Tài liệu Buồn vui văn học năm cuối thế kỷ

Đề tài: Buồn vui văn học năm cuối thế kỷ

Phạm Xuân Nguyên
Buồn vui văn học năm cuối thế kỷ

Khép lại cái năm có ba con 9 đứng sau số ngh́n, nh́n lại văn học nước nhà, ḷng buồn vui lẫn lộn. Văn học một năm như buổi chợ phiên. Cũng ồn ào, tấp nập. Cũng kẻ bán người mua. Cũng hàng đắt hàng rẻ. Cũng của thật của giả. Cũng thứ tươi thứ thiu. Cũng tăng giá hạ giá. Cũng bỏ vốn thu vốn. Cũng tranh giành căi cọ. Cũng mặc cả đắn đo. Cũng nói thách nói tướng. Cũng người được kẻ mất. Cũng cháy chợ vỡ đ́nh. Phiên chợ đă văn, năm cùng tháng tận rồi, người coi chợ một năm nh́n, và nghe, và thấy, và ngẫm, bây giờ đóng cửa chợ, lấy cuốn sổ ghi chép riêng ra đọc. Những ḍng ghi học theo cách của Thánh Thán bày ra đây cho khách chợ đọc chơi.
Sách ra nhiều, đủ các loại sách, đủ các dạng sách, đủ các tít sách. Bây giờ chỉ sợ thiếu tiền mua sách, không sợ thiếu sách để mua. Tuyển một người, tuyển nhiều người. Tuyển một năm, tuyển nhiều năm. Tuyển một nước, tuyển nhiều nước. Tuyển khu vực, tuyển thế giới. Giấy tốt, b́a bắt mắt, tŕnh bày dễ coi, nh́n cuốn nào cũng thấy có vẻ mời chào. Sách nhiều nên cũng thêm nhiều nhà sách (ai đặt cái tên nhà sách nghe đúng và hay hơn nhiều những cái tên hiệu sách, cửa hàng sách, khách vào nhà sách tha hồ tự ḿnh thoải mái lựa chọn). Các nhà sách đua nhau lớn diện tích, đẹp trang trí, tiện địa điểm. Quả là thế giới sách, nói không ngoa. Những năm trước đă được thế, năm 1999 c̣n được thế, các năm tới chắc vẫn được thế. Vậy, chẳng cũng sướng sao!
Sách ra nhiều, nhưng sách đáng là tác phẩm đọc được không nhiều, là tác phẩm hay càng hiếm. Truyện ngắn vẫn là thể loại nổi trội về số lượng mà chất lượng chưa có ǵ đột biến. Tiểu thuyết và trường ca năm nay chừng như rộ lên nhưng c̣n chờ lắng lại. Đi giữa rừng sách trong các nhà sách kiếm một cuốn đọc chơi th́ dễ, t́m một cuốn đọc thật th́ khó. T́m được rồi, đọc được rồi, mà việc khen chê thế nào cũng không đơn giản. Vậy, chẳng cũng buồn sao!
Tác phẩm sáng tác quậy được không khí xôn xao trong năm là cuốn Cơ hội của Chúa của Nguyễn Việt Hà. Một tác giả mới toe, dù không phải lần đầu xuất hiện. Cuốn tiểu thuyết hơn bốn trăm trang, bằng nội dung và cách viết của nó, đă khiến được độc giả không thể thờ ơ, đă kéo được giới trong nghề phải lên tiếng tranh căi, đă không bị rơi vào sự im lặng tẻ vắng của bao cuốn sách khác. Vậy, chẳng cũng sướng sao!
Cuộc tranh căi quanh Cơ hội của Chúa, vẫn như bao lần, thường nhanh chóng bị chuyển từ văn chương sang thái độ, do một lối đọc văn như đọc vấn đề. Tác phẩm, ở phía bị phê phán, hiện ra như một bức tranh ảm đạm, bi quan về thực tại cuộc sống. Nhân vật hóa thành tác giả từ hành vi đến phát ngôn, từ chuyện quen xài rượu tây đến chuyện hay sính tiếng tây. To chuyện đến mức cả người và sách, cả người viết sách và người in sách, khéo mà bị mất cơ hội. Vậy, chẳng cũng buồn sao!
May, tác phẩm có giá trị của nó. Những nhân vật trẻ trong đó là người của hôm nay. Tác giả là người của hôm nay. Họ nh́n cuộc sống bằng con mắt thế hệ ḿnh, bằng con mắt hôm nay. Cách nh́n có thể khác, cái nh́n không khác. Do đó họ buồn bực nhưng không chán nản, đau khổ vẫn ham sống. Cuộc sống đang thử thách họ và họ đang đi t́m chính ḿnh. Đôi bạn trong tác phẩm là một mẫu mực hiếm có của t́nh bạn, rất hiện đại và rất nhân bản, một sáng tạo của người viết. Cách viết của tác phẩm linh hoạt, tự nhiên, có tính tiểu thuyết. Đối với một tác giả mới, ở tác phẩm dài hơi đầu tiên, níu kéo được người đọc đến với ḿnh, hẳn anh ta có một cái ǵ đó. Vậy, chẳng cũng sướng sao!
Cố nhiên, cái ǵ đó có ở Nguyễn Việt Hà chưa chắc chắn, chưa ổn định. Anh sẽ phải sớm biết ḿnh biết người sau thử thách đầu tiên này trên trường văn trận bút. Phê b́nh ở cái chợ văn chương xứ ta có vẻ thạo đ̣n hội chợ. Quy kết, chụp mũ là hai cái đ̣n gánh thường sẵn sàng được giơ lên đánh đ̣n. Dân chợ ồn ào xúm lại xem cho rơ binh t́nh th́ sự đă rồi. Trong cảnh lao xao đó, ai nghe được tiếng người điềm đạm nói rơ cái đúng sai, hay dở. Có một bài viết dài, tỉ mỉ, sâu sắc, vừa bám chắc văn bản tác phẩm vừa khái quát nâng cao lư luận, phân tích đúng và hay chỗ được chỗ chưa được của Cơ hội của Chúa, tiếc nó không được cơ xuất hiện. Bài đó in ra nhiều người sẽ vỡ lẽ: à ra phê b́nh văn học là thế. Vậy, chẳng cũng buồn sao!