp tác 7
khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, đồng thời chỉ ra những xu hướng và
triển vọng hợp tác kinh tế cơ bản ở khu vực trên các khía cạnh từ song
phương đến đa phương. Cuốn sách cũng phân tích sự thay đổi vị trí địa -
chính trị - kinh tế của Mỹ, Nhật Bản, Nga, Trung Quốc, ASEAN trong khu
vực và những điều chỉnh chiến lựơc hợp tác của các nước này.
Cuốn “Quá trình mở cửa đối ngoại của nước cộng hoà nhân dân Trung
Hoa” (tác giả Nguyễn Thế Tăng, Nxb Khoa học xã hội, 1997) đã trình bày bối
cảnh ra đời, cơ sở lý luận, quá trình hình thành, thành tựu, vấn đề tồn tại, bài
học kinh nghiệm và triển vọng của chính sách mở cửa trong đối ngoại của
Trung Quốc.
Cuốn “Những điểm nóng trên thế giới gần đây” (Đỗ Nhật Quang chủ
biên, Nxb Chính trị Quốc gia, 2002) nêu lên thực trạng và một số diễn biến
mới của tình hình thế giới năm 2002, tình hình Đông Nam Á, LB Nga, khu
vực Trung Quốc - Đông Bắc Á,
Cuốn “Ngoại giao Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa 30 năm cải cách
mở cửa (1978 – 2008) của Lê Văn Mỹ chủ biên, Nxb. Khoa học xã hội năm
2009 cung cấp một cái nhìn xuyên suốt về ngoại giao Trung Quốc từ cải
cách, mở cửa đến nay.
Ngoài ra, còn có nhiều bài viết có liên quan đến vấn đề này như: Sự
điều chỉnh chiến lược ngoại giao và quan hệ Mỹ - Trung - Nga sau sự kiện
11/9/2001 (Lê Văn Mỹ, T/c Nghiên cứu Châu, Số 2, 2006); Những điều
chỉnh trong chiến lược an ninh Đông Á của Trung quốc sau chiến tranh
lạnh (Hiền Lương, Đỗ Thủy, T/c Nghiên cứu quốc tế, Số 1(64), 2006) .
Thứ hai, các công trình phân tích quá trình hợp tác và liên kết ở khu
vực, trong đó quan hệ Trung Quốc với các nước và các tổ chức trong khu
vực được xem xét với mức độ khác nhau. Các công trình thuộc loại này rất
lớn về số lượng như:
Cuốn “Quan hệ Trung Quốc - ASEAN - Nhật Bản trong bối cảnh mới
và tác động của nó tới Việt Nam” (tác giả Vũ Văn Hà chủ biên, Nxb Khoa
học xã hội, 2007) trình bày các yếu tố ảnh hưởng đến quan hệ Trung Quốc -
ASEAN - Nhật Bản, tổng quan về quan hệ song phương và đa phương
Trung Quốc - ASEAN - Nhật Bản và các tác động của quan hệ Trung Quốc
- ASEAN- Nhật Bản đến Việt Nam 8
Cuốn “Trung Quốc và ASEAN trong hội nhập: thử thánh mới, cơ hội
mới” (tác giả Trần Quốc Hùng, Nxb. Trẻ, 2003) phân tích quá trình Trung
Quốc gia nhập WTO cũng như việc tổ chức ASEAN tăng cường hợp tác
theo chiều sâu nội khối và mở rộng hợp tác quốc tế trong xu thế hội nhập
trên toàn thế giới, đồng thời chỉ ra những thử thách và cơ hội mới cho các
nước này.
Cuốn “Hiệp định thương mại tự do ASEAN+3 và tác động tới kinh tế
- thương mại Việt Nam” (tác giả Trần Văn Hóa chủ biên, Nxb Thế giới,
2006) đã trình bày tổng quát về các hiệp định thương mại tự do của
ASEAN với các đối tác thương mại lớn khu vực như Trung Quốc, Hàn
Quốc, Nhật Bản, Ôxtrâylia và những tác động của nó đối với thương mại và
đầu tư Việt Nam.
Ngoài ra, còn có nhiều bài viết liên quan đến vấn đề này được đăng
tải trên các tạp chí chuyên ngành như: Tam giác chiến lược Nga – Trung -
Ấn và những trở ngại trong việc hiện thực hóa ý tưởng trên (Phan Văn Rân,
T/c Nghiên cứu Trung Quốc, số 1/2004. Quan hệ Nga - Trung trong tam
giác chiến lược Nga - Trung Quốc - ASEAN (Nguyễn Thanh Thuỷ, T/c
Nghiên cứu Châu Âu, số 3, 2006); Quan hệ thương mại và đầu tư Trung Quốc
– ASEAN vẫn trong xu thế gia tăng (Nguyễn Đình Long, Phạm Quang Diệu,
Tạp chí Thương mại, Số 3, 2006); Chủ nghĩa khu vực và thực tiễn Đông Á
(Đinh Thị Hiền Lương, T/c Nghiên cứu Quốc tế, Số 2(61), 2005); Tác động
của sự phát triển quan hệ Trung Quốc - ASEAN đối với khu vực Châu Á-
Thái Bình Dương hiện nay (Nguyễn Hoàng Giáp, T/c Nghiên cứu Đông
Nam Á, Số 1, 2005); Quan hệ ASEAN - Trung Quốc trên lĩnh vực chính trị
- an ninh thời kỳ sau chiến tranh lạnh (Thái Văn Long, T/c Lý luận chính
trị, Số 1, 2005); Xu hướng hình thành các hiệp định thương mại tự do song
phương ở Đông Á và hệ quả đối với khu vực (Bùi Trường Giang, T/c
Nghiên cứu kinh tế, Số 1, 2005); Vấn đề văn hoá trong chủ nghĩa khu vực
Đông Á (Hoàng Khắc Nam, Tạp chí Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á,
Số 1(55), 2005); Tìm hiểu về thực trạng an ninh khu vực Đông Á (Nguyễn
Thanh Hiền, Tạp chí Nghiên cứu Nhật Bản và Đông Bắc Á, Số 1(55),
2005); Hiệp định khung khu mậu dịch tự do Trung Quốc-ASEAN, bước phát
triển mới của mối quan hệ Trung Quốc-ASEAN đầu thế kỷ XXI (Lê Văn
Mỹ, T/c Nghiên cứu Trung Quốc, Số 5, 2004); Ý nghĩa chính trị của khu 9
vực mậu dịch tự do Trung Quốc - ASEAN (TTXVN, Tài liệu tham khảo đặc
biệt, ngày 3/4/2006); ASEAN : Những vấn đề và xu hướng (Viện nghiên cứu
Đông Nam Á, Nxb KHXH, HN 1997); Từ ASEAN 7 đến ASEAN 10: Một
Đông Nam Á thống nhất và thách thức (Nguyễn Quốc Hùng, Nxb CTQG,
HN 1998); Từ ASEAN 7 tới ASEAN 10 - Cơ hội hay là thách thức (Nguyễn
Thu Mỹ, T/c Nghiên cứu Đông Nam Á, số 3/1997); Tiến tới một ASEAN
hoà bình, ổn định và phát triển bền vững (Nxb CTQG, HN 2001); Liên kết
ASEAN trong bối cảnh toàn cầu hoá (Trần Khánh chủ biên, Nxb KHXH,
HN 2002); Liên kết ASEAN trong thập niên đầu thế kỷ XXI (Phạm Đức
Thành chủ biên, Nxb KHXH, HN 2006)
Thứ ba, các công trình và bài viết về sự phát triển quan hệ của
Trung Quốc với từng nước trong khu vực Đông Á. Đây là một hướng
nghiên cứu khá đa dạng về hình thức, từ hội thảo khoa học đến bài viết và
nhiều tác phẩm chuyên khảo, đồng thời cũng rất phong phú về nội dung,
bao gồm nhiều lĩnh vực từ chính trị, an ninh đến kinh tế, văn hóa, khoa học
kỹ thuật . Có thể nêu ra một số các công trình như: Quan hệ Trung - Hàn
kể từ sau khi bình thường hoá (Hoàng Minh Hằng, T/c Nghiên cứu Nhật
Bản và Đông Bắc Á , Số 5, 2005); Vì sao gần đây nổ ra chống Nhật ở
Trung Quốc và Hàn Quốc (Trịnh Trọng Nghĩa, T/c Nghiên cứu Đông Bắc
Á, Số 4, 2006); Quan hệ Trung - Nhật: thực trạng và triển vọng (TTXVN,
Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 4/4/2006); Quan hệ Trung-Nga trong và
sau chiến tranh lạnh (Phạm Thành Dung, Vũ Thuý Hà, Tạp chí Giáo dục lý
luận, Số 4, 2005; Quan hệ Trung - Nga sau hơn 10 năm khôi phục
(TTXVN, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 4/4/2006); Malaixia - Mắt xích
trong chiến lược hướng Nam của Trung Quốc, (Những vấn đề chính trị - xã
hội, Trung tâm Thông tin khoa học, Học viện CT-HCQG Hồ Chí Minh, số
9, 3-2010); Quan hệ Trung - Ấn: khó tránh khỏi cạnh tranh (TTXVN, Tài
liệu tham khảo đặc biệt, ngày 4/4/2006); Trung Quốc và Ấn Độ “bắt tay”
cùng thúc đẩy “Thế kỷ châu Á” (Tạp chí “Cải cách và mở cửa”, Trung
Quốc, số 1/ 2006, Tài liệu tham khảo đặc biệt, ngày 1/4/2006) .
Nhìn chung, các công trình này đều cho rằng, bước sang thế kỷ
XXI, các nước lớn, đặc biệt là Trung Quốc đang điều chỉnh chính sách đối
với Đông Á theo hướng t¨ng cưêng vai trò ¶nh hưëng và bảo vệ lợi ích của
mình. Chính vì vậy, các điều chỉnh này đã và đang tác động rất lớn đến đời 10
sống quan hÖ quốc tế tại khu vực nói chung, chính sách đối ngoại của các
nước vừa và nhỏ trong khu vực nói riêng, trong đó có Việt Nam.
Tuy nhiên, cho đến nay chưa có công trình nghiªn cøu mang tính hệ
thống, cập nhật về chính sách của Trung Quốc đối với khu vực Đông Á trong
2 thập niên đầu thế kỷ XXI và ¶nh hưëng của nó đến việc tập hợp lùc lưîng
giữa các nước trong khu vực, đặc biệt là vị trí của Việt Nam trong chính sách
của Trung Quốc đối với khu vực Đông Á. Để khắc phục khoảng trống này và
thiết thực phục vụ cho nghiªn cøu và giảng dạy bộ môn Quan hệ quốc tế và
chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam tại Học viện Chính trị -
Hành chính quèc gia Hồ Chí Minh, chúng tôi quyết định chọn đề tài này làm
đề tài nghiªn cøu khoa häc cấp Bộ năm 2011.
3. Mục tiêu của đề tài:
Đề tài đi sâu phân tích nguyên nhân, mục đích, chính sách của Trung
Quốc ở Đông Á hiện nay, xu hướng vận động cũng như tác động của nó
đến tình hình quốc tế tại khu vực trong thập niên tới. Trên cơ sở đó, đề tài
sẽ làm rõ tác động của chính sách của Trung Quốc ở Đông Á đối với Việt
Nam xét trên cả 2 mặt tích cực và tiêu cực, từ đó đề xuất một số kiến nghị
trong đối sách của Việt Nam trước tác động này.
4. Nội dung nghiên cứu:
Để thực hiện mục tiêu nêu trên, đề tài đặt ra và giải quyết các nội
dung cơ bản sau đây:
- Làm rõ những tiền đề và điều kiện khách quan và chủ quan để
Trung Quốc triển khai chính sách mở rộng và t¨ng cưêng vai trò ở Đông Á
trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI.
- Qu¸ tr×nh triÓn Trung Quèc khai chÝnh s¸ch ®èi víi khu vùc Đông
Á trong 10 n¨m ®Çu thÕ kû XXI
- Phân tích những tác động trực tiếp và gián tiếp của việc triển khai
chính sách Đông Á của Trung Quốc đến quan hÖ quốc tế tại khu vực hiện
nay và thập niên tới.
- Trên cơ sở những luận chứng khoa häc đề tài sẽ trình bày tác động
của chính sách ở Đông Á của Trung Quốc đối với Việt Nam, từ đó đề xuất
một số kiến nghị về đối sách của Việt Nam trước những tác động của chính
sách của Trung Quốc ở khu vực Đông Á. 11
Với những nội dung cơ bản đã xác định, đề tài được cấu trúc làm 3
phần, cụ thể như sau:
1- Phần thứ nhất: Những nhân tố thóc ®Èy Trung Quèc triÓn khai
chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña mét cưêng quèc ë §«ng Á.
2- Phần thứ hai: Trung Quốc triển khai chính sách với các nước
Đông Á trong thập niên ®Çu thÕ kû XXI
3- Phần thứ ba: Việt Nam trưíc tác động của chính sách ë khu
vùc Đông Á của Trung Quốc.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu:
Đề tài được thực hiện trên cơ sở lý luận và phương pháp luận Mác –
Lênin; tư tưëng của Lênin về hòa bình và cùng tồn tại hòa bình giữa các
nước có chế độ xã hội khác nhau; tư tưëng Hồ Chí Minh về mối quan hÖ
giữa các dân tộc và quốc tế. Đề tài cũng dựa vào các quan điểm đánh giá về
tình hình thÕ giíi và khu vực Đông Á của ĐCS Việt Nam thể hiện trong các
Văn kiện Đại hội VI, VII, VIII, IX, X, XI và Nghị quyết Hội nghị TW III,
khóa VII của Đảng, xem đây là nguồn cung cấp những căn cứ lý luận,
những định hướng tư tưëng và khoa häc để thực hiện đề tài.
Đề tài nghiên cứu thuộc vấn đề lịch sử , lý luận quan hÖ quốc tế , vì
vậy phương pháp nghiên cứu của đề tài trước hết là phương pháp lịch sử,
phương pháp lô gích vµ phư¬ng ph¸p nghiªn cøu quan hÖ quèc tÕ. Trong
quá trình nghiên cứu, c¸c phương pháp này được sử dụng chủ yếu và kết
hợp chÆt chÏ với nhau. Ngoài ra, đề tài còn sử dụng các phương pháp hỗ trợ
khác như phương pháp phân tích vµ tæng hîp, thống kê, đối chiếu vµ so
sánh, khái quát hóa
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của đề tài:
Đề tài có ý nghĩa lý luận và thực tiễn sau đây:
- Làm rõ thực chất chính sách Đông Á của Trung Quốc hiện nay và
dự báo trong thập niên tới dưới góc độ là một cường quốc đang trỗi dậy.
- Làm rõ những tác động đa chiều của chính sách Đông Á của Trung
Quốc trong hai thập niên đầu thế kỷ XXI đến so sánh lùc lưîng và quan hÖ
quốc tế tại khu vực, trong đó có Việt Nam.
- Góp phần bồi dưỡng, nâng cao trình độ nhận thức và nghiên cứu về quan
hÖ quốc tế nói chung, chính sách đối ngoại của một nước lớn là Trung Quốc nói
riêng trong quá trình hình thành trật tự thÕ giíi mới sau chiÕn tranh lạnh. - Góp phần cung cấp những luận cứ khoa häc và thực tiễn để làm rõ
quan điểm của Đảng về một trong những đặc điểm trong giai đoạn hiện nay
của thời đại là “quan hÖ giữa các nước lớn – nhân tố quan trọng tác động
đến sự ph¸t triÓn của thÕ giíi”, đồng thời cũng cung cấp những cơ sở giúp
Đảng và Nhà nước ta đề ra chính sách đối ngoại phù hợp nhằm thực hiện
thắng lợi chủ trương “đa phương hóa, đa dạng hóa các quan hÖ quốc tế, chủ
động và tích cực hội nhập quốc tế” vì mục tiêu độc lập dân tộc và chủ
nghĩa xã hội.
- Đề tài sẽ là tài liệu tham khảo hữu ích đối với những cán bộ hoạt
động trên lĩnh vực đối ngoại, cán bộ nghiên cứu và giảng dạy bộ môn Quan
hệ quốc tế. Với ý nghĩa trên, sau khi được nghiệm thu, đề tài sẽ là nguồn tư
liệu phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu bộ môn Quan hệ quốc tế tại
hệ thống Học viện Chính trị - Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh.