Thạc Sĩ Chiến lược đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế

Đề tài: Chiến lược đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế
PHẦN MỞ ĐẦU
Việt Nam đang ngày càng hội nhập sâu, rộng vào đời sống kinh tế quốc tế,
nhất là sau khi trở thành thành viên chính thức của Tổ chức Thương mại thế giới -
WTO. Việc hội nhập đã giúp cho doanh nghiệp Việt Nam được đối xử bình đẳng
trên sân chơi quốc tế. Các nước sẽ không còn phân biệt mức thuế áp dụng cho
doanh nghiệp Việt Nam như trước đây. Sau một thời gian gia nhập WTO, các doanh
nghiệp Việt Nam đã bắt đầu nhìn thấy rất nhiều cơ hội đầu tư trực tiếp ra nước
ngoài và chính họ đã và đang góp phần làm thay đổi dần quan niệm về đầu tư ra
nước ngoài từ phía nhà nước Việt Nam.
Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài là hình thức thâm nhập thị trường phát triển
gần đây tại các doanh nghiệp Việt Nam. Thực tiễn thế giới đã chứng tỏ rằng một
quốc gia mà có dòng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài càng mạnh thì càng có nhiều
khả năng mở rộng thị trường, nâng cao hiệu quả sản xuất, tận dụng nguồn nguyên
liệu tại chỗ, tăng việc làm và tăng động lực phát triển kinh tế đất nước; đồng thời,
tăng cường khoa học công nghệ, nâng cao năng lực quản lý và trình độ tiếp thị với
các nước trong khu vực và trên thế giới. Đầu tư trực tiếp ra nước ngoài còn là cách
để doanh nghiệp bảo toàn vốn hữu hiệu.
i. Đặt vấn đề
Trong xu thế toàn cầu hóa và hội nhập kinh tế, các doanh nghiệp có thể chọn
các hình thức thâm nhập thị trường quốc tế như: xuất khẩu (Exporting), dự án trao
tay (Turnkey Projects), chuyển nhượng giấy phép (Licensing), nhượng quyền
thương mại (Franchising), sản xuất theo hợp đồng (Contract Manufacturing), hợp
đồng quản trị (Management Contracting), liên doanh (Joint Ventures), công ty con
sở hữu toàn bộ (Wholly Owned Subsidiaries), liên minh chiến lược (Strategic
Alliances) ; hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài thông qua liên doanh hoặc
công ty con sở hữu toàn bộ là một trong những phương cách tốt nhất giúp doanh
nghiệp mở rộng thị trường, nâng cao vị thế của mình trên thế giới.
Song song với việc thu hút vốn đầu tư từ bên ngoài, đầu tư trực tiếp ra nước
ngoài là phương thức không thể thiếu được ở một quốc gia thực hiện chính sách mở 2
cửa để hội nhập kinh tế quốc tế. Hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài thực chất
là việc chuyển các nguồn lực có lợi thế so sánh hoặc sản xuất dư thừa ở trong nước
như vốn, lao động, công nghệ . ra bên ngoài để tạo thế cạnh tranh, nâng cao năng
lực sản xuất, tìm nguồn tài nguyên thay thế, hạn chế ô nhiễm môi trường ở trong
nước và mở rộng thị trường tiêu thụ, nhằm thu được lợi ích cao nhất trong kinh tế.
Hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài dù còn mới mẻ đối với Việt Nam
nhưng từ lâu đã không còn xa lạ với các quốc gia phát triển trên thế giới. Đây chính
là một hướng đi mới, mang tính hấp dẫn cao đối với Việt Nam. Mặc dù có không ít
rủi ro, nhưng đó là một tiềm năng to lớn trong việc giúp doanh nghiệp mở rộng thị
trường, nâng vị thế của doanh nghiệp nói riêng và hình ảnh của Việt Nam nói chung
trên trường quốc tế. Thời gian vừa qua, các dự án đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của
doanh nghiệp Việt Nam tuy vốn không lớn nhưng bước đầu đã đem lại những hiệu
quả nhất định. Trong xu thế hội nhập sâu rộng, chắc chắn, số dự án đầu tư trực tiếp
ra nước ngoài của Việt Nam sẽ không chỉ dừng lại ở ba con số. Do đó, cơ hội đẩy
mạnh hoạt động sản xuất, kinh doanh thông qua đầu tư trực tiếp ra nước ngoài vào
thời điểm này là rất lớn và rõ ràng đang có chiều hướng thuận lợi cho các doanh
nghiệp Việt Nam.
Mặt khác, tuy đã có một số doanh nghiệp thành công bước đầu khi đầu tư
trực tiếp ra nước ngoài, nhưng đại đa số doanh nghiệp vẫn còn lúng túng trên nhiều
phương diện để thực hiện các dự án đầu tư ra ngoài. Có thể nói đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài là cơ hội đem lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp hay quốc gia; nhưng để
biến cơ hội thành thực tiễn hành động là một con đường rất dài, đòi hỏi một thế và
lực tương xứng để có thể đi trọn con đường “gian nan” ấy. Trong xu hướng phát
triển sắp tới, nhiều chuyên gia nhận định hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài
tại Việt Nam sẽ phát triển nhanh chóng. Như vậy, Việt Nam cần phải làm gì trong
giai đoạn hiện nay và sắp tới để nâng cao thế và lực cho mình, làm như thế nào để
có thể nắm bắt và biến cơ hội thành hành động hiệu quả? Ngay lúc này, nhu cầu
thực tiễn đòi hỏi phải có chiến lược đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam với
những giải pháp thích hợp, nhằm góp phần thúc đẩy hoạt động này từng bước phát
triển như các nước trong khu vực và thế giới. Xuất phát từ ý nghĩa và bối cảnh đó,
tác giả đã chọn đề tài “Chiến lược đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam 3
trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế” để nghiên cứu thực hiện luận án tiến sĩ
kinh tế của mình.
ii. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu
Mục tiêu nghiên cứu của luận án là (1) Phân tích thực trạng tình hình hoạt
động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong thời gian qua về phía cơ
quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp nhằm tìm ra những khó khăn và hạn chế
đang cản trở sự phát triển của hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài; và (2)
Nghiên cứu xây dựng các quan điểm đẩy mạnh hoạt động này, đồng thời dự báo về
khả năng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong quá trình hội nhập; từ
đó, đề xuất hệ thống giải pháp (nhóm giải pháp về chiến lược, chính sách của nhà
nước và nhóm giải pháp xuất phát từ doanh nghiệp) để đẩy mạnh hoạt động đầu tư
trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam.
Từ mục tiêu nghiên cứu trên, các câu hỏi nghiên cứu được đặt ra bao gồm:
 Thực trạng hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các doanh nghiệp
Việt Nam thời gian qua?
 Những thành công và khó khăn, hạn chế của hoạt động đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài ở Việt Nam?
 Giải pháp nào để đẩy mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam
trong tương lai?
iii. Phương pháp, thông tin và thiết kế nghiên cứu
 Phương pháp nghiên cứu
 Phương pháp định tính: Nghiên cứu tất cả các vấn đề liên quan đến hoạt
động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài đã xuất bản trong các tạp chí khoa học trong và
ngoài nước, các bài báo, tài liệu hội thảo, hội nghị, các tài liệu nghe nhìn; kết quả từ
thảo luận nhóm mục tiêu; để làm cơ sở cho việc nghiên cứu định lượng tiếp sau.
Nghiên cứu định tính thông qua phỏng vấn tay đôi các doanh nghiệp đã đầu tư trực
tiếp ra nước ngoài.
 Phương pháp định lượng: Thông qua tiến hành khảo sát các doanh nghiệp
dự định đầu tư trực tiếp ra nước ngoài.4
 Ngoài ra, tác giả cũng đã sử dụng các phương pháp truyền thống gồm:
phân tích, tổng hợp, thống kê, mô tả và so sánh.
 Thông tin nghiên cứu
 Thông tin thứ cấp: Thu thập từ Cục Đầu tư nước ngoài - Bộ Kế hoạch và
Đầu tư, Tổng cục Thống kê, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam, báo chí,
tạp chí chuyên ngành, internet và thông tin của các tổ chức nghiên cứu liên quan.
 Thông tin sơ cấp: Thu thập ý kiến từ các doanh nghiệp đã và chưa (dự
định) đầu tư trực tiếp ra nước ngoài.
 Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu được tiến hành theo 2 giai đoạn chính: giai đoạn 1 nghiên cứu
định tính, giai đoạn 2 nghiên cứu định lượng. Dữ liệu thu thập trong nghiên cứu
được xử lý bằng phần mềm SPSS for Windows 15.0 để phân tích các yếu tố thống
kê cơ bản (Phụ lục IV).
 Giai đoạn 1: Nghiên cứu định tính
Dựa vào các lý thuyết về đầu tư trực tiếp nước ngoài, tác giả xây dựng và
hoàn thiện thang đo lường các khái niệm nghiên cứu; nghiên cứu lý thuyết dựa trên
nguồn thông tin thứ cấp thông qua các nghiên cứu đã xuất bản trong các tạp chí
khoa học trong và ngoài nước, các bài báo, tài liệu hội thảo, hội nghị, các tài liệu
nghe nhìn v.v
Tác giả đã tiến hành trao đổi, thảo luận, phỏng vấn tay đôi dựa trên những
câu hỏi được chuẩn bị trước (Phụ lục I) với các doanh nghiệp đã đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài. Ngoài ra, nghiên cứu định tính còn được thực hiện thông qua kỹ thuật
thảo luận nhóm nhằm điều chỉnh, bổ sung thang đo các khái niệm nghiên cứu.
Giai đoạn này được xem là nghiên cứu sơ bộ nhằm khám phá, điều chỉnh và
bổ sung các yếu tố trong bảng câu hỏi phù hợp với thang đo. Kết quả của giai đoạn
nghiên cứu này sẽ được ghi nhận, tổng hợp và là cơ sở cho việc thiết kế bảng câu
hỏi sử dụng chính thức trong nghiên cứu định lượng. 5
 Giai đoạn 2: Nghiên cứu định lượng
Phương pháp định lượng thông qua bảng câu hỏi phỏng vấn được thiết kế để
trực tiếp điều tra khảo sát ý kiến của các doanh nghiệp dự định đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài (Phụ lục II), nhằm đánh giá thực trạng tình hình hoạt động đầu tư trực
tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong thời gian qua cả về phía cơ quan quản lý nhà
nước, lẫn phía doanh nghiệp; tìm ra những khó khăn và hạn chế mà hoạt động này
đang gặp phải.
Trước khi phỏng vấn chính thức sẽ tiến hành phỏng vấn thử nhằm bổ sung
thêm một số tiêu chí cho phù hợp và hiệu chỉnh lại bảng câu hỏi nhằm tránh hiểu sai
nội dung cần phỏng vấn.
iv. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu tình hình hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước
ngoài của các doanh nghiệp Việt Nam, trong đó có chú trọng nghiên cứu thể chế
chính sách tác động đến hoạt động này để xây dựng chiến lược phát triển.
Các hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của doanh nghiệp Việt Nam
được nghiên cứu mang tính tổng quát, không phân tích chi tiết từng ngành cụ thể.
Số liệu thứ cấp được thu thập từ năm 1989 (năm bắt đầu có dự án đầu tư trực
tiếp ra nước ngoài) đến hết tháng 7 năm 2008 ở Việt Nam.
Các thông tin và dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua điều tra các doanh
nghiệp tại Việt Nam.
v. Những vấn đề nghiên cứu có liên quan
Ở Việt Nam từ trước đến nay hầu như rất ít sách cũng như đề tài nghiên cứu
về lĩnh vực đầu tư trực tiếp ra nước ngoài. Hiện tại chỉ có duy nhất 1 quyển sách
“Thúc đẩy doanh nghiệp Việt Nam đầu tư trực tiếp ra nước ngoài” của PGS.TS.
Đinh Trọng Thịnh, Học viện Tài chính, Nhà xuất bản Tài chính, Hà Nội, 2006. Tuy
nhiên, những số liệu trong quyển sách này đã cũ. Mặt khác, quyển sách không đi
sâu nghiên cứu bằng phương pháp định lượng để có thể đánh giá khách quan hoạt
động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, xác định nhân tố ảnh hưởng, dự báo xu hướng
phát triển và đề xuất hệ thống giải pháp. Từ đó, càng thôi thúc tác giả - trên cơ sở 6
các nghiên cứu của chính tác giả trước đây - chọn đề tài này để nghiên cứu nhằm
tìm ra giải pháp đẩy mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong bối
cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu.
Có 5 bài viết của tác giả (và đồng tác giả) đã được công bố trên Tạp chí Phát
triển kinh tế (tạp chí khoa học kinh tế của Trường Đại học Kinh tế TP. Hồ Chí
Minh, Bộ Giáo dục và Đào tạo) liên quan đến đề tài nghiên cứu, cụ thể gồm:
1. Nguyễn Hữu Huy Nhựt (2005), “Hoạt động đầu tư ra nước ngoài của Việt
Nam: Khó khăn và thách thức”, Tạp chí Phát triển kinh tế, số 173, trang 16-19;
2. Nguyễn Hữu Huy Nhựt (2005), “On Possibility of Investing Abroad by
Local Companies”, Economic development Review, Number 130, pp. 12-13;
3. Nguyễn Đông Phong & Nguyễn Hữu Huy Nhựt (2007), “Overseas
Investment from Vietnam under the Trend of International Integration”, Economic
development Review, Number 150, pp. 14-16;
4. Nguyễn Đông Phong & Nguyễn Hữu Huy Nhựt (2008), “Thâm nhập thị
trường thế giới bằng hoạt động nhượng quyền kinh doanh của doanh nghiệp Việt
Nam”, Tạp chí Phát triển kinh tế, số 208, trang 9-12;
5. Nguyễn Hữu Huy Nhựt (2009), “Kinh nghiệm đầu tư trực tiếp ra nước
ngoài của các nước Đông Á và bài học cho Việt Nam”, Tạp chí Phát triển kinh tế,
số 220, trang 45-51.
Tất cả các nghiên cứu đã công bố nói trên chỉ là những lát cắt từ nhiều góc
độ về hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của doanh nghiệp Việt Nam, chúng
chưa phải là một nghiên cứu toàn diện - bằng kết quả khảo sát và các luận cứ khoa
học - để đi đến xây dựng chiến lược về đầu tư trực tiếp ra nước ngoài cho Việt
Nam, trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế.
vi. Những điểm mới của luận án
Một là, chọn nghiên cứu kinh nghiệm đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của các
nước Đông Á - do điều kiện chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội có nhiều nét tương
đồng - để rút ra những bài học kinh nghiệm hữu dụng cho Việt Nam;7
Hai là, trình bày một bức tranh toàn cảnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của
Việt Nam gần 20 năm qua bằng những lát cắt: (1) phân theo thời gian, (2) phân theo
ngành kinh tế và (3) phân theo đối tác;
Ba là, chỉ ra những hạn chế thuộc về chính sách, pháp luật, công tác quản lý
nhà nước; và những khó khăn từ phía doanh nghiệp cần phải nhanh chóng khắc phục;
Bốn là, thông qua thảo luận với các doanh nghiệp có dự án đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài, cũng như kết quả điều tra những doanh nghiệp có dự định đầu tư trực
tiếp ra nước ngoài; luận án khắc họa sự sẵn sàng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của
cộng đồng doanh nghiệp, đây cũng chính là cơ sở cho việc đề xuất hệ thống giải
pháp thúc đẩy hoạt động này;
Năm là, đề ra hệ thống giải pháp (nhóm giải pháp về chiến lược, chính sách
của nhà nước và nhóm giải pháp xuất phát từ doanh nghiệp) có tính khả thi để đẩy
mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam trong tương lai.
vii. Kết cấu của luận án
Kết cấu chính của luận án gồm phần mở đầu, kết luận và 3 chương. Ngoài ra
còn có bảng thuật ngữ viết tắt, danh mục bảng, danh mục hình, tài liệu tham khảo
và phần phụ lục. Cụ thể như sau:
 Phần mở đầu
Phần này trước tiên sẽ xác định vấn đề nghiên cứu từ đó hình thành mục tiêu
và câu hỏi nghiên cứu; giới thiệu phương pháp, thông tin và thiết kế nghiên cứu.
Phần này cũng chỉ rõ phạm vi nghiên cứu, những vấn đề nghiên cứu có liên quan,
những điểm mới cũng như kết cấu của luận án.
 Chương 1. Cơ sở khoa học về đầu tư trực tiếp nước ngoài
Nội dung chính của chương 1 này đề cập đến những vấn đề mang tính lý
luận liên quan đến hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài, kinh nghiệm đầu tư
trực tiếp ra nước ngoài của các nước Đông Á và bài học cho Việt Nam.8
 Chương 2. Thực trạng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam
Chương 2 đề cập đến tình hình hoạt động đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của
Việt Nam trong thời gian qua về phía cơ quan quản lý nhà nước và doanh nghiệp,
những thuận lợi và khó khăn, hạn chế đang cản trở sự phát triển của hoạt động đầu
tư trực tiếp ra nước ngoài. Chương này còn phân tích kết quả khảo sát tình hình
thực tế để đưa ra những cơ sở xây dựng thang đo, kiểm định các giả thuyết nhằm
phân tích các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của hoạt động đầu tư trực tiếp ra
nước ngoài Việt Nam.
 Chương 3. Giải pháp đẩy mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của
Việt Nam trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế
Dựa trên kết quả phân tích từ chương 2, chương này sẽ xây dựng các quan
điểm, đồng thời dự báo về khả năng đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam
trong tiến trình hội nhập kinh tế. Từ đó, đề xuất hệ thống giải pháp (nhóm giải pháp
về chiến lược, chính sách của nhà nước và nhóm giải pháp xuất phát từ doanh
nghiệp) nhằm đẩy mạnh đầu tư trực tiếp ra nước ngoài của Việt Nam.
 Kết luận.