Luận Văn Áp dụng quản lý rủi ro vào qui trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu

MỞ ĐẦU


1. Tính cấp thiết của đề tài
Quản lý nhà nước về hải quan là hoạt động quản lý nhà nước đối với hàng hóa được xuất nhập khẩu, quá cảnh, phương tiện vận tải xuất cảnh, nhập cảnh, quá cảnh của tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài trong lãnh thổ hải quan. Quản lý hải quan là cần thiết để góp phần bảo đảm thực hiện chính sách của Nhà nước về phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội, khoa học và công nghệ; hợp tác và giao lưu quốc tế; bảo vệ chủ quyền và an ninh quốc gia, lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân. Tuy nhiên, trong quá trình chịu sự quản lý hải quan, hàng hóa xuất, nhập khẩu (XNK) có thể bị cản trở ở mức nhất định. Trong thời đại toàn cầu hóa, khi thương mại quốc tế phát triển với gia tốc lớn, Một vấn đề đặt ra với quản lý hải quan là phải cân bằng giữa chức năng kiểm soát và chức năng tạo thuận lợi cho thương mại. Chính vì thế cải cách, hiện đại hóa, hài hòa thủ tục hải quan giữa các nước trở thành yêu cầu cấp bách của đa số các nước.
Một trong những nội dung cải cách hoạt động hải quan của nhiều nước tham gia hội nhập, trong đó có Việt Nam, là áp dụng phương thức quản lý rủi ro (QLRR) vào quá trình quản lý hàng hóa XNK. QLRR cho phép hải quan tập trung nguồn kiểm soát các đối tượng có mức rủi ro cao, nhờ đó vừa tạo điều kiện cho hàng hóa thông quan nhanh, vừa thực thi được chức năng kiểm soát hiệu quả của Nhà nước. Do có ưu thế như vậy nên QLRR đã được nhiều nước áp dụng. Tuy nhiên, tại Việt Nam QLRR vẫn còn là lĩnh vực khá mới.
Trong những năm gần đây, để đảm bảo công tác quản lý nhà nước về hải quan được tiến hành một cách khoa học, không cản trở không cần thiết hoạt động xuất, nhập khẩu, Tổng cục Hải quan Việt Nam đã bắt đầu áp dụng QLRR vào công tác nghiệp vụ, nhất là từ ngày 01 tháng 01 năm 2006, khi Luật Hải quan sửa đổi có hiệu lực. Tuy nhiên, thực tế triển khai việc áp dụng QLRR trong hoạt động nghiệp vụ hải quan còn gặp nhiều khó khăn, vướng mắc, nhiều công việc chưa được chuẩn bị chu đáo Để triển khai quá trình áp dụng QLRR vào hoạt động nghiệp vụ hải quan tránh được sai lầm, đạt được hiệu quả mong muốn, cần nghiên cứu một cách toàn diện và chuyên sâu về lĩnh vực này.
Xuất phát từ những căn cứ nêu trên, đề tài "Áp dụng quản lý rủi ro vào qui trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu " được chọn làm đối tượng nghiên cứu trong luận văn.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
Trong những năm gần đây, đã có một số công trình nghiên cứu liên quan đến vấn đề QLRR trong hoạt động nghiệp vụ hải quan như:
- Luận văn thạc sĩ với đề tài"QLRR trong lĩnh vực hải quan" của Nguyễn Tường Linh - Trường Đại học Kinh tế quốc dân, năm 2005.
- Đề tài cấp Bộ "Dự án hiện đại hóa Hải quan, phương án quản lý thương mại và cửa khẩu, chiến lược thực thi và phòng ngừa, chính sách QLRR" của Bộ Tài chính, năm 2005.
- Báo cáo nghiên cứu khả thi "Dự án hiện đại hóa hải quan bằng nguồn vốn vay Ngân hàng Thế giới" của Bộ Tài chính, năm 2005.
- Dự án hiện đại hóa, mô hình nghiệp vụ hải quan của Bộ Tài chính năm 2005.
- "QLRR trong lĩnh vực hải quan", bài viết đăng trong tạp chí Nghiên cứu Hải quan số 11 của tác giả Thiên An năm 2005
- "QLRR trong kiểm tra hải quan: những vấn đề cơ bản", bài viết đăng trong tạp chí Nghiên cứu Tài chính kế toán của Tiến sĩ Nguyễn Thị Phương Huyền, năm 2008.
- Kế hoạch cải cách, phát triển và hiện đại hóa Ngành Hải quan giai đoạn 2008-2010 của Bộ Tài chính, năm 2008.
- Kế hoạch thực hiện cải cách, phát triển hiện đại hóa Cục Hải quan TP Hà Nội giai đoạn 2008 - 2010 của Tổng cục Hải quan, năm 2008.
Nhìn chung, các bài viết nêu trên mới chỉ đề cập đến một vài khía cạnh mang tính khởi đầu, chủ yếu nêu lên sự cần thiết phải chuyển hoạt động của hải quan Việt Nam sang hoạt động theo nguyên tắc dựa vào phân tích rủi ro, chưa có công trình nghiên cứu một cách hệ thống các vấn đề liên quan đến áp dụng QLRR vào quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa xuất, nhập khẩu.
3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn
Mục tiêu nghiên cứu là đề xuất định hướng, giải pháp có cơ sở khoa học, thực tiễn nhằm triển khai nhanh và hiệu quả kỹ thuật quản lý dựa trên sự phân tích rủi ro trong quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK ở nước ta.
Phù hợp với mục đích nói trên, luận văn có nhiệm vụ:
- Hệ thống hóa cơ sở lý luận của việc áp dụng QLRR vào quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK.
- Tổng thuật kinh nghiệm QLRR trong quy trình thủ tục hải quan của một số nước.
- Phân tích, đánh giá thực trạng áp dụng QLRR vào thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK ở nước ta.
- Đề xuất định hướng, giải pháp hoàn thiện QLRR trong qui trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK ở nước ta trong thời gian tới.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn
Đối tượng nghiên cứu của luận văn là quá trình áp dụng QLRR vào qui trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK ở nước ta hiện nay. Quá trình áp dụng này được đặt trong tiến trình thực hiện cam kết của nước ta với WTO, cũng như trong quá trình hiện đại hóa ngành hải quan.
Phạm vi nghiên cứu chủ yếu là các vấn đề lý thuyết và thực tiễn liên quan đến quá trình chuyển một cách hiệu quả hoạt động của hải quan Việt Nam từ phương thức kiểm tra trực tiếp sang kiểm tra theo xác suất rủi ro; chuyển cách thức quản lý hoạt động XNK của hải quan theo một tiêu thức chung không phân biệt doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật và doanh nghiệp không chấp hành tốt pháp luật, trong hoạt động nghiệp vụ của hải quan không phân định được các loại hình XNK, nhóm mặt hàng XNK nào cần chú trọng để kiểm tra nên hàng hóa XNK đều phải kiểm tra thực tế 100%, sang phương thức hoạt động dựa trên các tiêu thức phân tích rủi ro, theo thông lệ quốc tế và theo các quy định của WTO, có sự phân biệt đối xử giữa doanh nghiệp chấp hành tốt pháp luật và doanh nghiệp không chấp hành tốt pháp luật, xác định được từng đối tượng, loại hình hàng hóa XNK phải kiểm tra, nên thời gian thông quan bình quân cho một lô hàng xuất nhập khẩu giảm từ 08 giờ làn việc xuồng còn 01 giờ làm việc, tỷ lệ kiểm tra thực tế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu giảm từ 100% xuống 20%.
Thời gian nghiên cứu từ năm 2005 đến năm 2015.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận văn
Các vấn đề liên quan đến đề tài luận văn sẽ được nghiên cứu dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng và Nhà nước, các lý thuyết kinh tế hiện đại, những quy định pháp lý của WTO, của Nhà nước Việt Nam trong lĩnh vực hải quan và những cam kết của Việt Nam với các tổ chức quốc tế trong lĩnh vực này.
Khi triển khai nghiên cứu các vấn đề cụ thể trong luận văn có sử dụng các phương pháp nghiên cứu đặc thù của khoa học kinh tế như tổng hợp, phân tích dựa trên số liệu thống kê và các công trình tổng kết thực tiễn đã được công bố.
6. Đóng góp khoa học của luận văn
- Góp phần làm rõ thêm một số vấn đề lý thuyết về QLRR trong quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK.
- Khái quát một số kinh nghiệm quốc tế trong lĩnh vực áp dụng QLRR vào quy trình thủ tục hải quan.
- Đề xuất một số kiến nghị, phương hướng và giải pháp thiết thực nhằm áp dụng thành công QLRR vào quy trình thủ tục hải quan đối với hàng hóa XNK.
7. Kết cấu của luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung chính của luận văn được trình bày trong 3 chương, 9 tiết.