Tiến Sĩ Các nhân tố tác động đến chất lượng thông tin báo cáo tài chính trong các doanh nghiệp tại việt nam

iii



MỤC LỤC
Lời cam đoan ------------------------------------------------------------------------------------------ ii
Mục lục ------------------------------------------------------------------------------------------------ iii
Danh mục các Sơ đồ, Bảng biểu và Phụ lục -------------------------------------------------------xi
Danh mục các từ viết tắt ---------------------------------------------------------------------------- xxi
Phần mở đầu ------------------------------------------------------------------------------------- xxiii
1. Lý do chọn đề tài -------------------------------------------------------------------------- xxiii
2. Mục tiêu và câu hỏi nghiên cứu ---------------------------------------------------------xxvi
3. Phương pháp nghiên cứu----------------------------------------------------------------- xxvii
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu -------------------------------------------------------- xxviii
5. Các đóng góp mới của luận án -------------------------------------------------------- xxviii
6. Kết cấu của Luận án -----------------------------------------------------------------------xxix
Chương 1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu -------------------------------------------------- 1
1.1. Các nghiên cứu về chất lượng thông tin BCTC --------------------------------------------- 1
1.1.1. Các bước công việc ---------------------------------------------------------------------------- 1
1.1.2. Tổng quan các hướng nghiên cứu về CLTT BCTC -------------------------------------- 2
1.1.3. Đánh giá CLTT BCTC theo các thuộc tính chất lượng----------------------------------- 5
1.1.3.1. Tổng quan nghiên cứu về đánh giá CLTT BCTC theo các thuộc tính CL----------- 5
1.1.3.2. Các thuộc tính đánh giá CLTT từ các tổ chức nghề nghiệp KT----------------------- 6
1.1.3.3. Các thuộc tính CLTT từ phía quy định của Nhà nước --------------------------------- 9
1.1.3.4. Đánh giá CLTT BCTC từ phía các nhà nghiên cứu độc lập ------------------------- 11
1.1.4. Nhận xét xu hướng phát triển của nghiên cứu về đánh giá CLTT BCTC ------------ 13
1.2. Nghiên cứu liên quan đến nhân tố tác động đến CLTT BCTC -------------------------- 14
1.2.1. Các bước công việc -------------------------------------------------------------------------- 14
1.2.2. Tổng quan các nghiên cứu trước----------------------------------------------------------- 15 iv



1.2.3. Nghiên cứu của các nhà nghiên cứu độc lập --------------------------------------------- 17
1.2.3.1. Nghiên cứu từ các tác giả nước ngoài --------------------------------------------------- 17
1.2.3.2. Nghiên cứu từ các tác giả trong nước --------------------------------------------------- 21
1.2.4. Nhận xét xu hướng phát triển của nghiên cứu về các nhân tố tác động đến CLTT
BCTC ------------------------------------------------------------------------------------------------- 23
1.3. Khe hổng nghiên cứu -------------------------------------------------------------------------- 24
1.3.1. Đóng góp của các nghiên cứu trước ------------------------------------------------------- 24
1.3.2. Hạn chế của các nghiên cứu trước --------------------------------------------------------- 25
1.3.3. Định hướng của nghiên cứu này ----------------------------------------------------------- 26
1.4. Kết luận chương 1 ------------------------------------------------------------------------------ 27
Chương 2. Cơ sở lý thuyết ------------------------------------------------------------------------ 28
2.1. Các khái niệm ----------------------------------------------------------------------------------- 28
2.1.1. Khái niệm thông tin -------------------------------------------------------------------------- 28
2.1.2. Khái niệm chất lượng ------------------------------------------------------------------------ 29
2.1.3. Khái niệm chất lượng thông tin ------------------------------------------------------------ 30
2.1.4. Khái niệm chất lượng thông tin BCTC --------------------------------------------------- 31
2.2. Các lý thuyết nền và vận dụng cho nghiên cứu này --------------------------------------- 34
2.2.1. Lý thuyết Đại diện (Agency Theory) ------------------------------------------------------ 34
2.2.1.1. Khái quát nội dung và vận dụng lý thuyết của các nghiên cứu trước --------------- 34
2.2.1.2. Vận dụng lý thuyết cho nghiên cứu này ------------------------------------------------ 37
2.2.2. Lý thuyết xử lý thông tin (Information Processing Theory) --------------------------- 37
2.2.2.1. Khái quát nội dung và vận dụng lý thuyết của các nghiên cứu trước --------------- 37
2.2.2.2. Vận dụng lý thuyết cho nghiên cứu này ------------------------------------------------ 38
2.2.3. Lý thuyết sự khuếch tán kỹ thuật (Technology Diffusion Theory) ------------------- 38
2.2.3.1. Khái quát nội dung và vận dụng lý thuyết của các nghiên cứu trước --------------- 38 v



2.2.3.2. Vận dụng lý thuyết cho nghiên cứu này ------------------------------------------------ 40
2.2.4. Lý thuyết ngẫu nhiên (Contingency theory of organizations) ------------------------- 40
2.2.4.1. Khái quát nội dung và vận dụng lý thuyết của các nghiên cứu trước --------------- 40
2.2.4.2. Vận dụng lý thuyết cho nghiên cứu này ------------------------------------------------ 40
2.2.5. Quan điểm quản trị CL toàn diện (Total Quality Management- TQM) -------------- 41
2.2.5.1. Khái quát nội dung và vận dụng của các nghiên cứu trước -------------------------- 41
2.2.5.2. Vận dụng cho nghiên cứu này ----------------------------------------------------------- 42
2.3. Các nhân tố tác động đến CLTT BCTC từ cơ sở lý thuyết ------------------------------ 42
2.4. Kết luận chương 2 ------------------------------------------------------------------------------ 43
Chương 3. Phương pháp nghiên cứu ----------------------------------------------------------- 44
3.1. Phương pháp nghiên cứu ---------------------------------------------------------------------- 45
3.1.1. Xác định phương pháp nghiên cứu -------------------------------------------------------- 45
3.1.2. Quy trình nghiên cứu ------------------------------------------------------------------------ 46
3.1.3. Biện luận sự phù hợp của phương pháp nghiên cứu ------------------------------------ 47
3.1.3.1. Nghiên cứu định tính ---------------------------------------------------------------------- 47
3.1.3.2. Nghiên cứu định lượng -------------------------------------------------------------------- 48
3.1.3.3. Thiết kế hỗn hợp khám phá -------------------------------------------------------------- 48
3.2. Nghiên cứu định tính -------------------------------------------------------------------------- 49
3.2.1. Quy trình chung ------------------------------------------------------------------------------ 49
3.2.2. Nội dung nghiên cứu định tính ------------------------------------------------------------- 50
3.2.3. Phương pháp nghiên cứu -------------------------------------------------------------------- 51
3.2.4. Chọn mẫu nghiên cứu ---------------------------------------------------------------------- 51
3.2.4.1. Phương pháp chọn mẫu ------------------------------------------------------------------- 51
3.2.4.2. Số lượng mẫu ------------------------------------------------------------------------------ 51 vi



3.2.4.3. Chọn lựa phần tử mẫu --------------------------------------------------------------------- 52
3.2.4.4. Đối tượng tham gia thảo luận ------------------------------------------------------------ 53
3.2.5. thu thập dữ liệu ------------------------------------------------------------------------------- 55
3.2.5.1. Phương pháp thu thập dữ liệu ------------------------------------------------------------ 55
3.2.5.2. Kỹ thuật thu thập dữ liệu ----------------------------------------------------------------- 55
3.2.5.3. Công cụ và quy trình thu thập dữ liệu -------------------------------------------------- 55
3.3. Nghiên cứu định lượng ------------------------------------------------------------------------ 57
3.3.1. Quy trình chung ----------------------------------------------------------------------------- 57
3.3.2. Nội dung nghiên cứu định lượng ---------------------------------------------------------- 59
3.3.3. Phương pháp nghiên cứu ------------------------------------------------------------------- 60
3.3.4. Xây dựng thang đo -------------------------------------------------------------------------- 60
3.3.4.1. Nguyên tắc xây dựng thang đo ---------------------------------------------------------- 60
3.3.4.2. Thang đo đo lường CLTT BCTC ------------------------------------------------------- 60
3.3.4.3. Thang đo đo lường các nhân tố tác động đến CLTT BCTC ------------------------- 62
3.3.5. Chọn mẫu nghiên cứu ----------------------------------------------------------------------- 64
3.3.6. Thiết kế bảng câu hỏi------------------------------------------------------------------------ 67
3.3.6.1. Nguyên tắc chung ------------------------------------------------------------------------ 67
3.3.6.2. Thiết kế bảng câu hỏi nháp --------------------------------------------------------------- 68
3.3.6.3. Bảng câu hỏi nháp cuối cùng ------------------------------------------------------------ 68
3.3.6.4. Bảng câu hỏi hoàn chỉnh ----------------------------------------------------------------- 68
3.3.7. Thu thập và chuẩn bị dữ liệu --------------------------------------------------------------- 69
3.3.8. Đánh giá độ tin cậy của thang đo --------------------------------------------------------- 69
3.3.9. Kiểm định giá trị thang đo ----------------------------------------------------------------- 70
3.3.10. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu -------------------------------------------------------- 71 vii



3.4. Kết luận------------------------------------------------------------------------------------------ 72
Chương 4. Kết quả nghiên cứu ------------------------------------------------------------------ 74
4.1. Kết quả nghiên cứu định tính ----------------------------------------------------------------- 75
4.1.1. Phương pháp và quy trình phân tích ------------------------------------------------------ 75
4.1.2. Phân tích đo lường CLTT BCTC ---------------------------------------------------------- 76
4.1.3. Phân tích khám phá các nhân tố tác động đến CLTT BCTC -------------------------- 76
4.1.3.1. Các tình huống khẳng định các nhân tố khám phá ------------------------------------ 76
4.1.3.2. Kết quả phân tích -------------------------------------------------------------------------- 78
4.1.4. Phân tích đo lường các nhân tố tác động đến CLTT BCTC --------------------------- 80
4.1.5. Xác định mô hình nghiên cứu lý thuyết --------------------------------------------------- 80
4.1.6. So sánh với các nghiên cứu trước --------------------------------------------------------- 81
4.2. Kết quả nghiên cứu định lượng --------------------------------------------------------------- 82
4.2.1 Mô tả mẫu nghiên cứu ----------------------------------------------------------------------- 82
4.2.2. Phương pháp đo lường các biến trong mô hình ------------------------------------------ 84
4.2.3. Thực Trạng về CLTT BCTC và các nhân tố tác động đến CLTT BCTC tại các DN
Việt Nam ---------------------------------------------------------------------------------------------- 85
4.2.3.1. Thực trạng về CLTT BCTC -------------------------------------------------------------- 85
4.2.3.2. Thực trạng về các nhân tố tác động CLTT BCTC ------------------------------------ 87
4.2.4. Đánh giá độ tin cậy của thang đo bằng Cronbach ------------------------------------ 88
4.2.4.1. Nội dung đánh giá Cronbach ---------------------------------------------------------- 88
4.2.4.2. Thực hiện đánh giá Cronbach --------------------------------------------------------- 89
4.2.5. Kiểm định giá trị thang đo (phân tích nhân tố khám phá EFA) ----------------------- 92
4.2.5.1. Nội dung phân tích nhân tố khám phá EFA -------------------------------------------- 92
4.2.5.2. Kiểm định điều kiện để phân tích EFA ------------------------------------------------- 92 viii



4.2.5.3. Phân tích EFA cho thang đo thuộc biến độc lập --------------------------------------- 93
4.2.5.4. Phân tích EFA cho thang đo biến phụ thuộc ------------------------------------------- 96
4.2.6. Kiểm định giả thuyết nghiên cứu -------------------------------------------------------- 101
4.2.6.1. Nguyên tắc chung ------------------------------------------------------------------------ 101
4.2.6.2. Kết quả kiểm định ----------------------------------------------------------------------- 101
4.2.6.3. Nhận xét kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ----------------------------- 107
4.2.7. Mô hình hồi qui tuyến tính --------------------------------------------------------------- 107
4.2.7.1. Mục tiêu xây dựng mô hình hồi qui tuyến tính ------------------------------------- 107
4.2.7.2. Kiểm định sự phù hợp các giả định trong hồi qui tuyến tính --------------------- 107
4.2.7.3. Xác định mô hình nghiên cứu chính thức -------------------------------------------- 114
4.2.7.4. Kết quả phân tích hồi qui -------------------------------------------------------------- 115
4.2.8. Tổng hợp kết quả kiểm định các giả thuyết nghiên cứu ------------------------------ 123
4.3. Kết luận ---------------------------------------------------------------------------------------- 124
Chương 5. Kết luận và kiến nghị ------------------------------------------------------------- 125
5.1. Kết luận ---------------------------------------------------------------------------------------- 126
5.1.1. CLTT BCTC trong các DN Việt Nam -------------------------------------------------- 126
5.1.2. Kết quả kiểm định và phân tích hồi qui ------------------------------------------------ 131
5.1.3. Những đóng góp của nghiên cứu --------------------------------------------------------- 134
5.2. Kiến nghị -------------------------------------------------------------------------------------- 136
5.2.1. Cần hạn chế tác động tiêu cực của hành vi quản trị lợi nhuận ----------------------- 136
5.2.1.1. Luận bàn về tác động của Hành vi quản trị lợi nhuận đến CLTT trên BCTC --- 137
5.2.1.2. Các giải pháp hạn chế tác động tiêu cực của Hành vi quản trị lợi nhuận -------- 138
5.2.2. Nhà quản lý cần thể hiện vai trò đối với HTTTKT ------------------------------------ 139
5.2.2.1. Luận bàn về tác động của Hỗ trợ từ phía nhà quản trị đến CLTT trên BCTC -- 139 ix



5.2.2.2. Giải pháp gia tăng CLTT BCTC từ phía các nhà quản trị DN --------------------- 140
5.2.3. Cần giảm áp lực thuế trong các DN Việt Nam ----------------------------------------- 141
5.2.3.1. Luận bàn về tác động của Áp lực từ thuế đến CLTT trên BCTC ----------------- 141
5.2.3.2. Giảm áp lực từ thuế để gia tăng CLTT BCTC --------------------------------------- 142
5.2.4. Đề cao trách nhiệm của DN đối với Đào tạo & bồi dưỡng -------------------------- 143
5.2.4.1. Luận bàn về Đào tạo, bồi dưỡng nhân viên và CLTT BCTC --------------------- 143
5.2.4.2. Giải pháp nâng cao Đào tạo & bồi dưỡng góp phần gia tăng CLTT BCTC ----- 144
5.2.5. Nâng cao CL nguồn nhân lực kế toán- kiểm toán ------------------------------------- 144
5.2.5.1. Luận bàn về tác động của Năng lực nhân viên KT đối với CLTT BCTC ------- 145
5.2.5.2. Các giải pháp gia tăng CL nguồn nhân lực KT và kiểm toán ---------------------- 145
5.2.6. Nâng cao hiệu quả của HTKSNB nhằm gia tăng CLTT BCTC ---------------------- 147
5.2.6.1. Luận bàn về tác động của HT KSNB lên CLTT BCTC ---------------------------- 147
5.2.6.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả của HT KSNB nhằm gia tăng CLTT BCTC ------ 148
5.2.7. Nâng cao CL kiểm toán nhằm góp phần gia tăng CLTT BCTC --------------------- 150
5.2.7.1. Luận bàn về tác động của kiểm toán đến CLTT trên BCTC ----------------------- 150
5.2.7.2. Các giải pháp nâng cao CL kiểm toán ------------------------------------------------- 150
5.2.8. Gia tăng CLTT BCTC từ phía đảm bảo CL PMKT ----------------------------------- 153
5.2.8.1. Luận bàn về tác động của CL PMKT lên CLTT BCTC ---------------------------- 153
5.2.8.2. Giải pháp gia tăng CL PMKT nhằm góp phần gia tăng CLTT BCTC ----------- 154
5.2.9. Đề cao vai trò giám sát CLTT BCTC từ phía UBCKNN ---------------------------- 155
5.2.9.1. Luận bàn về vai trò của UBCKNN và CLTT BCTC ------------------------------- 155
5.2.9.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát CLTT BCTC của các DN niêm yết ------ 156
5.3. Những hạn chế của quá trình nghiên cứu luận án ---------------------------------------- 157
5.4. Kết luận ---------------------------------------------------------------------------------------- 158 x



Danh mục công trình của tác giả đã công bố liên quan đến luận án ----------------------- 160
Danh mục tài liệu tham khảo --------------------------------------------------------------------- 161
Phụ lục ---------------------------------------------------------------------------------------------- 176




















xi



DANH MỤC SƠ ĐỒ
Sơ đồ Trang
SĐ 1.01: Phác thảo nghiên cứu chương 1 1
SĐ 1.02: Phác thảo các bước công việc tìm hiểu các nghiên cứu về CLTT BCTC 2
SĐ 1.03: Các thuộc tính đánh giá CLTT của FASB (1980) (Carmichael, 1980) 7
SĐ 1.04: các thuộc tính CLTT của IASB 2001 (IASB 2001) 8
SĐ 1.05: Các thuộc tính CLTT BCTC của FASB & IASB 2010 (IASB, 2010) 9
SĐ 1.06: Thuộc tính CLTT BCTC của Kế toán Pháp (Odile barbe- Dandon & ctg
(2008)
10
SĐ 1.07: Các thuộc tính CLTT theo Luật Kế toán Việt Nam 10
SĐ 1.08: các bước công việc tìm hiểu các nghiên cứu về các nhân tố tác động đến
CLTT BCTC
15
SĐ 1.09: Các nhân tố tác động đến CLTT KT trên BCTC của Hongjiong Xu &
ctg (2003)
18
SĐ 1.10: Mô hình các nhân tố tác động đến CLTT kế toán của Céline
Michailesco (2010)
19
SĐ 1.11: Mô hình các nhân tố tác động đến CLTT kế toán Ahmad Al-Hiyari &
ctg (2013)
20
SĐ 1.12: Mô hình các nhân tố tác động đến CLTT BCTC (Nunuy Nur Afiah &
Dien Noviany Rahmatika, 2014)
21
SĐ 2.01: Phác thảo nghiên cứu chương 2 28
SĐ 3.01: phác thảo nghiên cứu chương 3 45
SĐ 3.02: Các bước thiết kế hỗn hợp khám phá (Nguyễn, 2011) 46
SĐ 3.03: Quy trình nghiên cứu 46
SĐ 3.04: Nội dung nghiên cứu hỗn hợp khám phá 48
SĐ 3.05: Quy trình nghiên cứu định tính 49
SĐ 3.06: Quy trình thu thập dữ liệu cho nghiên cứu tình huống 56 xii



SĐ 3.07: Quy trình nghiên cứu định lượng 58
SĐ 3.08: Mô hình thang đo CLTT BCTC 61
SĐ 3.09: Quy trình xây dựng Bảng câu hỏi 68
SĐ 3.10: Quy trình thu thập và chuẩn bị dữ liệu (DL) cho nghiên cứu định lượng 69
SĐ 3.11: Phương pháp đánh giá độ tin cậy thang đo 70
SĐ 3.12: Phương pháp kiểm định giá trị thang đo 71
SĐ 3.13: Phương pháp kiểm định giả thuyết nghiên cứu 72
SĐ 3.14: Phương pháp kiểm định mức độ tác động giữa các nhân tố trong mô
hình
72
SĐ 4.01: Phác thảo nghiên cứu chương 75
SĐ 4.02: Quy trình phân tích định tính 76
SĐ 4.03: Các tình huống khẳng định nhân tố khám phá 77
SĐ 4.04: các nhân tố tác động đến CLTT BCTC theo tỷ lệ tán thành 79
SĐ 4.05: Mô hình nghiên cứu 80
SĐ 4.06: So sánh kết quả của nghiên cứu tình huống với các nghiên cứu trước đó 81
SĐ 4.07: Trụ sở chính của các DN được khảo sát (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế
2015)
83
SĐ 4.08: Quy mô của các DN được khảo sát (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế
2015)
83
SĐ 4.09: Tỷ lệ các DN được kiểm toán (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế 2015) 83
SĐ 4.10: Tỷ lệ các DN thực hiện niêm yết (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế 2015) 83
SĐ 4.11: Đối tượng thu thập dữ liệu cho nghiên cứu định lượng 84
SĐ 4.12: Các phép kiểm định được sử dụng cho việc kiểm định giả thuyết nghiên
cứu
101
SĐ 4.13: Biểu đồ phân tán giữa các phần dư và giá trị dự đoán của Mô hình hồi
qui tuyến tính được sử dụng cho nghiên cứu (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế
2015)
108 xiii



SĐ 4.14: Biểu đồ tần suất của các phần dư chuẩn hóa (Nguồn: số liệu khảo sát
thực tế 2015)
110
SĐ 4.15: Biểu đồ tần suất PP-Plot (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế 2015) 110
SĐ 4.16: Mô hình nghiên cứu chính thức 115
SĐ 5.01: Phác thảo nghiên cứu chương 5 125
SĐ 5.02: Biểu đồ kết quả đo lường CLTT BCTC và 3 thành phần cấu thành nên
CLTT BCTC (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế 2015)
126
SĐ 5.03: Kết quả đo lường giá trị thành phần Thích hợp và 2 yếu tố cấu thành
nên Thích hợp
127
SĐ 5.04: Kết quả đo lường yếu tố Giá trị xác nhận và 5 nội dung cấu thành giá trị
của nó
127
SĐ 5.05: Kết quả đo lường Giá trị dự đoán và 3 nội dung cấu thành giá trị của nó 127
SĐ 5.06: Kết quả đo lường thành phần Trình bày trung thực và 3 yếu tố cấu thành
giá trị của nó
128
SĐ 5.07: Kết quả đo lường yếu tố Trung lập và 2 nội dung cấu thành giá trị của
nó
129
SĐ 5.08: Kết quả đo lường yếu tố Toàn vẹn và 4 nội dung cấu thành giá trị của nó 129
SĐ 5.09: Kết quả đo lường yếu tố Không sai sót và 3 nội dung cấu thành giá trị
của nó
129
SĐ 5.10: Kết quả đo lường thành phần Các thuộc tính gia tăng CLTT BCTC và 4
yếu tố cấu thành giá trị của nó
130
SĐ 5.11: Kết quả đo lường nhân tố Hành vi quản trị lợi nhuận và 4 nội dung cấu
thành giá trị của nó
137
SĐ 5.12: Kết quả đo lường nhân tố Hỗ trợ từ phía nhà quản trị và 4 nội dung cấu
thành giá trị của nó
140
SĐ 5.13: Kết quả đo lường nhân tố Áp lực từ thuế và 4 nội dung cấu thành giá trị
của nó
142
SĐ 5.14: Kết quả đo lường nhân tố Đào tạo & bồi dưỡng nhân viên và 4 nội dung 144 xiv



cấu thành giá trị của nó (Nguồn: số liệu khảo sát thực tế 2015)
SĐ 5.15: Kết quả đo lường nhân tố Năng lực nhân viên kế toán và 4 nội dung cấu
thành giá trị của nó
145
SĐ 5.16: Kết quả đo lường hiệu quả hoạt động của HTKSNB và 4 nội dung cấu
thành giá trị của nó
148
SĐ 5.17: Kết quả đo lường CL PMKT và 5 nội dung cấu thành giá trị của nó 154