Tiến Sĩ Cấu trúc và âm điệu trong các Lòng bản của nhạc Tài tử Nam bộ

Luận án tiến sĩ năm 2011
Đề tài: Cấu trúc và âm điệu trong các “Lòng bản” của nhạc Tài tử Nam bộ

MỞ ĐẦU
Nghệ thuật biểu diễn các loại hình âm nhạc cổ truyền ñược ñặt trong bối
cảnh phát triển về lịch sử cũng như về ñịa văn hoá (quá trình di dân về phương
Nam) của dân tộc Việt Nam. Sự kế thừa truyền thống văn hoá – âm nhạc nơi quê
cha ñất tổ ở phương Bắc kết hợp với truyền thống văn hoá – âm nhạc của các cư
dân bản ñịa ở phương Nam ñã sáng tạo nên những thể loại âm nhạc mới, trong ñó
có nhạc Tài tử Nam bộ. Là sự kế thừa và phát triển từ các loại hình âm nhạc phía
Bắc nên nhạc Tài tử Nam bộ gần gũi với “Ca Trù” miền Bắc và “Ca Huế” miền
Trung nhưng ñầy tính sáng tạo và ngẫu hứng. Không gian diễn xướng của nhạc
Tài tử Nam bộ có những ñiểm tương ñồng và khác biệtvới những thể loại âm
nhạc thính phòng truyền thống khác. Thể loại âm nhạc thính phòng, dù là trong
âm nhạc cổ ñiển châu Âu hay trong âm nhạc cổ truyềnViệt Nam ñều ñược biểu
diễn trong một không gian hẹp, với số lượng người nghe không ñông. Trong
những buổi trăng thanh gió mát, các nhạc sĩ chỉ gồmdăm ba người ngồi lại với
nhau, hòa ñàn với nhau, chia sẻ cho nhau những tìnhcảm của những người nông
dân miệt vườn Nam bộ hay của những gia ñình giàu sang, phú quý. Địa bàn biểu
diễn âm nhạc Tài tử Nam bộ trải rộng suốt từ miền Tây qua miền Đông Nam bộ
và chạy dài ñến ñất mũi Cà Mau. Trong quá trình hình thành nghệ thuật biểu diễn
âm nhạc Tài tử Nam bộ ñã xuất hiện những nghệ nhân,nghệ sĩ có tiếng tăm và
ñược ghi danh trong lịch sử âm nhạc dân tộc. Những nghệ nhân, nghệ sĩ ấy là
những người chơi ñàn ñiêu luyện, có kỹ thuật diễn tấu cao và nắm bắt ñược
những phong cách trong biểu diễn nhạc Tài tử Nam bộ, họ ñến với nhau, ñàn ca,
thưởng thức với nhau như những người tri âm, tri kỷvà ñể cùng nhau sáng tạo
nên những giai ñiệu rất ñỗi bình dị nhưng mang ñầy tính phóng khoáng, sáng tạo,
ñặc trưng của một thể loại âm nhạc ñặc thù phương Nam: Nhạc Tài tử Nam bộ.
Nhạc Tài tử Nam bộ là thể loại âm nhạc ñược thể hiện dưới hình thức
“Trình diễn” nhưng các bài bản khi ñược trình tấu luôn ñược thể hiện một cách
2
rất ngẫu hứng. Ngoài những thêm thắt khi ñộc tấu hay hòa tấu là chuyện ñương
nhiên, trong hòa tấu nhạc Tài tử Nam bộ còn có những lối “Quăng – Bắt”, khi
cùng lên tiếng ñàn, lúc nhường nhau “Khi lặn – Khi mọc”, sôi nổi và hào
hứng. Đặc trưng trong thể loại âm nhạc này là: tínhdiễn xướng với những sáng
tạo tại chỗ; tính chuyên nghiệp trong trình tấu và cảm thụ; tính dị bản, tính ngẫu
hứng trong diễn tấu trên khung sườn bài bản nghiêm ngặt với những “Lớp”,
“Câu”, “Nhịp” chặt chẽ, cân phương; tính mô hình trong bài bản; .
