Tài liệu Bước đầu tìm hiểu về làng gốm của người Chăm ở Bầu Trúc

Đề tài: Bước đầu tìm hiểu về làng gốm của người Chăm ở Bầu Trúc

PHẦN MỞ ĐẦU

Đất nước ta đang trong qua tŕnh mở cửa và hội nhập vào nền kinh tế thế giới. Chỳng ta đang tích cực thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá để phát triển đất nước. Tuy vậy, bên cạnh các ngành công nghiệp hiện đại đ̣i hỏi tŕnh độ khoa học kỹ thuật cao, nhà nước cũn rất quan tơm đến việc phát triển các ngành nghề thủ công truyền thống. Đặc biệt việc quan tơm phát triển các làng nghề truyền thống có một vai tṛ rất quan trọng.
Trong bối cảnh kinh tế nước ta hiện nay, việc tồn tại của các làng nghề thủ công truyền thống có một vai tṛ quan trọng. Nó góp phần giải quyết việc làm cho lao động, tăng thêm thu nhập cho người dơn. Đồng thời một số làng nghề không chỉ có vai tṛ về mặt kinh tế mà cũn có vai tṛ về mặt văn hoá. Làng gốm Chăm Bầu Trúc là một điển h́nh. Người Chăm là một dơn tộc thiểu số có khoảng trên 100 ngàn người và hiện nay họ vẫn cũn bảo lưu nhiều tập tục truyền thống mang bản sắc riêng. Trong những năm qua, văn hoá Chăm đă được các nhà khoa học trong và ngoài nước quan tơm nghiên cứu. Đặc biệt về nghề gốm cổ truyền của người Chăm ở Bầu Trúc – đay là một di sản văn hóa độc đáo của dơn tộc. Làng gốm Chăm không phải chỉ là một làng nghề đơn thuần mà cũn là một điểm đến cho du khách tham quan nữa. Sự tồn tại và phát triển của làng nghề gốm Chăm Nầu Trúc có ư nghĩa quan trọng cả về kinh tế và văn hoá, đ̣i hỏi phải có sự quan tơm đúng mức của Đảng và nhà nước.
Vơi lư do trên, em chọn đề tài “ Bước đầu t́m hiểu về làng gốm của người Chăm ở Bầu Trúc” làm đề tài tiểu luận của ḿnh.





PHẦN NỘI DUNG
Chương 1
ĐIỀU KIỆN TỰ NHIÊN – XĂ HỘI VÀ LỊCH SỬ H̀NH THÀNH
VÀ PHÁT TRIỂN LÀNG GỐM CHĂM BẦU TRÚC

1.1 Điểu kiện tự nhiên và xă hội.
1.1.1 Điều kiện tự nhiên.
Thôn Bầu Trúc nằm chung trên toạ độ địa lư tỉnh Ninh Thuận ở giữa vĩ tuyến
11[SUP]0[/SUP]18’ và 12[SUP]0[/SUP]02’, giữa đông kinh tuyến 108[SUP]0[/SUP]35’ và 109[SUP]0[/SUP]15’. Thôn Bầu Trúc nằm cạnh quốc lộ 1A, cách thị xă Phan Rang 9km về hướng Nam. Thôn Bầu Trúc, phớa Nam giáp thị trấn Phú Qúy, phớa Đông giáp Quốc lộ 1A và phớa Tơy giáp đường sắt Bắc Nam.
Thôn Bầu Trúc mang khí hậu chung với khí hậu của cả tỉnh Ninh Thuận. Ở đây có hai mùa rơ rệt: Mùa mưa bắt đầu từ tháng 9 đến tháng 11 và mùa khô bắt đầu từ tháng 12 đến tháng 8 năm sau. Trữ lượng mưa thấp chỉ mưa 60 ngày trong thời gian 3 tháng mùa mưa trong năm. Trữ lượng mưa trung b́nh hàng năm rất thấp 695mm/ năm. Nhưng do địa h́nh là một ḷng chảo lại được bao bọc bởi những dăy núi dựng đứng xung quanh v́ vậy ở đây thường xuyên xảy ra lũ lụt. Ngược lại mùa khô th́ lại rất nóng và kéo dài trong khoảng 9 tháng. Mùa khô ở Việt Nam nói chung thường có hai ngọn gió là gió mùa Đông Bắc và Tây Nam đem lại mưa cho các tỉnh trong cả nước nhưng ở Ninh Thuận lại bị chắn bởi các dăy núi cao xung quanh nờn giú bị suy yếu dần và không có mưa.
Nằm trên vị trí bán sơn địa, thôn Bầu Trúc nằm ở cuối của đồng bằng Phan Rang, chỉ cách chơn núi khoảng 5km và cách biển 5 km đường chim bay. Do vậy dù đất đai ở Ninh Thuận khô cằn và bạc màu bởi nắng và gió nhưng đất ở thôn Bầu Trúc vẫn tương đối màu mỡ. Bên cạnh đó ḍng phù sa bồi tụ lơu năm đă tạo thành các lớp đất sơu ở các triền sông, h́nh thành các mỏ đất sét mịn màng hiếm có. Đơy chính là điều kiện để phát triển nghề gốm Chăm ở đơy. Như vậy với những điều kiện tự nhiên như vậy tạo điều kiên cho người Chăm ở đơy vừa làm nông nghiệp vừa phát triển nghề gốm trong đó nghề gốm có một vai tṛ đặc biệt quan trọng.
1.1.2 Điều kiện xă hội.
a. Thành phần dân số, dân cư.
Theo số liệu thống kê năm 1999, dân số Ninh Thuận hơn 500 ngàn người, trong đó có 52 ngàn người Chăm, chiếm 10,8% dân số toàn tỉnh, riờng thụn Bầu Trúc là một làng trong tổng số 22 làng người Chăm ở Ninh Thuận. Thôn Bầu Trỳc cú tất cả 460 hộ với 2748 ngàn người. Trong đó có 85 hộ người Kinh với số dân 460 người. Thôn Bầu Trúc có dân số trẻ, lực lượng lao động dồi dào.
b. Tŕnh độ văn hóa.
Học sinh cấp I có 560 em chiếm 20% dơn số.
Học sinh cấp II có 32 em chiếm 1,16%
Học sinh cấp III có 12 em chiếm 0,43%
Đại học có 10 em chiếm 0,36%
Tổng số người mù chữ là 315 người chiếm 11,4%.
Nằm trên địa bàn thôn Bầu Trúc cũn có một trường phổ thông cơ sở Phước Dơn 3 (trường cấp xă) có 10 pḥng học, 600 học sinh. Và một trường phổ thông cấp III An Phước (trường cấp huyện) có 20 pḥng học, 1000 học sinh. Đây là điều kiện thuận lợi cho con em làng Bầu Trúc nơng cao tŕnh độ học vấn.
Điều kiện tự nhiên và xă hội ở Bầu Trúc rất thuận lợi cho việc phát triển nghề gốm. Ở đơy có sẵn vật liệu tự nhiên, khí hậu khô nóng, ít mưa rất thuận lợi cho việc làm gốm. Làng gốm lại gần đường giao thông rất thuận lợi cho việc lưu thông gốm trên thị trường. Về điều kiện xă hội, ở đơy lực lượng lao động dồi dào lại thuần nhất về dơn tộc, hơn nữa lao động nữ nhiều hơn nam (nhơn lực làm gốm chớnh là nữ) nên càng có điều kiện thuận lợi cho việc phát triển làng nghề gốm. Tuy vậy tŕnh độ học vấn ở đây chưa cao nên khó khăn trong việc nơng cao tay nghề, mở rộng, phát triển gốm Chăm theo hướng công nghiệp hoá.
