Luận Văn Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười nhìn từ phương diện nội dung

Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười nhìn từ phương diện nội dung


MỞ ĐẦU
1. Mục đích, ý nghĩa chọn đề tài
Truyện cười dân gian Việt Nam ra đời và phát triển cùng với quá trình lao động sản xuất và đời sống nhân dân. Khi tư duy con người tương đối phát triển, họ ý thức được tầm quan trọng của truyện cười. Nó không chỉ đem lại tiếng cười mua vui cho thiên hạ để cho họ giải tỏa những mệt nhọc, vất vả sau một ngày lao động tích cực, mà truyện cười còn có tác dụng phê phán, châm biếm, mỉa mai các thói hư tật xấu của con người. Có khi nó được xem như là một thứ vũ khí sắc bén để đấu tranh chống lại những bất công của tầng lớp trên. Mà tiếng cười ấy, nó phản ánh sự thông minh, tư duy sâu sắc của người Việt nói chung và những con người có trí tuệ, khả năng giao tiếp nhanh nhạy nói riêng. Ở đó đã có sự kết tinh của một quá trình chọn lọc, khái quát và nó xứng đáng được xem là một tác phẩm hoàn chỉnh, một chỉnh thể thống nhất và toàn vẹn.
Do đó truyện cười là một phần không thể thiếu trong nền văn học dân gian Việt Nam nói chung, cũng như đối với cuộc sống của nhân dân lao động nói riêng, vì thế mà truyện cười luôn được đông đảo nhân dân ta yêu mến và lưu truyền rộng rãi. Có thể thấy rằng từ nông thôn đến thành thị, từ Bắc đến Nam, ở đâu thì những câu chuyện cười dí dỏm vẫn luôn luôn mang đến cho người đọc nhiều điều thú vị, cũng như phút giây thư giãn bổ ích. Cười là một hiện tượng sinh lí rất tự nhiên trong cuộc sống hằng ngày, nó làm xua tan đi tất cả những mệt nhọc, sau một ngày làm việc, giúp cho tinh thần con người được sảng khoái hơn. Vì vậy mà trong ca dao đã có câu nói rằng:
Con người có miệng có môi
Khi buồn thì khóc khi vui thì cười