ã LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI
Lịch sử hình thành và phát triển nhạc Tài tử Nam bộ tuy chỉ khoảng hơn
một trăm năm tuổi nhưng ñối với người Nam Bộ, thể loại âm nhạc này ñược xem
là “Cổ truyền”. Nhạc Tài tử Nam bộ ñã góp phần làm cho âm nhạc truyền thống
ñược tiếp nối và phát triển trên ñất Nam bộ, mặt khác góp phần bảo tồn, kế thừa
và phát huy âm nhạc truyền thống, âm nhạc dân tộc Việt Nam.
Là sự kế thừa truyền thống âm nhạc của cha ông nhưng ñồng thời thể hiện
sự sáng tạo của người Nam Bộ, nhạc Tài tử Nam bộ mang ñậm tính cách, văn hóa
Nam Bộ, thể hiện ñầy ñủ những ñặc ñiểm âm nhạc của vùng ñất (về thang âm,
ñiệu, hơi, cấu trúc hình thức, ).
So với các thể loại âm nhạc cổ truyền khác của Việt Nam, có thể nói nhạc
Tài tử Nam bộ là một trong những thể loại âm nhạc ñược phổ biến, lưu truyền,
ghi chép, nghiên cứu nhiều nhất so với các thể loại khác ở Nam Bộ. Trong
những năm gần ñây, nhiều cuộc Liên hoan ñờn ca Tài tử thường xuyên ñược tổ
chức ở nhiều nơi từ Thành phố Hồ Chí Minh ñến Cà Mau, từ cấp huyện, quận
ñến tỉnh, thành và ở các ñơn vị truyền thông, ñã góp phần phát triển thể loại
âm nhạc này. Mặt khác, những nghiên cứu về nhạc Tàitử Nam bộ cũng rất ñược
quan tâm, tuy nhiên, hầu hết những nghiên cứu ấy thường tập trung vào những
vấn ñề thang âm, ñiệu thức, chưa thấy những nghiên cứu về cấu trúc và âm ñiệu
trong các “Lòng bản” của âm nhạc Tài tử Nam bộ.
3
Vấn ñề cấu trúc và âm ñiệu ñược các nhà Âm nhạc học trên thế giới rất
quan tâm nhưng nhạc cổ truyền Việt Nam nói chung, chưa ñược quan tâm ñể có
thể hệ thống, ghi chép về lý thuyết một cách ñầy ñủ, nhạc Tài tử Nam bộ cũng
không nằm ngoài tình trạng này.
Nghiên cứu về cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của các tác phẩm
nhạc Tài tử Nam bộ, ngoài việc góp phần vào những nghiên cứu mang tính lịch
sử âm nhạc còn mong muốn hệ thống hóa những vấn ñề về Lý thuyết âm nhạc mà
khi ñề cập ñến vấn ñề về giai ñiệu cần phải bàn ñếnnhư “Lòng bản”, nhịp ñiệu,
hình thức cấu tạo,
Ngoài ra, nghiên cứu về cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của các
tác phẩm âm nhạc Tài tử Nam bộ là mong muốn tiếp cận ở một góc ñộ khác của
âm nhạc, phát hiện ñược quy luật vận hành, sáng tạogiai ñiệu của người Nam Bộ
thông qua những tác phẩm âm nhạc Tài Tử và ñể có thể kế thừa trong công việc
sáng tác sau này.
ã LỊCH SỬ ĐỀ TÀI
Đề tài “Cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của nhạc Tài Tử Nam
Bộ” nằm trong khuôn khổ của những vấn ñề về “Cấu trúc và âm ñiệu các tác
phẩm âm nhạc cổ truyền Việt Nam”, là ñề tài ñã ñược quan tâm của các nhà
nghiên cứu:
- MỊCH QUANG trong tác phẩm “Khơi nguồn mỹ học dân tộc” (Nxb Chính Trị
Quốc Gia, Hà Nội - 2004) cho rằng lối sáng tác, cấutrúc giai ñiệu của âm nhạc
cổ truyền là theo lối “cấu trúc mở”, ñã hệ thống lối phát triển giai ñiệu của các tác
phẩm âm nhạc cổ truyền là theo lối “xếp ngói”v.v .Nhưng ông không ñặt vấn ñề
về cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của cáctác phẩm nhạc cổ truyền
theo cách của người làm âm nhạc mà từ góc nhìn của Mỹ học.
