Thạc Sĩ Các giải pháp để thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính trong hoạt động của các trườn

1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài luận án
Trong công cuộc xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách hành chính
(CCHC) phục vụ cho nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở
Việt Nam, cải cách thủ tục hành chính (TTHC) được xác định là một khâu
quan trọng. Mục đích ở đây được đặt ra là phục vụ tốt hơn yêu cầu, quyền và
lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức, đáp ứng yêu cầu quản lý nhà nước
ngày một tốt hơn.
Từ trước đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu về TTHC nhưng cho
đến nay các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào TTHC của các cơ quan hành
chính, mà chưa có công trình nghiên cứu độc lập nào về TTHC trong các đơn
vị sự nghiệp công lập, trong đó có các trường đại học (ĐH). Hơn nữa, thực tế
TTHC trong hoạt động của các trường ĐH được quy định còn tản mạn, không
thống nhất. Mỗi trường ĐH thường có những quy định riêng của mình về
TTHC. Để đáp ứng yêu cầu giải quyết các công việc trong trường ĐH, cần
phải tìm ra những giải pháp hữu hiệu để cải cách TTHC và đây là một yêu
cầu cần thiết khách quan, góp phần thúc đẩy nền ĐH nước ta trong thời kỳ tới.
Xuất phát từ tình hình thực tế đó tác giả đã chọn đề tài “Các giải pháp để
thúc đẩy cải cách thủ tục hành chính trong hoạt động của các trường đại học
công lập ở Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến sĩ của mình.
2. Giả thuyết nghiên cứu
Thủ tục hành chính trong hoạt động của bất cứ trường ĐH nào cũng
đều liên quan mật thiết đến nhiều phương diện trong quá trình phát triển của
nhà trường. Vì vậy, nếu TTHC được xây dựng và tổ chức triển khai tốt thì
điều đó không chỉ làm cho sự phát triển của nhà trường thuận lợi hơn mà ảnh
hưởng của nhà trường đối với nhiều phương diện của đời sống xã hội có liên
quan cũng sẽ tốt hơn. Trong khi đó TTHC tại các trường ĐH hện còn rất nặng
nề. Đó là cơ sở để khẳng định rằng nhiệm vụ cải cách TTHC đang đặt ra rất
cấp thiết đối với các trường ĐH và nó đòi hỏi phải có sự quan tâm nghiên cứu
để đổi mới. Hơn nữa, nếu nghiên cứu TTHC và đề xuất được những đổi mới
và cải cách cần thiết thì đó sẽ là đóng góp quan trọng cho nhiệm vụ cải cách
ĐH và cải cách giáo dục nói chung mà chúng ta hiện đang tiến hành theo Nghị
quyết của Hội nghị lần thứ tư Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa XI.
Thủ tục hành chính liên quan mật thiết tới quá trình điều hành hoạt
động của bất cứ tổ chức nào kể cả đối với các trường ĐHCL. Nếu các hạn chế
về ban hành và tổ chức triển khai các TTHC được chỉ rõ, các giải pháp thiết
thực để khắc phục các hạn chế đó được đưa ra một cách thực tế, có tính thuyết
phục, việc ban hành TTHC và tổ chức thực hiện chúng gắn với hoạt động của
2
các trường ĐH được đổi mới và mang tính khoa học thì chắc chắn sẽ rất có ích
cho các nhà trường trước mắt cũng như lâu dài, làm cho các trường ĐH hoạt
động và phát triển tốt hơn. Đây là điều mà xã hội hiện nay đang rất mong chờ.
Điều đáng nói là, hiện tại không phải cơ quan quản lý và trường ĐHCL
nào cũng nhận thức đầy đủ và rõ ràng vai trò của TTHC trong nhà trường vì
còn thiếu những nghiên cứu có chiều sâu, có tính hệ thống và đưa ra được
những khuyến cáo hữu ích mang tính đột phá. Luận án của chúng tôi không
chỉ nghiên cứu ưu điểm, các tồn tại, hạn chế trong việc ban hành và thực hiện
các TTHC mà còn chỉ rõ nguyên nhân của các tồn tại, các hệ lụy mà chúng
gây ra cho các trường ĐH, tìm kiếm các giải pháp hữu ích để khắc phục. Ví
dụ, việc các trường ĐHCL tự đề ra các thủ tục quản lý không theo quy định
của Bộ GD&ĐT là không tốt. Nhưng cơ quan cấp trên là Bộ GD&ĐT cần làm
gì trước hiện thực đó? Vì sao việc triển khai TTHC do ngành đề ra đối với các
ĐHCL lại khó khăn và không hiệu quả? Giải pháp khắc phục có phải bắt đầu
từ xây dựng lại quy chế, đổi mới nhận thức về xây dựng TTHC và tổ chức sao
cho theo kịp tình hình mới hay không? Các ĐHCL sẽ phải tổ chức lại bộ máy
để triển khai các TTHC mà cơ quan Nhà nước có thẩm quyền đã ban hành
nhưng phải có những điều kiện gì? Phải học tập kinh nghiệm quốc tế như thế
nào cho có hiệu quả trong lĩnh vực đang nói đến? Đó là những vấn đề đặt ra
cho quá trình nghiên cứu.
Những vấn đề về chức năng, nhiệm vụ, thẩm quyền, bồi dưỡng đội
ngũ cán bộ triển khai TTHC có vai trò rất quan trọng cũng sẽ được nghiên cứu
trong luận án. Kết luận rút ra được khi đó không chỉ có ích cho việc nâng cao
lý luận TTHC mà còn có ý nghĩa thực tế to lớn.
3. Mục đích nghiên cứu
Bổ sung, hoàn thiện thêm lý luận về thủ tục, về cải cách, đặc biệt là cải
cách việc thực hiện TTHC trong hoạt động của các trường ĐHCL đáp ứng
những đòi hỏi, yêu cầu do thực tiễn đặt ra. Chỉ ra các ưu điểm cũng như hạn
chế và khó khăn khi triển khai các TTHC trong các trường ĐH, từ đó đề xuất
một số giải pháp nhằm thúc đẩy cải cách TTHC đối với hoạt động của các
trường ĐHCL, góp phần đổi mới cách tổ chức các hoạt động cuả trường ĐH
có liên quan đến TTHC, nâng cao chất lượng quản lý của nhà trường và qua
đó nâng cao chất lượng của GDĐH.
4. Nhiệm vụ
Làm rõ những cơ sở lý luận về TTHC và cải cách TTHC trong hoạt động
của các trường ĐHCL; đánh giá thực trạng thực hiện TTHC và những vấn đề
đặt ra liên quan đến nhiệm vụ này trong hoạt động của các trường ĐHCL thời
gian qua, trên cơ sở đó đưa ra các giải pháp để thúc đẩy cải cách TTHC trong
3
hoạt động của các trường ĐHCL ở Việt Nam hiện nay phục vụ cho mục tiêu
nâng cao chất lượng đào tạo của các trường ĐH, rộng hơn là phục vụ cho
nhiệm vụ cải cách GDĐH Việt Nam đương đại.
5. Đối tượng nghiên cứu
Luận án lấy chủ thể TTHC, các quy phạm về TTHC, cải cách TTHC trong
hoạt động của các trường ĐHCL ở Việt Nam làm đối tượng nghiên cứu.
6. Nội dung nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu những vấn đề liên quan đến ban hành, thực
hiện TTHC và cải cách việc triển khai TTHC trong hoạt động của các trường
ĐHCL qua một số khâu cụ thể như: Tuyển sinh và đào tạo hệ đại học; Công
tác sinh viên; Công tác thi tuyển, xét tuyển và đào tạo cán bộ, viên chức và
một số vấn đề liên quan hoặc tác động nhiều đến cán bộ và SV. Những hoạt
động có tác động nhiều nhất đến sự phát triển, đến chất lượng đào tạo của các
trường ĐH, đến cuộc sống của hầu hết cán bộ, SV. Nếu tìm được các giải
pháp làm cho các TTHC liên quan đến những nhiệm vụ đó được cải thiện,
công việc trôi chảy, có chất lượng thì về cơ bản có thể tin là trường ĐH sẽ
phát triển.
7. Phạm vi nghiên cứu
Để thuận lợi cho việc nghiên cứu và tìm ra tính điển hình luận án giới hạn
phạm vi nghiên cứu là trường ĐHCL. Các học viện, đại học vùng, trường Đại
học chuyên ngành thuộc các Đại học, các trường đại học đặc thù như các
trường thuộc Bộ Quốc phòng, Bộ Công an, đại học ngoài công lập chúng tôi
chưa đề cập đến .Tác giả có đề cập nhưng không nghiên cứu sâu về TTHC liên
quan đến hoạt động của các tổ chức chính trị - xã hội trong các trường. Luận
án giới hạn việc nghiên cứu các vấn đề TTHC nói chung và TTHC trong hoạt
động của các trường ĐHCL ở Việt nam trong thời kỳ từ sau đổi mới đến nay, tập
trung vào giai đoạn 1 của Chương trình cải cách TTHC (2001 - 2010) của Chính
phủ và những năm đầu của Chương trình CCHC giai đoạn 2 (2011-2020).
Địa bàn nghiên cứu là một số trường ĐHCL trong toàn quốc.
8. Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu đã được vận dụng là: Phương pháp phân tích;
Phương pháp lịch sử; Phương pháp điều tra, khảo sát; Phương pháp thống kê so
sánh; Phương pháp tổng hợp hệ thống.
9. Những đóng góp mới của luận án
- Về lý luận: Nhận diện, củng cố bổ sung thêm lý luận về thủ tục, TTHC,
đặc biệt lý luận TTHC đối với hoạt động của các trường ĐHCL; tập hợp, hệ
thống hóa các TTHC đối với hoạt động của nhà trường, luận giải sự cần thiết
phải cải cách và đổi mới việc thực hiện TTHC trong lĩnh vực này; bổ sung
4
thêm phần lý luận về vị trí, vai trò, đặc điểm, ý nghĩa, cách phân loại, nguyên
tắc xây dựng, ban hành và thực hiện TTHC, quan niệm về TTHC; khái quát
đặc điểm của TTHC đối với hoạt động của các trường ĐH, sự cần thiết điều
chỉnh các TTHC này trong lĩnh vực quản lý hành chính công về GD&ĐT,
đồng thời đưa ra những nhận định bước đầu về vấn đề cải cách TTHC đối với
hoạt động của các trường ĐHCL hiện nay; đề xuất được một số giải pháp
chung và những giải pháp cụ thể về tổ chức nhằm tạo thuận lợi cho việc thực
hiện TTHC trong hoạt động của các trường ĐHCL.
- Về thực tiễn: Luận án tổng hợp, đánh giá và đưa ra được những nhận
định bước đầu về thực hiện TTHC trong các trường ĐHCL hiện nay, chỉ ra
được ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân việc cải cách TTHC trong các trường
ĐH chưa đạt kết quả như mong muốn; thực hiện một trong những cuộc khảo
sát đầu tiên về cải cách TTHC trong các trường ĐH, là cơ sở quan trọng để tác
giả đề xuất các giải pháp cải cách TTHC trong nhà trường. Giới thiệu một số
mô hình áp dụng công nghệ thông tin vào việc thực hiện TTHC trong trường
ĐH có hiệu quả. Giới thiệu một số mô hình tuyển sinh ĐH từ các nước có nền
giáo dục phát triển, từ đó đề xuất mô hình tuyển sinh ĐH ở Việt Nam với các
thủ tục mới. Kết quả nghiên cứu luận án đã tổng hợp và đề xuất với Bộ
GD&ĐT loại bỏ những TTHC không cần thiết, không còn phù hợp trong một
số khâu và kiến nghị với lãnh đạo các trường ĐH xây dựng Bộ quy định, quy
định chức năng, nhiệm vụ của các đơn và Bộ quy trình xử lý các TTHC để
giải quyết các công việc thuộc trường ĐH, một lĩnh vực mà từ trước tới nay
còn bỏ ngỏ.
10. Kết cấu nội dung của luận án
Ngoài phần mở đầu, tổng quan tình hình nghiên cứu, kết luận, danh
mục tài liệu tham khảo, Luận án gồm 3 chương.
TỔNG QUAN VỀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
1. Ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu
liªn quan ®Õn ®Ò tµi luËn ¸n ®· ®­îc c«ng bè ë trong
vµ ngoµi n­íc
KÕt qu¶ nghiªn cøu cña c¸c c«ng tr×nh khoa häc
liªn quan trùc tiÕp vµ cËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi ®-îc
tæng kÕt thµnh c¸c môc nh- sau:
1.1. C¸c nghiªn cøu ë ngoµi n­íc
Ở nước ngoài, nghiên cứu về khái niệm thủ tục và TTHC đã được đề cập
trong nhiều tài liệu, sách như: “Bách khoa thư và Từ điển Pháp" (Dictionnaire
Encyclopédique 2000, NXB. Larousse, 1999); “Đạo luật Thủ tục hành chính"
5
của Trung Quốc (法律168, http://www.fl168.com/ReadText-
5858) và trang website 到?百科?首ủ页_, trong một số quy định về hoạt
động của các trường đại học: Đại học Oslo, Na Uy (University of Oslo); Viện
đại học Virginia, Mỹ (University of Virginia). Vấn đề cải cách hành chính và
cải cách TTHC cũng được nói đến trong cuốn “Phục vụ và duy trì: Cải thiện
hành chính công trong một thế giới cạnh tranh" của S. Chiavo - Campo và
P.S.A. Sundaram thuộc Ngân hàng phát triển châu Á (Nxb Chính trị quốc gia,
2003); “Cải cách giáo dục ở các nước phát triển - Cải cách Giáo dục ở Mỹ",
“Cải cách giáo dục ở các nước phát triển - Cải cách Giáo dục ở Anh" của Lữ
Đạt, Chu Mãn Sinh, Lưu Lập Đức, Chu Hải Yến - Trung Quốc (Nxb Giáo dục
Việt Nam, 2010); “Thiết kế đánh giá công tác sinh viên" của Tất Tiểu Bình
(Tài liệu lưu hành nội bộ của trường Đại học Trung Sơn Trung Quốc, 2003);
“Kinh tế giáo dục" của Cận Nhị Bân (Nxb Nhân dân Bắc Kinh, Trung Quốc,
2011).
Những cuốn sách nói trên đã đưa ra nhiều gợi ý tốt cho cải cách TTHC
trong các trường Đại học hiện nay.
1.2. Các nghiên cứu ở Việt Nam
Nghiên cứu về quan niệm TTHC, cơ chế một cửa, một cửa liên thông có các
cuốn: “Thủ tục hành chính: lý luận và thực tiễn" của Nguyễn Văn Thâm và
Võ Kim Sơn, NXB Chính trị quốc gia (2001); “Thuật ngữ hành chính” của
Học viện Hành chính (2002); “Một số vấn đề cải cách thủ tục hành chính" của
Mai Hữu Khuê, Bùi Văn Nhơn, NXB Chính trị quốc gia (1995); “Luận về thủ
tục hành chính hiện nay" của Nguyễn Hữu Khiển (Website Học viện hành
chính (2010)); “Đổi mới tư duy hành chính - Nền tảng vững chắc cho khâu đột
phá cải cách hành chính" của Bùi Thế Vĩnh, Tạp chí Kinh tế và Dự báo, số
2/2007; “Cải cách hành chính những vấn đề cần biết"của Diệp Văn Sơn, Nxb
Lao động, 2006. Nghiên cứu về cải cách TTHC cũng đã có một số luận văn
thạc sĩ bảo vệ tại Học viện hành chính như: “Cải cách thủ tục hành chính
trong cải cách nền hành chính Nhà nước Việt Nam" của Trần Văn Bình (năm
2000); “Cải cách thủ tục hành chính (Khảo sát mô hình một cửa tại UBND thị
xã Sóc Trăng)”của Nguyễn Thị Ngọc Phượng (năm 2000). Gần đây nhất có
cuốn “Đo lường và đánh giá hiệu quả quản lý hành chính nhà nước những
thành tựu trên thế giới và ứng dụng ở Việt Nam" do Nguyễn Đăng Thành
(Chủ biên), (NXB Lao động, Hà Nội năm 2012). Đặc biệt trong cuốn Kỷ yếu
Hội thảo Cải cách hành chính nhà nước ở Việt Nam từ góc nhìn của các nhà
khoa học (2011) của Học viện hành chính có khá nhiều báo cáo khoa học về
lĩnh vực cải cách TTHC. Các bản báo cáo đó đã nêu lên nhiều vấn đề liên
quan đến lý luận và thực tiễn cải cách TTHC những năm gần đây.
