Tiến Sĩ Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam trong điề

Tóm tắt luận án tiến sĩ
Đề tài: Bảo hộ quyền sở hữu công nghiệp dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế
Định dạng file word


LỜI NÓI ĐẦU1. Tính cấp thiết của đề tài
Từ thời xa xưa, khi các sản phẩm chính của thương mại quốc tế chủ yếu là các nông sản, khoáng sản hay các mặt hàng thủ công đơn giản như đồ gốm hay vải dệt . lợi thế cạnh tranh trong thương mại của một sản phẩm so với sản phẩm khác chủ yếu là nhờ vào những đặc tính và chất lượng riêng biệt mà các điều kiện địa lý như khí hậu và địa chất của các khu vực địa lý mang lại. Các vùng địa lý với các địa danh nổi tiếng đã mang lại lợi thế cho các sản phẩm cùng loại như pho mát Roquefort, rượu vang Bordeaux của Pháp, pha lê Bohemia của Cộng hoà Séc, xúc xích Frankfurter của Đức, Oliu vùng Kalamata của Hy Lạp, thịt bò Scotland . Ngay cả ở Việt Nam, những sản phẩm quen thuộc với mọi người dân nhờ gắn kết với các địa danh như vải thiều Thanh Hà, bưởi Đoan Hùng, chè Tân Cương, nước mắm Phú Quốc, gốm Chu Đậu . Các địa danh đi kèm với các sản phẩm đã gợi cho người tiêu dùng nhớ đến không chỉ nguồn gốc xuất xứ của sản phẩm mà còn nắm bắt được cả đặc tính, chất lượng đặc biệt của sản phẩm nhờ nguồn gốc địa lý đó. Chỉ dẫn địa lý dần trở thành một bộ phận vô hình của sản phẩm nhưng góp phần làm gia tăng giá trị cho sản phẩm và có vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống nói chung và trong hoạt động thương mại nói riêng.
Cùng với tiến trình toàn cầu hoá về kinh tế và tự do hóa về thương mại, các quốc gia trên thế giới ngày càng quan tâm hơn tới việc đưa các sản phẩm của mình thâm nhập vào thị trường của các nước khác thông qua việc sử dụng chỉ dẫn địa lý. Tuy nhiên, do những lợi ích to lớn về thương mại mà chỉ dẫn địa lý mang lại cho người sử dụng, các chủ thể khác, vì mục đích lợi nhuận có thể sẵn sàng tìm mọi cách để lợi dụng danh tiếng và uy tín đó, gây thiệt hại đáng kể cho các quốc gia sở hữu chỉ dẫn địa lý. Vì vậy, nhu cầu về tăng cường bảo hộ các chỉ dẫn địa lý trong thương mại thông qua các điều ước quốc tế được các quốc gia đặc biệt chú ý. Sự ra đời vào năm 1994 của Hiệp định về những khía cạnh liên quan tới thương mại của quyền sở hữu trí tuệ năm 1994 (gọi tắt là Hiệp định TRIPs) của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO) là nhu cầu tất yếu của quá trình phát triển thương mại trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu. Hiệp định TRIPs, như tên gọi của nó, đã thiết lập các tiêu chuẩn quốc tế tối thiểu quy định về bảo hộ và thực thi quyền SHTT nói chung và chỉ dẫn địa lý nói riêng với mong muốn làm giảm bớt những lệch lạc và những trở ngại trong hoạt động thương mại quốc tế [22 ]. Đây chính là cơ sở pháp lý, là chuẩn mực cho hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại diễn ra.
Việt Nam là nước có nền nông nghiệp đa dạng, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam chủ yếu là những sản phẩm từ nông nghiệp. Với truyền thống, kinh nghiệm và phương pháp sản xuất, canh tác lâu năm, mỗi vùng địa danh lại có những nông sản đặc trưng và có giá trị kinh tế cao. Để khai thác và phát triển có hiệu quả những sản phẩm đặc trưng vùng miền, và đồng thời để nâng cao tính cạnh tranh cho các sản phẩm này trên thị trường thế giới, nhất là khi Việt Nam đã gia nhập WTO với môi trường kinh doanh rộng mở nhưng cũng mang tính cạnh tranh gay gắt, Việt Nam cần phải đặc biệt chú trọng đến những khía cạnh thương mại của vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý để từ đó xây dựng khuôn khổ pháp lý phù hợp nhằm một mặt, bảo vệ lợi ích kinh tế của quốc gia và lợi ích thương mại của doanh nghiệp, mặt khác tạo điều kiện để phát triển các sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý của Việt Nam ở phạm vi quốc gia và quốc tế.
2. Tình hình nghiên cứu
Ở nước ngoài, các nghiên cứu về chỉ dẫn địa lý và bảo hộ chỉ dẫn địa lý đã được quan tâm nhiều hơn. Tuy nhiên, các nghiên cứu này thường chủ yếu dưới dạng bài tham luận hội thảo hoặc các ý kiến tranh luận trong khuôn khổ của Hiệp định TRIPs. Chỉ có một số sách chuyên khảo, nghiên cứu dưới góc độ pháp luật thuần tuý như:
- Bernard O'Connor ( 2001), The law of Geographical Indications, Cameron;
- Lathar R Nail & Rajendra Kumar (2005), Geographical Indications: A search for Indentity, Lexis Nexis Butterworths;
- Louis Gilbert (2001), Qualité et Origine des produits agricoles et alimentaires.
Việc nghiên cứu một cách hệ thống về bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại hầu như chưa có. Cho đến nay, mới chỉ có một số nghiên cứu nhỏ về tác động của bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở Châu Âu, Châu Phi và một số các quốc gia thuộc OECD như :
- Rangnekar Dwijen (2003), The social economic of Geographic Indications: the review of empirical of evidence from Europe, UNCTAD/ICTSD;
- OECD (2000), Appellations d’Origine et Indications géographiques dans les pays membres de l’OECD : implications économiques et juridiques, COM/AGR/APM/TD/WP (2000)15/FINA;
- Sophie Reviron (2009), Geographical Indications: Creation and distribution of economic value in developing countries, Swiss National Center of Competence in Research;
- Liebenberg, GF và Groeneward, JA (1997), Demand and Supply Elasticities of Agricultural Products: A compilation of South African Estimates, Agricultural Research Council, Pretoria [South Africa].
Chưa có nghiên cứu chuyên sâu nào về khía cạnh kinh tế, thương mại của bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý.
Ở Việt Nam, bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý là vấn đề còn khá mới cả về lý luận và thực tiễn. Đã có một số đề tài nghiên cứu khoa học, luận văn, luận án về SHTT nói chung, chủ yếu tập khai thác các vấn đề quản lý nhà nước về SHTT.
Đáng chú ý nhất là luận án tiến sĩ của Vũ Hải Yến (2008) “Bảo hộ chỉ dẫn địa lý trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế”. Tuy nhiên, luận án này chỉ nghiên cứu vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới góc độ pháp luật, nội dung luận án tập trung chủ yếu vào vấn đề xác lập và bảo vệ chỉ dẫn địa lý, chưa phân tích khía cạnh thương mại của bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý.
Năm 2002, đề tài nghiên cứu khoa học (Bộ Công thương) có tiêu đề "Các giải pháp chủ yếu nhằm khai thác và bảo vệ quyền SHCN liên quan đến thương mại Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế". Tuy nhiên, trong toàn bộ đề tài, các tác giả vẫn chỉ xoay quanh vấn đề xác lập quyền SHCN chứ không phân tích nội dung khai thác quyền SHCN dưới góc độ thương mại.
Năm 2005, đề tài nghiên cứu khoa học (Bộ công thương) “Chỉ dẫn địa lý: các khía cạnh thương mại trong xuất khẩu” nghiên cứu vấn đề này dưới góc độ thương mại. Tuy nhiên, nghiên cứu chỉ giới hạn ở hoạt động xuất khẩu các sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý. Đề tài xem chỉ dẫn địa lý như một đối tượng của hoạt động ngoại thương. Các vấn đề lý luận về quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý chưa được nghiên cứu.
Với mong muốn đi sâu nghiên cứu khía cạnh thương mại của vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý, tác giả đã chọn đề tài “Bảo hộ quyền Sở hữu công nghiệp dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế” làm luận án tiến sĩ.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1. Mục đích nghiên cứu
Mục đích nghiên cứu của luận án là làm rõ cơ sở khoa học về bảo hộ quyền SHCN dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý; sau khi phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động bảo hộ quyền SHCN dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam và kinh nghiệm một số quốc gia trên thế giới về bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý, luận án đề xuất các giải pháp tăng cường bảo hộ quyền SHCN dưới góc độ thương mại đối với các chỉ dẫn địa lý nhằm phát triển và gia tăng giá trị cho các sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý của Việt Nam trên thị trường trong nước và quốc tế.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Từ mục đích nêu trên, nhiệm vụ cụ thể của luận án sẽ là:
- Nghiên cứu cơ sở khoa học về bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý: khái niệm, chức năng chỉ dẫn địa lý, phân biệt chỉ dẫn địa lý với một số các chỉ dẫn thương mại; bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý, phương thức bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý theo các điều ước quốc tế và theo pháp luật quốc gia.
- Tiếp cận dưới góc độ thương mại hoạt động bảo hộ quyền SHCN: xây dựng cơ sở lý thuyết của bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dựa trên nghiên cứu một số lý thuyết kinh tế và chỉ ra cơ sở lý áp dụng các lý thuyết đó cho vấn đề bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Đồng thời, luận án cũng xác định rõ những nội dung cơ bản của bảo hộ quyền SHCN dưới góc độ thương mại.
- Phân tích và đánh giá thực trạng các hoạt động xác lập quyền, khai thác và phát triển bền vững, quản lý và bảo vệ chỉ dẫn địa lý của Việt Nam như là tiêu chí, thước đo phản ánh hoạt động bảo hộ SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại.
- Nghiên cứu kinh nghiệm về hoạt động bảo hộ quyền SHCN của một số quốc gia trên thế giới như Pháp, Hoa Kỳ và Thái Lan. Rút ra những bài học từ thành công và thất bại của các quốc gia trong quá trình bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý.
- Xây dựng hệ thống các giải pháp nhằm đẩy mạnh hoạt động bảo hộ SHCN dưới góc độ thương mại đối với chỉ dẫn địa lý đáp ứng yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế.
[B]4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu chính của luận án là [I]hoạt động bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam dưới góc độ thương mại. Hoạt động này diễn ra, vận động trong khuôn khổ pháp lý về bảo hộ chỉ dẫn địa lý. Vì vậy, đối tượng nghiên cứu của luận án còn là các điều ước quốc tế và các quy định của Việt Nam về vấn đề này.
Luận án giới hạn phạm vi nghiên cứu ở vấn đề bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại.
Về không gian, luận án chỉ nghiên cứu các chỉ dẫn địa lý có xuất xứ từ lãnh thổ Việt Nam.
Về thời gian, luận án nghiên cứu hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý từ năm 1995 đến nay. Khi đề xuất các giải pháp, luận án lấy mốc từ năm 2005, năm Luật Sở hữu trí tuệ của Việt Nam được ban hành, cho đến năm 2015, tầm nhìn đến 2020.
[B]5. Phương pháp nghiên cứu
Trên cơ sở vận dụng phép duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lê nin, luận án sử dụng các phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh, đối chiếu, diễn giải, quy nạp và phương pháp chuyên gia để nghiên cứu.
Việc phân tích các khía cạnh thương mại của bảo hộ chỉ dẫn địa lý là một nghiên cứu mới, khá phức tạp, vừa mang tính pháp lý, vừa mang tính kinh tế, hơn nữa, việc thu thập thông tin gặp rất nhiều khó khăn do vậy, việc xây dựng các mô hình kinh tế lượng ít có tính khả thi trong thực tiễn. Việc phân tích số liệu chủ yếu dựa trên các phân tích thông tin mang tính chất định tính thu thập qua nghiên cứu thực địa và phỏng vấn sâu các chuyên gia trong và ngoài nước về lĩnh vực này.
[B]6. [B]Những đóng góp mới của luận án
Là công trình nghiên cứu đầu tiên một cách hệ thống, toàn diện và sâu sắc khía cạnh kinh tế và thương mại của vấn đề bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý, luận án có những đóng góp sau:
- Hệ thống hóa, phân tích và hoàn thiện thêm cơ sở lý luận về bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại:
(+) Phân tích và làm rõ mối liên hệ giữa khái niệm chỉ dẫn địa dưới góc độ thương mại và dưới góc độ pháp lý.
(+) Phân tích và làm rõ nội hàm của phạm trù “bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại” trên cơ sở nghiên cứu một số lý thuyết kinh tế và chỉ ra cơ sở áp dụng các lý thuyết trên cho vấn đề bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý.
(+) Xác định những nội dung cơ bản của bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại bao gồm: (i) xác lập quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý; (ii) khai thác quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý bao gồm cả phát triển bền vững chỉ dẫn địa lý; (iii) quản lý và (iv) bảo vệ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý.
- Phân tích, đánh giá và rút ra các kết luận từ nghiên cứu thực trạng các hoạt động thương mại liên quan đến bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam. Tác giả khẳng định: mặc dù hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý của Việt Nam đã có những nỗ lực phát triển cả về chiều sâu lẫn chiều rộng nhưng vẫn trong tình trạng kém phát triển so với tiềm năng và yêu cầu của nền kinh tế. Các nguyên nhân khách quan và chủ quan đã được phân tích và minh chứng trong từng hoạt động cụ thể.
- Đánh giá những tác động tích cực và tiêu cực của bảo hộ quyền SHCN đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam từ góc độ thương mại trên cơ sở áp dụng các lý thuyết kinh tế và các kết luận rút ra từ nghiên cứu thực trạng bảo hộ chỉ dẫn địa lý của Việt Nam.
- Nghiên cứu kinh nghiệm của các quốc gia Hoa Kỳ, Pháp và Thái Lan và rút ra bài học cho Việt Nam về bảo hộ chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại.
- Trên cơ sở xác định những yêu cầu của bảo hộ chỉ dẫn địa lý Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, luận án đã đề xuất các quan điểm cần quán triệt trong hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam.
- Luận án đề xuất bốn nhóm giải pháp phát triển hoạt động bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam. Các giải pháp trong luận án đều dựa trên cơ sở giải quyết các nguyên nhân của hạn chế trong phát triển hiện tại, phát huy những kết quả đạt được, tiếp thu những bài học kinh nghiệm của các nước trên thế giới, kết hợp với quan điểm của Việt Nam về bảo hộ chỉ dẫn địa lý.
[B]7. Bố cục của luận án
nội dung của luận án gồm 3 chương
CHƯƠNG 1CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆPDƯỚI GÓC ĐỘ THƯƠNG MẠI ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ
1.1. CHỈ DẪN ĐỊA LÝ VÀ BẢO HỘ QUYỀN SỞ HỮU CÔNG NGHIỆP ĐỐI VỚI CHỈ DẪN ĐỊA LÝ
[B]1.1.1. [B]Chỉ dẫn địa lý
[I]1.1.1.1. Khái niệm về chỉ dẫn địa lý
[I](1) Chỉ dẫn địa lý theo cách hiểu thông thường
Nhận biết sản phẩm thông qua các dấu hiệu gắn với nơi sản xuất là tập quán đã có từ lâu đời cả ở trên thế giới và ở Việt Nam. Chỉ dẫn địa lý được sử dụng trong đời sống với ý nghĩa ban đầu là bất kỳ dấu hiệu nào có mối liên hệ trực tiếp hay gián tiếp với một khu vực địa lý nhất định, được sử dụng để phân biệt sản phẩm của khu vực sản xuất đó với các khu vực sản xuất khác. Với các hiểu như vậy, chỉ dẫn địa lý chỉ đơn thuần là chỉ dẫn nguồn gốc, chưa có mối liên hệ với chất lượng, với danh tiếng sản phẩm mà chủ yếu được sử dụng để chỉ rõ địa danh, xuất xứ, khu vực địa lý nơi sản xuất ra sản phẩm.
[I](2) Chỉ dẫn địa lý dưới góc độ thương mại
Dưới góc độ thương mại, chỉ dẫn địa lý là dấu hiệu chỉ nguồn gốc địa lý của sản phẩm và nguồn gốc địa lý này được coi là một trong các yếu tố cơ bản nói lên danh tiếng của sản phẩm. Danh tiếng đó có được hoặc là nhờ yếu tố chất lượng, đặc tính sản phẩm, hoặc có được là nhờ hoạt động quảng bá, xúc tiến thương mại của chính các nhà[/I][/I][/I][/B][/B][/B][/B][/B][/B][/I][/B]