- HOÀNG KIỀU với bài viết: “Thử tìm hiểu ñịnh luật nhạc cổ truyền của người
Việt vùng châu thổ sông Hồng” (Tạp chí NCNT số 1 tháng12/1983), hoặc tác
4
phẩm “Thanh ñiệu tiếng Việt và Âm Nhạc Cổ Truyền” (Viện Âm Nhạc - 2001)
ñều có sơ lược về cấu trúc giai ñiệu của dân ca người Việt ở vùng Châu thổ Sông
Hồng. Nhưng ông chưa ñặt nhiệm vụ nghiên cứu về cấutrúc và âm ñiệu của tác
phẩm âm nhạc dân tộc nói chung và nhạc Tài Tử Nam Bộ nói riêng.
- TRẦN THẾ BẢO trong Luận án Phó Tiến Sĩ “Lòng bản - Yếu tố mô hình
trong âm nhạc truyền thống Việt Nam”(Nhạc Viện Tp. Hồ Chí Minh - 1993) ñã
ñặt vấn ñề về cấu trúc của giai ñiệu các tác phẩm âm nhạc Tài tử Nam bộ nhưng
ông dừng lại ở kết luận: “Yếu tố mô hình” ñối với âm nhạc truyền thống Việt
Nam, không bàn ñến vấn ñề cấu trúc và âm ñiệu.
Trong một số bài viết, NGUYỄN THỊ MỸ LIÊM ñã có những bước khảo
sát, hệ thống các lối sáng tạo giai ñiệu các tác phẩm âm nhạc Tài tử Nam bộ (“Kế
thừa và sáng tạo trong hệ thống bài bản Tài Tử Nam Bộ”, tạp chí Thông Báo
khoa học, số 6, Tháng 1-6/2002, Viện Âm Nhạc –Hà Nội, trang 19 - 38) nhưng
hầu hết các bài viết nêu trên chưa bàn ñến những ñặc ñiểm về cấu trúc và âm ñiệu
trong các tác phẩm của nhạc Tài tử Nam bộ.
Như ñã trình bày ở trên, rất cần sự tìm hiểu về cấutrúc và âm ñiệu trong
các “Lòng bản” của nhạc Tài tử Nam bộ, giới thiệu những vấn ñề mang tính ñặc
trưng như một nghiên cứu về Lý thuyết âm nhạc cổ truyền. Ngoài những ñóng
góp về Lý thuyết âm nhạc Việt Nam, nghiên cứu về cấu trúc và âm ñiệu trong các
“Lòng bản” còn cho thấy những ñóng góp, vị trí của nhạc Tài tử Nam bộ trong
nền âm nhạc truyền thống Việt Nam; góp phần làm rõ những ñặc trưng sáng tạo
của âm nhạc Nam bộ; giữ gìn bản sắc, bảo tồn ñược một vốn quý văn hoá dân
tộc.
ã MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
Luận án có tên là: “Cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của nhạc Tài
tử Nam bộ” nhằm những mục tiêu nghiên cứu sau:
5
- Nghiên cứu hệ thống các tác phẩm nhạc Tài tử Nambộ với mối quan hệ
mang tính kế thừa các thể loại nhạc truyền thống khác như: nhạc Lễ Nam bộ,
nhạc Dân gian Nam bộ, nhạc Lễ Cung ñình, Ca nhạc Huế, ñể có một cách nhìn
khách quan về xuất thân cũng như quá trình phát triển (về mặt bài bản) của nhạc
Tài tử Nam bộ.
- Trong khuôn khổ nhất ñịnh, nghiên cứu sẽ cố gắng làm rõ những kiểu cấu
trúc bài bản, tiết tấu, những kiểu tiến hành giai ñiệu, những motif ñiển hình của
giai ñiệu, hình thức cấu tạo giai ñiệu, nhịp ñộ, nét nhấn nhá, rung, mổ, ñể làm
rõ những ñặc ñiểm mang tính quy luật, tạo nên cấu trúc và âm ñiệu ñặc trưng của
các tác phẩm, ñồng thời cũng là ñặc ñiểm phong cáchcủa mỗi thể ñiệu và của thể
loại nhạc Tài tử Nam bộ.
- Nghiên cứu muốn nêu tầm quan trọng, vị trí của cấu trúc và âm ñiệu
trong việc tạo nên phong cách các thể ñiệu cũng nhưphong cách thể loại nhạc
Tài tử Nam bộ. Hơn nữa, những yếu tố về ñặc ñiểm thể hiện ở cấu trúc và âm
ñiệu sẽ góp phần cho việc xây dựng hệ thống Lý thuyết nền âm nhạc truyền
thống Nam bộ nói riêng, âm nhạc truyền thống Việt Nam nói chung. Nghiên cứu
về cấu trúc và âm ñiệu trong các “Lòng bản” của nhạc Tài tử Nam bộ sẽ tạo khả
năng kế thừa, phát huy những yếu tố âm nhạc truyền thống trong những sáng tác
âm nhạc tương lai. Nghiên cứu thử ñưa ra một vài kiến nghị về vấn ñề gìn giữ,
bảo tồn và phát huy vốn nhạc cổ truyền trong ñiều kiện hiện nay.
ã ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
Hiện nay, số lượng bài bản ñược nhạc giới Tài tử Nam bộ sử dụng lên ñến
hàng trăm nhưng trong ñó, có rất nhiều bài bản ñượcthu nhập từ nhiều thể loại
âm nhạc khác, thậm chí từ những bài hát của cộng ñồng người Hoa ở Nam Bộ,
nhạc mới (ca khúc mới), dân ca, Để tránh những ngộ nhận có thể dẫn ñến sai
lệch về những vấn ñề mang tính lý thuyết, nghiên cứu sẽ chỉ giới hạn khảo sát
trong “20 bản Tổ”.
6
Ngoài ra, do chưa thống nhất trong cách ghi và dùchỉ là lòng bản, nhưng
nhiều nhóm Tài Tử khác nhau vẫn có những bản ghi khác nhau về số nhịp, ñộ dài
của Câu nhạc, của Lớp (ñoạn nhạc), bài bản nên nghiên cứu sẽ sử dụng những
bản ghi ñang ñược sử dụng trong chương trình giảng dạy của Nhạc Viện Tp. Hồ
Chí Minh. Đây là những bản do những bậc Thầy ký âm lại và ñược nhiều người
trong giới nhạc Tài tử công nhận.
ã PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Tuy sử dụng một số phương pháp phân tích, hệ thống của ngành Âm nhạc
học ñể nghiên cứu nhưng nhạc Tài tử Nam bộ là thể loại âm nhạc cổ truyền,
những yếu tố, ñiều kiện hình thành, lưu truyền, phát triển của nhạc Tài tử Nam bộ
cũng không thoát khỏi những ảnh hưởng của ñặc ñiểm văn hóa Nam bộ nên
ngoài Âm nhạc học, nghiên cứu cũng ñược thực hiện dưới quan ñiểm của ngành
Dân tộc Âm nhạc học (Ethnomusicologie). Cụ thể là nghiên cứu âm nhạc trong
nền văn hóa mang tính ñặc thù, trong hoàn cảnh ñịa lý nhân văn, bối cảnh lịch sử
hình thành, vùng ñất Nam bộ.
Hơn nữa, hiện nay vấn ñề lý thuyết âm nhạc Việt Namvẫn còn nhiều tranh
luận, dù có nhiều nghiên cứu nhưng nhạc Tài tử Nam bộ cũng vẫn còn nhiều nội
dung chưa ñược thống nhất, do ñó, nghiên cứu này vànhững kiến nghị nêu ra
phải dựa trên quan ñiểm nghiên cứu Âm nhạc học. Nhưvậy, những quy chuẩn
của nền âm nhạc bác học Châu Âu, những khái niệm thuật ngữ, quan niệm về lý
thuyết âm nhạc, phải ñược hiểu dưới góc ñộ của mộtnghiên cứu Âm nhạc học.
Những khái niệm thang âm, ñiệu thức, tiết tấu, phânloại nhạc cụ, những
thuật ngữ chuyên ngành trong nhạc giới, trong dân gian, ñã ñược nhiều Giáo
sư, nhà nghiên cứu công bố hoặc ñã ñược trình bày trong các hội thảo, hội nghị
âm nhạc trong và ngoài nước, ñược sử dụng ñể phân tích, lý giải. Những phần
này chỉ trích dẫn, xin ñược miễn phân tích.
7
Nghiên cứu ñưa ra một số quan niệm về thang âm ñiệuthức, về lối ký âm
theo năm dòng kẻ có kèm những ký hiệu ñặc biệt nhằmñưa người ñọc ñến gần
nhất những quan niệm âm nhạc truyền thống, âm nhạc dân gian Nam bộ. Trong
ñó, những khái niệm rung, mổ, những danh từ âm nhạccủa nhạc giới Nam bộ,
ñược giới thiệu, giải thích ở phần phụ chú sẽ ñược sử dụng nhằm tạo ñiều kiện
tiếp cận nội dung chính của nghiên cứu này.