1.2 Lịch sử h́nh thành và phát triển làng nghề.
1.2.1 Tên gọi của làng nghề.
Làng Bầu Trúc có tên gọi gốc theo tiếng Chăm là Paley Hamu trok, có nghĩa là Làng trũng hay làng nhô ra ở phần cuối triền sông (Paley = làng, Hamu = ruộng, Trok = cuối hoặc lồi ra). Về sau năm 1964 xảy ra một trận lụt lớn ở Phan Rang, dơn ở đây chuyển ra địa điểm mới hiện nay, nơi đây có rất nhiều trúc nên gọi là Bầu Trúc. Từ đó người ta dùng tên gọi Bầu Trúc để chỉ tên của làng gốm của người Chăm Paley Hamu Trok.
Tên hành chính của làng gốm Bầu Trúc là Vĩnh Thuận. Đơy là tên gọi được đặt ra từ trong cải cách Minh Mạng (1832) và hiện nay vẫn được dùng làm tên trong quản lư hành chớnh.
Như vậy hiện nay Bầu Trúc có ba tên gọi: Tên gốc của người Chăm là Paley Hamu Trok, tên dơn gian thường gọi la Bầu Trúc và tên trong giấy tờ hành chính là Vĩnh Thuận.
1.2.2 Lịch sử h́nh thành và phát triển nghề gốm.
Người Chăm Bầu Trúc thuộc dũng Chăm vùng núi và biên mà ngày nay họ c̣n được thể hiện rừ trong tục cúng tế tổ tiên dũng núi (Atơucơk) và ḍng biển (Atơu tathik). Trong thời gian chiến tranh giữa Chămpa và Đại Việt đặc biệt là thời ḱ Minh Mạng người Chăm bị xáo trộn rất nhiều, nhiều người phải ly tán lên rừng, đến thời Tự Đức đă ra lệnh khoan hồng nên người Chăm lại trở về cư trú, sinh sống như b́nh thường cho đến nay.
Hiện nay người Chăm Bầu Trúc tự nhận là con chỏu của Pô Klong chan - một quan cận thần của vua Chăm Pô Klong Garai (1151 – 1205). Họ kể rằng chính ông tổ Pô Klong Chan đă giúp dơn Bầu Trúc thoát khỏi cảnh đói nghèo, đưa dơn làng đến định cư ở cánh đồng “Hamu Trok” và dạy cho dơn đào đất sét, làm gốm. Do đó họ coi Pô Klong chan là ông tổ nghề của họ và lập hẳn một đền thờ ngài.
Cư dơn Paley Hamu trok đă định cư ở một cánh đồng trũng, nhưng từ sau nạn lụt năm 1964, cư dơn đă chuyển đến ở tại một g̣ đồi cao bên cạnh một bầu nước và có rất nhiều Trúc gọi là Bầu Trúc.
Từ năm 1832 làng được lấy tên trên giấy tờ hành chớnh là Vĩnh Thuận. Từ đó đến nay làng Vĩnh Thuận có nhiều biến đổi trong việc phơn chia trực thuộc địa giới hành chính, có lúc thuộc phủ B́nh Thuận, có lúc thuộc phủ Ninh Thuận, đạo Phan Rang Từ 1954 – 1975 trong nền cộng hoà của Mỹ - Nguỵ th́ Vĩnh Thuận lại thuộc quận An Phước tỉnh Ninh Thuận.
Năm 1976, theo chủ trương của Đảng và Nhà nước, hai tỉnh Ninh Thuận và B́nh Thuận sáp nhập với nhau thành tỉnh Thuận Hải, Vĩnh Thuận lại thuộc huyện An Sơn.
Đến năm 1992, tỉnh Thuận Hải tách thành hai tỉnh Ninh Thuận và B́nh Thuận như cũ th́ địa danh Vĩnh Thuận chính thức được đổi thành Khu 7, thị trấn Phước Dơn, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận.
Mặc dù trải qua nhiều biến chuyển trong lịch sử nhưng hiện nay trong tơm thức dơn làng th́ vẫn giữ nguyên địa danh truyền thống là “Paley Huma Trok” hoặc “paley Ngak Gok” (nghĩa là làng làm gốm). Cũn nhơn dơn quanh vùng th́ vẫn quen với tên gọi là Làng gốm Bầu Trúc.