Không chỉ vậy thông qua truyện cười dân gian, còn cho chúng ta thấy được bức tranh dung toàn cảnh về một thời kì xã hội phong kiến Việt Nam đã đi qua. Đó là một bức tranh gồm nhiều sắc thái, cung bậc thăng trầm khác nhau, để rồi từ đó giúp người đọc thấy được giá trị của bộ truyện cười đã mang lại.
Đề tài “Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười không kết chuỗi” còn khá mới mẻ, hấp dẫn. Cho nên tôi chọn đề tài này với mong muốn đi sâu vào tìm hiểu một cách chân thực về một thời kì xã hội phong kiến, được thể hiện như thế nào trong truyện cười không kết chuỗi, cũng như nó sẽ giúp tôi hiểu thêm hơn về truyện cười dân gian Việt Nam. Đồng thời với việc làm rõ đề tài này sẽ góp phần bổ sung thêm một cách tiếp cận mới về nghiên cứu truyện cười dân gian nói riêng, cũng như giúp cho người đọc và sinh viên có cách hiểu, cách cảm đúng đắn và đầy đủ hơn trong việc nghiên cứu những vấn đề có liên quan đến văn học dân gian nói chung. Hy vọng với việc nghiên cứu đề tài này, sẽ góp phần khơi gợi sự chú ý của độc giả, nhằm tăng số lượng cũng như chất lượng cho người đọc về thể loại truyện cười.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Đề tài nghiên cứu truyện cười đã có một số các công trình của các nhà nghiên cứu như sau:
Trước hết phải kể đến công trình do: Đinh Gia Khánh - Chu Xuân Diên - Võ Quang Nhơn (2006), Văn học dân gian Việt Nam (tái bản), Nxb Giáo dục. Công trình đã đạt được những giá trị khoa học rất quan trọng. Công trình đã lý giải sâu sắc và toàn diện đặc trưng của văn học dân gian, khái quát tình hình sưu tầm và nghiên cứu văn học dân gian từ khởi đầu thời phong kiến đến năm 1945, nghiên cứu văn học dân gian người Việt theo tiến trình lịch sử, sơ lược lịch sử văn học dân gian từ trước thế kỉ X đến giữa thế kỉ XIX , phác thảo các thể loại tự sự dân gian, đã cho thấy bức tranh toàn diện về truyện cười, để giúp cho bạn đọc nắm rõ hơn về thể loại dân gian này.
Như chúng ta đã biết việc phân loại các truyện cười là rất phức tạp, bởi vì có truyện dài, nhiều sự việc, nhiều nhân vật, có truyện ngắn gọn, ít nhân vật, có truyện có khả năng gây cười mạnh mẽ có truyện chỉ vừa đủ gây cười một cách nhẹ nhàng, thậm chí có truyện khiến ta vừa nghe xong liền phải suy nghĩ, có truyện nhằm đạt yêu cầu giải trí là chính Đối với mọi loại hình có khả năng bao gồm những truyện như trên, tất nhiên vấn đề phân loại phải được đặt ra, do đó mà công trình nghiên cứu của Văn Tân trong “Tiếng cười Việt Nam” và Nguyễn Hồng Phong trong công trình “Truyện tiếu lâm” đã giúp cho bạn đọc hiểu được sự khác nhau ở các thể loại trong truyện cười, như theo Văn Tân: giữa truyện tiếu lâm và truyện khôi hài có sự khác nhau về mục đích, về nội dung, về cách cấu tạo, về ý nghĩa và kết quả.
Ngoài ra còn phải kể đến công trình nghiên cứu về Văn học dân gian của Nguyễn Văn Bổng, trong đó có công trình “Thủ Thiệm, tiếng cười dân gian độc đáo Xứ Quảng” do ông sưu tầm và biên soạn. Báo Quảng Nam cuối tuần (22 và 23/12/2007) đã nhận định, cuốn “Thủ Thiệm, tiếng cười dân gian độc đáo Xứ Quảng” là một công trình đầy đủ,đa chiều về một nhân vật văn hoá dân gian độc đáo- chủ thể sang tạo của nhiều truyện cười và đồng thời cũng là người đóng vai trò chính trong những truyện cười lí thú đó”.
Ngoài ra còn có một số công trình nghiên cứu như:
Đỗ Bình Trị -Văn học dân gian, tập 1-Nxb Giáo dục, 1991 được xem là cuốn giáo trình cơ sở được viết dưới dạng tinh giản và diễn đạt phù hợp với tư duy sinh viên. Công trình này đã góp phần giúp chúng ta tiếp cận và hiểu rõ hơn sự hình thành và phát triển của văn học dân gian Việt Nam trong lịch sử, cũng như các phương pháp, quá trình nghiên cứu văn học dân gian ở nước ta.
Không chỉ vậy trong Lịch sử Văn học Việt Nam, tập 1:Văn học dân gian. Giáo trình ĐH sư phạm, 1961 (Bùi Văn Nguyên và nhiều tác giả biên soạn ) cũng đã cho chúng ta nắm rõ hơn một số vấn đề chung về lịch sử văn học Việt Nam từ thế kỉ XV đến cuối thế kỉ XVIII, giúp độc giả thấy được sự phát triển của văn học dân gian qua từng giai đoạn khác nhau của lịch sử, cũng như sự phong phú, đa dạng của các thể loại, sự ra đời kèm theo những đặc điểm của từng thể loại trong nền văn học dân gian Việt Nam.
Trên thực tế, có thể có nhiều công trình, bài viết khác nữa, nhưng do điều kiện khách quan và chủ quan, chúng tôi chưa có điều kiện tham khảo hết. Vì vậy mà những công trình nghiên cứu trên tuy còn sơ lược, nhưng đã ít nhiều liên quan đến đề tài nghiên cứu. Đó là những gợi ý, phát hiện có tính chất gợi mở, giúp cho tôi kế thừa, chọn lọc, và phát triển để hoàn thành đề tài của mình.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Đó là “Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam”, thông qua đó ta có thể thấy được diễn biến của một thời kì xã hội diễn ra như thế nào, nó là bức tranh toàn cảnh sống động nhất và chung nhất của một giai đoạn lịch sử Việt Nam trải qua từng thời kì khác nhau, trong bức tranh dung ấy hiện lên sinh động tất cả các giai cấp trong xã hội lúc bấy giờ, trước hết đó không chỉ là những con người của tầng lớp trên như vua, quan lại, cường hào .mà nó còn có cả những con người thấp cổ bé họng, thông qua tiếng cười người ta đề cập đến nhiều vấn đề của xã hội phong kiến lúc bấy giờ. Đó có thể là tiếng cười đối với giai cấp thống trị thối nát, với bộ máy quan liêu, chuyên quyền, lũng đoạn đang trên con đường suy tàn của nó, mà còn là tiếng cười đối với tầng lớp nhân dân cùng với những thói hư tật xấu, kéo theo đó là xuống cấp nghiêm trọng của những giá trị truyền thống lâu đời. Có thể nói rằng thông qua bức tranh toàn cảnh đó đã giúp cho chúng ta có một cái nhìn tổng quát hơn đối với một thời kì xã hội phong kiến đã đi qua.
3.2. Phạm vi
Truyện cười không kết chuỗi trong các tuyển tập như:
Tuyển tập truyện cười dân gian Việt Nam
Truyện cười chọn lọc
Truyện cười dân gian Việt Nam
Khi thống kê khoảng 80 truyện cười bất kì trong Tuyển tập truyện cười dân gian Việt Nam, ta có thể nhận thấy sự khác biệt giữa tần số xuất hiện của các hình tượng trong tuyển tập thông qua kết quả khảo sát được sau đây:
Hình tượng:
- Diêm Vương xuất hiện 7 lần chiếm 8,75%
- Thầy đồ xuất hiện 22 lần chiếm 27,5%
- Thầy lang xuất hiện 12 lần chiếm 15%
- Quan lại xuất hiện 10 lần chiếm 12,5%
Dựa vào kết quả khảo sát được ở trên đây, ta thấy rằng tần số các hình tượng các nhân vật xuất hiện rất phong phú và đa dạng trong truyện cười. Vì thế mà phạm vi khai thác cũng như tìm hiểu về nó rất rộng, do đó mà chúng tôi ở đây chủ yếu tập trung vào nghiên cứu bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười không kết chuỗi.
4. Phương pháp nghiên cứu
Vận dụng các phương pháp như:
Phương pháp thống kê: Thống kê các truyện cười dân gian Việt Nam, theo hệ thống các công trình nghiên cứu đi trước. Trên cơ sở đó để có một cái nhìn khách quan, tổng thể hơn về vấn đề.
Phương pháp phân tích, tổng hợp: Cùng với việc thống kê cần phải có một óc phân tích, tổng hợp một cách logic, hợp lý. Vừa tổng hợp vừa đưa ra những dẫn chứng để phân tích, mổ xẻ vấn đề.
Phương pháp logic học: Bất kì một vấn đề gì cũng cần phải sử dụng phương pháp này, dù ít dù nhiều. Bởi phương pháp logic giúp ta có một cách phân tích đúng đắn cả về trình tự sắp xếp, cách nghiên cứu khoa học và tiết kiệm được thời gian.
Phương pháp đối chiếu - so sánh: Sử dụng phương pháp này để đối chiếu, so sánh sự giống và khác nhau giữa các truyện cười trong văn học dân gian.

5. Kết cấu của đề tài
Ngoài phần mở đầu và phần kết luận, đề tài chúng tôi kêt cấu gồm có ba chương sau:
Chương 1 Khái quát chung về truyện cười dân gian Việt Nam
Chương 2 Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười nhìn từ phương diện nội dung
Chương 3 Giá trị của truyện cười trong việc phản ánh hiện thực xã hội



Mục lục
Mở đầu 1
1. Mục đích, ý nghĩa chọn đề tài 1
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 1
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3
3.1. Đối tượng 3
4. Phương pháp nghiên cứu 3
5. Kết cấu của đề tài 3
B. NỘI DUNG 4
Chương 1 Khái quát chung về truyện cười dân gian Việt Nam 4
1.1. Khái niệm truyện cười 4
1.1.1. Vị trí của truyện cười trong nền văn học dân gian 5
1.1.2. Phân loại truyện cười 6
1.2 Hiện thực lịch sử xã hội phong kiến Việt Nam 7
Chương 2. Bức tranh xã hội phong kiến Việt Nam trong truyện cười nhìn từ phương diện nội dung 9
2.1. Bộ máy cai trị thối nát 9
2.1.1 Sự bạc nhược của các bậc “phụ mẫu” 12
2.1.2 Sự lên ngôi của “ đồng tiền” trong luật pháp 14
2.2. Bộ mặt thật của các tầng lớp trên trong xã hội 16
2.2.2 Sự xuống cấp của đạo đức và các giá trị truyền thống 23
2.3 Những thói hư tật xấu trong đời sống quần chúng nhân dân 28
Chương 3. Giá trị của truyện cười trong việc phản ánh hiện thực xã hội 32
3.1. Sự nhận thức của nhân dân về thực trạng xã hội 32
3.2. Thể hiện tinh thần đấu tranh mạnh mẽ của nhân dân 33
3.3. Truyện cười – màng lọc “ cải tạo” xã hội 34
Kết luận 37
TÀI LIỆU THAM KHẢO 39