6
Riêng về TTHC trong hoạt động của các trường ĐH có một số nghiên cứu
đáng chú ý như: “Cải cách hành chính và vấn đề cải tiến các dịch vụ hành
chính trong trường đại học" của Lê Đình Sơn, (Tạp chí khoa học và công
nghệ, Đại học Đà Nẵng, số 2(37) 2010; “Thực trạng cải cách thủ tục hành
chính tại trường CĐSPTW") của Hà Thị Thu Trang, Tạp chí thiết bị giáo dục,
số 93/2013; “Cải cách hành chính tại trường Đại học Cảnh sát nhân dân" của
Nguyễn Thị Phượng (tiểu luận, 2013). Ngoài ra còn có một số đề tài nghiên
cứu mà vấn đề cải cách TTHC cũng được đề cập đến ở các mức độ khác nhau
như: Công cuộc cải cách hành chính dưới triều Minh Mệnh (1820-1840),
Luận án tiến sĩ về quản lý hành chính công, của Nguyễn Minh Tường (năm
2008); Quản lý nhà nước theo hướng đảm bảo sự tự chủ, tự chịu trách nhiệm
của các trường đại học ở Việt Nam của Phan Huy Hùng, Học viện Chính trị -
Hành chính quốc gia Hồ Chí Minh (năm 2009) .Tóm lại, TTHC và cải cách
TTHC ở Việt Nam đã có nhiều người nghiên cứu. Những tài liệu trên tuy
không trực tiếp nói về TTHC trong các trường ĐHCL nhưng đã giúp tác giả
rút ra được nhiều điều bổ ích, đặc biệt là tình hình thực hiện TTHC.
1.2.3 Những nghiên cứu của tác giả có liên quan đến đề tài luận án
Tác giả có đề tài nghiên cứu: “Cải cách việc thực hiện TTHC trong các
trường đại học và cao đẳng”, Tạp chí Thị trường Giá cả (2009); “Thực hiện
TTHC ở các trường đại học, cao đẳng mỗi nơi một kiểu!”, Tạp chí Tài chính
Ngày nay (2009); “Thủ tục hành chính trong hoạt động của các trường đại
học ở Việt Nam - nhìn từ một cuộc khảo sát”, Tạp chí Tổ chức Nhà nước
(2013); "Thủ tục tuyển sinh Đại học - kinh nghiệm một số nước và gợi ý ở Việt
Nam”, Tạp chí Quản lý Giáo dục, (2013).
2. Những vấn đề tồn tại cần nghiên cứu giải quyết
- Lý thuyết về TTHC, cải cách TTHC trong hoạt động các trường ĐHCL ở
Việt Nam.
- Đặc điểm TTHC, cải cách TTHC trong hoạt động của các trường ĐHCL,
các yêu cầu điều chỉnh và hướng điều chỉnh.
- Khảo sát, đánh giá TTHC, cải cách TTHC trong hoạt động của các
trường đại học, tìm ra những ưu điểm, hạn chế, nguyên nhân và hướng khắc
phục.
Trong quá trình nghiên cứu tác giả luận án đã tập trung làm rõ những nội
dung sau:
Thứ nhất, về lý luận, bổ sung thêm phần lý luận về TTHC, đặc biệt làm
sáng tỏ sự khác nhau giữa TTHC trong nền hành chính phục vụ và nền hành
chính cai trị. Từ đó tác giả đã đưa ra quan niệm về TTHC trong hoạt động của
7
các trường ĐHCL ở Việt Nam và tính chất của loại thủ tục này, xem xét ảnh
hưởng của nó với công cuộc CCHC trong lĩnh giáo dục và đào tạo.
Thứ hai, trong hoạt động của các trường ĐHCL ở Việt Nam cải cách
TTHC đã được coi trọng đúng mức chưa? Hệ quả của nó là gì?
Thứ ba, làm sáng tỏ các vấn đề về cách thức chỉ đạo của Nhà nước mà đại
diện là Bộ GD&ĐT đối với việc cải cách TTHC trong hoạt động của các
trường ĐHCL thời gian qua và kiến nghị, bổ sung những nội dung cần thiết để
chỉ đạo đó mang lại hiệu quả thực sự.
Thứ tư, xác định hướng đi CCHC, vấn đề trọng tâm, các điều kiện cần
thiết để thực hiện việc cải cách TTHC trong các trường ĐHCL ở Việt Nam
giai đoạn tới.