ã ĐÓNG GÓP CỦA LUẬN ÁN
Mặc dù là một nghiên cứu về học thuật âm nhạc, mang tính lý thuyết,
chúng tôi cho rằng ñiều kiện tiên quyết cho sự thành công trong nghiên cứu âm
nhạc vẫn phải ñặt nền âm nhạc ñó trong nền văn hoá,lịch sử, nhân văn cụ thể tại
chỗ. Nền âm nhạc ñó phải ñược nghiên cứu từ thực tếsáng tạo, biểu diễn, trong
ñiều kiện và nhu cầu xã hội cụ thể.
Việc xác lập những yếu tố mang tính học thuật âm nhạc về cấu trúc và âm
ñiệu trong các “Lòng bản” của nhạc Tài tử Nam bộ sẽdẫn ñến hướng tiếp cận
mới về âm nhạc truyền thống Nam bộ. Ngoài việc góp phần xây dựng nền Lý
thuyết âm nhạc cổ truyền, nghiên cứu sẽ góp phần gợi ý cho những sáng tạo mới
mang những yếu tố dân tộc hoặc có một ñịnh hướng mới về kỹ thuật, hình thức
tác phẩm cho những sáng tác ngày nay nhằm ñóng góp phần nào cho công tác
giảng dạy, học tập, sáng tác.
ã BỐ CỤC LUẬN ÁN
Ngoài phần mở ñầu (07 trang), phần Kết luận (04 trang), Phụ lục (115
trang), nội dung luận án gồm 3 chương:
Chương I: Những yếu tố cấu thành nhạc Tài tử Nam bộ
Chương II: Cấu trúc bài bản nhạc Tài tử Nam bộ
Chương III: Âm ñiệu trong “Lòng bản” của nhạc Tài tửNam bộ (20 bản Tổ)

8
Chương I
NHỮNG YẾU TỐ CẤU THÀNH
NHẠC TÀI TỬ NAM BỘ
1.1 Vài nét về lịch sử hình thành và phát triển củanhạc Tài tử Nam bộ
1.1.1 Đặc ñiểm ñịa lý, nhân văn và lịch sử Nam bộ
Tất cả các nền âm nhạc ñều ñược hình thành từ nền văn hóa dân tộc, hay
nói cách khác, mỗi dân tộc ñều có một nền văn hóa và từ nền văn hóa ñó ñã sản
sinh ra một nền âm nhạc truyền thống cho dân tộc mình. Nền văn hóa ñó luôn
hình thành song song với sự hình thành của vùng ñất, của con người nơi ñó. Nam
bộ, một vùng ñất mới, ñương nhiên sẽ ñược thừa hưởng những thành tựu văn hóa
của dân tộc ñể hình thành nên văn hóa Nam bộ, ñể rồi nền văn hóa ấy ñã sản sinh
ra một loại hình âm nhạc ñặc trưng: nhạc Tài tử Nambộ.
Lịch sử hình thành ñất Nam bộ là quá trình di dân vào Nam khai hoang lập
nghiệp của những người từ vùng ñất Quảng Bình trở vào, ñược nhà Nguyễn lúc
bấy giờ chiêu mộ. Trong Đại Nam Nhất Thống Chí có chép: “Năm Mậu Dần
(1698), ñời vua Hiến Tông, sai Chưởng cơ Nguyễn HữuKinh lấy xứ Lộc giả (tức
Đồng Nai) ñặt làm huyện Phúc Long, ñặt dinh Trấn Biên ( ) chiêu mộ dân sơ
tán từ Quảng Bình trở vào cho ñến ở, chia ñặt thôn ấp ”. Đến khoảng năm
1759, cuộc di dân về phương Nam của ông cha ta có thể cho rằng ñã hoàn tất.
Những người di dân ñầu tiên ấy xuất thân từ nhiều thành phần khác nhau trong xã
hội. Đó là những người nông dân nghèo khổ, những người lính ñào ngũ, những tù
nhân hay những thầy ñồ nghèo, Nhìn chung, họ là những người thuộc tầng lớp
tận cùng của xã hội, từ vùng Ngũ Quảng vào

TÀI LIỆU THAM KHẢO
STT TÁC GIẢ TÁC PHẨM CƠ SỞ
1 Toan Ánh Tìm hiều phong tục Việt Nam qua
lễ tết, hội hè
NXB Tổng Hợp
Đồng Tháp
2 Nguyễn Công Bình –
Lê Xuân Diệm – Mạc
Đường
Văn hoá và cư dân ñồng bằng
sông Cửu Long
NXB Khoa Học Xã
Hội, 1990
3 Lê Ngọc Canh Văn hóa dân gian, những thành tố NXB Văn Hoá
Thông Tin, 1999
4 Phạm Duy Đặc khảo về dân nhạc ở Việt Nam NXB Hiện Đại –
Sàigòn, 1972
5 Nguyễn Đình Đầu Chuyên Khảo về Tỉnh Gia Định NXB Thanh Niên tái
bản lần thú 2, Tp.
Hồ Chí Minh, 1997
6 Lê Quý Đôn Phủ Biên Tạp Lục NXB Khai Trí, Sài
Gòn, 1971
7 Trịnh Hoài Đức Gia Định thành thông chí, bản
dịch Nguyễn Tạo tập hạ
Nha Văn hoá QVK,
phụ trách văn hoá,
Sài Gòn,1972
8 Tuấn Giang Ca nhạc và Sân khấu Cải lương NXB Văn hóa Dân
tộc, Hà Nội, 1997
9 Trần Văn Giàu –
Trần Bạch Đằng
Địa chí Văn Hoá TP. Hồ Chí Minh NXB TP.HCM,
1989
10 Võ Tấn Hưng Cổ nhạc tầm nguyên NXB Sàigòn, 1956
11 Hoàng Kiều Thử tìm hiểu ñịnh luật nhạc cổ
truyền của người Việt vùng châu
thổ sông Hồng
TC Nghiên cứu nghệ
thuật số 1, 12/1983
12 Trần Trọng Kim Việt Nam sử lược TT Học liệu Bộ
Giáo dục, 1971
13 Trần Văn Khải Nghệ thuật sân khấu Việt Nam NXB Sàigòn, 1970
14 Trần Văn Khê La musique vietnamienne PUF, Paris,1962
traditionnelle
15 Nguyễn Thị Mỹ Liêm Nhạc khí trong “dàn ñờn” tài tử
(Nam bộ)
Âm nhạc Việt Nam
số 13 (2010)
Lược sử âm nhạc Việt Nam NXB Âm Nhạc, Hà
Nội, 1990, Nhạc
Viện Hà Nội
16 Nguyễn Thụy Loan
Thử dẫn giải về một lý thuyết ñiệu
thức của người Việt qua bài bản
Tài tử và Cải lương
NTNC số 5 & 6 (27,
28), 1979
17 Minh Lời Bài bản Sân khấu Cải lương và
Tài tử Nam bộ
Sở VHTT tỉnh Bến
Tre, 2001
Tìm hiểu giai ñiệu ngũ cung NXB Sàigòn, 1968 18 Lại Minh Lương
Các âm giai trong âm nhạc Cải
lương
NXB TPHCM
19 Sơn Nam Cá tính miền Nam NXB TPHCM, 1992
20 Nguyễn Văn Ngưu Cổ nhạc Tổ truyền nguyên lý NXB Văn Nghệ
TPHCM, 1995
Tìm hiểu âm nhạc Cải lương NXB TPHCM, 1989
Sự hình thành và tính dân tộc của
âm nhạc Cải lương
Viện nghiên cứu cải
lương, 1990
20 Đắc Nhẫn
Nguồn gốc các loại hơi trong âm
nhạc truyền thống Việt Nam
Viện nghiên cứu cải
lương, 1991
21 Đắc Nhẫn –
Ngọc Thới
Bài bản Cải lương NXB Hà nội, 1974
22 Nguyễn Thuyết
Phong
Thế giới âm thanh Việt Nam NXB Hoa Cau (Mỹ),
1990
23 Vương Hồng Sển Năm mươi năm mê hát NXB Trẻ
24 Tô Ngọc Thanh –
Hồng Thao
Tìm hiểu âm nhạc dân tộc cổ
truyền (Tập 1)
NXB Văn Hóa, 1986
25 Vũ Nhật Thăng Tìm hiểu thang âm của một số bài
bản thuộc các ñiệu Xuân, Ai, Oán
TC NCNT số 25,
1978