Chương 2
MỘT SỐ NÉT VỀ NGHỀ GỐM CỦA
NGƯỜI CHĂM Ở BẦU TRÚC

2.1 Một vài nét về gốm Bầu Trúc.
Nhơn dơn Ninh Thuận luôn tự hào về làng gốm Bầu Trúc, đây là một trong hai làng gốm cổ xưa nhất Đông Nam Á. Theo những nghiên cứu của khảo cổ học, nghề làm gốm của người Chăm đă có cách đơy từ 3500 – 4000 năm. Người Chăm gọi nghề gốm là nghề làm nồi với vật liệu chính là đất - tượng trưng cho đất Mẹ (mẫu hệ), mọi công đoạn đều làm bằng tay (thể hiện sự tôn kính).
Một điều đặc biệt là những nghệ nhân gốm ở đay lại là những phụ nữ và họ giữ nghề theo lối “mẹ truyền con nối”. Các bà mẹ thường dạy con ḿnh thành những thợ gốm tài năng khi con gái họ lên mười. Tất cả phụ nữ Chăm đều biết làm gốm. Người phụ nữ khi đi lấy chồng pahỉ biết làm đầy đủ các sản phẩm gốm thiết yếu.
Nghề làm gốm ở Bầu Trúc có một điểm khác biệt nữa so với các làng gốm khác. Khi các làng nghề hiện nay hầu như đề sử dụng phổ biến bàn xoay th́ ở đơy người phụ nữ vẫn dùng hoàn toàn bằng tay. Người dơn Bầu Trúc đă dùng đôi bàn tay khéo léo của ḿnh, những vũng tre và những vỏ ṣ để tạo ra những tác phẩm vô giá. Không giống như những làng gốm của người Kinh, người Chăm để sản phẩm trên một chiếc đế rồi dùng đôi tay khéo léo và đôi chơn nhịp nhàng đi xung quanh để tạo dáng cho sản phẩm gốm. Để tạo ra sản phẩm gốm của ḿn người Chăm đă sử dụng những công cụ hết sức thô sơ: vải quận, ṿng quơ, ṿng cạ, con kê
Từ những sản phẩm như nồi, lọ, b́nh, chậu làng gốm Bầu Trúc hiện nay cũn tạo ra những sản phẩm gốm vừa hấp dẫn về h́nh dáng vừa tao nhă về công dụng và nghệ thuật trang trí. Kế thừa những tinh hoa của nghệ thuật tạo h́nh, nét đặc trưng của nền văn hóa của tổ tiên nghệ nhân nghề gốm Bầu Trúc đă biết tạo ra những sản phẩm không chỉ đơn thuần phục vụ cuộc sống mà c̣ tôn vinh giá trị văn hóa độc đáo của dơn tộc ḿnh. Đó là những chiếc b́nh tựa vũ nữ Apsara, những khung cảnh tế lễ khắc hoạ trên vai, trên nồi hay khuôn mặt những vị thần linh chạm khắc trên sản phẩm như làm tăng thêm nét huyền bí cho đồ gốm Chăm Bầu Trúc.
Một số đặc điểm của gốm Chăm Bầu Trúc.
Đồ gốm có kích thước lớn nhất là lu có chiều cao 12cm, đường kớnh miệng gốm 50cm, và loại có kích thước nhỏ nhất là nồi có chiều cao 20cm, đường kớnh miệng 20cm.
Phần lớn gồm chăm Bầu Trỳc cú đỏy trũn, miệng loe và miệng khum thấp.
Xương gốm Bầu Trúc tương đối dày, hơi thô do khi làm gốm có trộn nhiều loại cát nhỏ vào đất sét. Xương gốm Bầu Trúc không chặt, mịn cũn do trong quá tŕnh làm gốm người thợ chỉ sử dụng bàn đạp nhẹ bằng tay. Họ không sử dụng bàn đập bằng gỗ, đá như các làng gốm khác.
Đồ gốm chăm Bầu Trúc cũn có loại có chơn đế. Các loại đồ này đều sử dụng phương pháp trổ lỗ gắn kết. Loại đồ này thường xuất hiện ở các loại có h́nh dáng kích thước nhỏ, số lượng ít như ḷ nấu củi, nấu than, nồi hấp
Gốm không có ḷ nung cố định mà nung ngoài trời (lộ thiên). Do đó nhiệt độ nung không ổn định, phụ thuộc vào thời tiết. Từ đó đưa đến các đặc điểm khác của gốm Bầu Trúc là: khi gốm chưa đủ độ chín th́ sản phẩm gốm sẽ có thơn màu đen, không bền khi sử dụng dễ bị vỡ; nếu gốm nung đúng độ chín th́ thơn gốm màu đỏ hồng, loại này sử dụng rất bền và chắc.
Phần trang trí gốm Bầu Trúc chủ yếu trang trí ở đồ đựng, các loại đồ đun nấu không có trang trí hoa văn. Hoa văn trang trí phổ biến là hoa văn thực vật, không có hoa văn động vật.
Túm lại, gốm Bầu Trúc là loại gốm cổ truyền, hiện nay họ vẫn cũn bảo lưu kỹ thuật truyền thống của riêng ḿnh. Tuy nhiên trong quá tŕnh vận động, gốm Bầu Trúc có sự thay đổi về loại h́nh sản phẩm nhưng không đáng kể.
2.2 Quy tŕnh làm gốm Bầu Trúc.
Muốn chế tác một sản phẩm gốm hoàn chỉnh người thợ gốm Bầu Trúc phải trải qua nhiều công đoạn công phu phức tạp. Có thể tóm tắt thành 4 công đoạn như sau:
Công đoạn 1: Khơu chuẩn bị nguyên liệu.
Công đoạn 2: Khơu làm đất.
Công đoạn 2: Tạo h́nh dáng gốm gồm: Nặn h́nh cơ bản, cha láng, trang trí, tu sửa.
Công đoạn3: Nung gốm.
Các công đoạn này được tiến hành cụ thể như sau: