Tài liệu Các màn "phù phép" trong Báo cáo tài chính

Các màn phù phép trong Báo cáo tài chính
17/08/2007
Có nhi u lý do khiến các bản báo cáo tài chính không minh bạch và
một trong số đó là cổ phiếu bịđánh giá quá cao (overvaluation). Giá
cổ phiếu cao đồng nghĩa với kỳ vọng cao của nhà đầu tư v khả năng
sinh lợi của công ty, từđó gây sức ép lên các nhà lãnh đạo buộc phải
tạo ra mức lợi nhuận tương ứng nếu không muốn nhận phản ứng tiêu
cực từ thịtrường. Mặt khác, các nhà lãnh đạo cũng nắm giữ một số
lượng lớn cổ phiếu, nên bản thân họ không muốn giá cổ phiếu bị sụt
giảm.


Nh ng lý do này khiến các nhà quản lý khó có lựa chọn nào khác hơn là
tìm nh ng thủthuật phù phép báo cáo tài chính. Tuy nhiên, nh ng thủthuật này chỉ là biện pháp
đối phó nhằm tạo ra ảo tưởng công ty đang làm ăn phát đạt. Vì thế, một khi nhà đầu tưphát hiện
doanh nghiệp thiếu minh bạch trong cung cấp thông tin, hậu quả sẽkhó lường. Lấy Enron làm ví
dụ, chính kỳ vọng quá lớn của thị trường đã đẩy các nhà lãnh đạo Enron tới hành vi gian lận tài
chính. Sau khi bịphanh phui, giá trị của Enron nhanh chóng bị tụt xuống dưới mức 1 tỷUSD so
với giá trị thực khoản 30 tỷvà kết cục sau cùng là phá sản.


Trong bài viết này, tác giảchỉđề cập đến nh ng thủ thuật hợp pháp, tuân thủ theo chuẩn mực kế
toán, mà các doanh nghiệp Mỹthường sủ dụng, song cũng không mấy xa lạ với doanh nghiệp
Việt Nam.


Phù phép thông qua các ước tính kế toán


Trong quá trình lập báo cáo tài chính, các công ty thường sử dụng rất nhiều các ước tính kế toán
(Accrual earnings management) có ảnh hưởng trực tiếp tới lợi nhuận trong kỳ của công ty. Vì
không có một tiêu chuẩn chính xác vềgiá trị các ước tính này, nên nó được xem là một công cụ
đắc lực để phù phép lợi nhuận. Một số thủ thuật làm tăng mức lợi nhuận thường gặp nhưgiảm
mức khấu hao, giảm mức dự phòng, giảm giá hàng tồn kho, giảm dự phòng nơkhó đói, không
ghi nhận chi phí khi tài sản bịgiảm giá xuấng dưới giá trị thuần, vốn hoá các khoản chi phí không
đủđiều kiện .


Thủ thuật phù phép lợi nhuận dựa trên các ước tính kế toán thực chất không làm tăng lợi nhuận
mà chỉđơn thuần chuyển lợi nhuận của kỳ sau sang kỳ hiện tại. Hậu quả tất yếu là lợi nhuận các
năm sau sẽ bịgiảm. Để tiếp tục đáp ứng kỳ vọng ngày càng cao của thị trường, báo cáo tài
chính các năm tiếp theo cũng phải được phù phép. Tuy nhiên, càng về sau, mức lợi nhuận cần
phù phép càng lớn khiến cho việc sử dụng các ước tính kế toán trởlên vô hiệu. Đến khi “giấy
không thểgói được lửa”, khủng hoảng là điều khó tránh khỏi.


Phù phép thông qua các giao dịch thực


Ngoài phù phép thông qua các ước tính kế toán, doanh nghiệp còn có thể phù phép lợi nhuận
thông qua việc giàn xếp một số giao dịch thực (Real earnings management) nhằm tăng lợi nhuận
trong năm hiện tại, mặc dù các giao dịch đó có thểkhông có lợi cho công ty vềlâu dài.


Ø T ng doanh thu thông qua các chính sách giá và tín dụng


Một biện pháp các doanh nghiệp thường sủ dụng để tăng lợi nhuận khi thấy có nguy cơkhông
đạt kế hoạch đặt ra là giảm giá bán hoặc nới lỏng các điều kiện tín dụng nhằm tăng lượng hàng
bán ra trong nh ng tháng cuối năm tài chính. Biện pháp thứhai là công bố kế hoạch tăng giá
bán đầu năm sau. Ví dụ, để tăng lợi nhuận Quí IV/2007, một công ty sản xuất ôtô có thể công bố
kế hoạch tăng giá bán từQuí I/2008, lập tức doanh thu Quí IV/2007 sẽ tưng vọt. Hai biện pháp
này cho phép công ty tăng lợi nhuận trong năm hiện tại, nhưng sẽ bịgiảm vào các năm sau, vì
thực chất công ty đã chuyển lợi nhuận của năm sau sang năm hiện tại. Mặt khác, tăng giá bán
năm sau còn làm giảm khả năng cạnh tranh của công ty trên thị trường.