Thạc Sĩ Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (Fuzzy set theory) đánh giá hiệu quả quản lý tưới của các mô hì

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài 1
2. Mục đích của đề tài 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 4
5. Kết quả đạt được của luận văn 5
CHƯƠNG I: TỔNG QUAN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ
QUẢN LÝ TƯỚI
6
1.1 Khái quát về hệ thống tổ chức quản lý tưới. 6
1.2 Tổng quan về các mô hình tổ chức quản lý công trình thủy lợi liên xã. 9
1.3 Tổng quan các kết quả nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản lý tưới. 11
1.4 Các phương pháp đánh giá hiệu quả quản lý tưới. 17
CHƯƠNG II: ÁP DỤNG PHƯƠNG PHÁP LÝ THUYẾT TẬP MỜ (FUZZY SET
THEORY) ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ QUẢN LÝ TƯỚI
21
2.1 Phân tích lựa chọn các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý tưới 21
2.1.1 Cơ sở khoa học xây dựng các chỉ tiêu dánh giá 19
2.1.2 Đề xuất các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý tưới 26
2.2 Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) đánh giá hiệu quả
quản lý tưới
30
2.2.1 Khái niệm cơ bản về lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) 30
2.2.2 Các bước áp dụng lý thuyết tập mờ đánh giá hiệu quả quản lý tưới 32
CHƯƠNG III: ỨNG DỤNG LÝ THUYẾT TẬP MỜ ĐỂ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ
CÁC MÔ HÌNH NGHIÊN CỨU
38
3.1 Lựa chọn các mô hình để đánh giá 38 3.2 Tính toán xác định các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả các mô hình quản lý 49
3.2 Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) đánh giá hiệu quả
các 5 mô hình nguyên cứu
50
CHƯƠNG IV: ĐỀ XUẤT CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ
CÁC CÔNG TRÌNH THUỶ LỢI LIÊN XÃ
58
4.1 Giải pháp về cơ chế chính sách 58
4.2 Thực hiện phân cấp quản lý 59
4.3 Giải pháp về chính sách 62
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 64
1. Kết luận 64
2. Kiến nghị 65
PHẦN PHỤ LỤC
TÀI LIỆU THAM KHẢO



DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ

Hình 2.1: Sơ đồ áp dụng phương pháp Lý thuyết tập mờ xếp hạng hiệu quả
các mô hình quản lý tưới
32
Hình 2.2: Ma trận số liệu X 33
Hình 3.1: Sơ đồ bố trí hệ thống công trình thủy lợi Ngòi Là 40
Hình 3.2: Bản đồ khu tưới kênh N3-3 43
Hình 3.3: Hiện trạng kênh N3-3 43
Hình 3.4: Bản đồ khu tưới kênh N16 47
Hình 3.5: Hiện trạng tuyến kênh N16 47
















DANH MỤC CÁC BẢNG

Bảng 1.1: Kết quả các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của 3 hệ thống
thuỷ nông N22A, Ngòi Là và N4B
13
Bảng 1.2: Kết quả các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của hệ thống thuỷ
nông Nam Thạch Hãn
14
Bảng 1.3: Kết quả các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả hoạt động của hệ thống thuỷ
nông huyện Ứng Hoà
15
Bảng 2.1: Tổng hợp các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả mô hình quản lý công trình
thủy lợi liên xã
29
Bảng 2.2: Điểm ứng với mức sự quan trọng của các chỉ tiêu 36
Bảng 3.1: Tổng hợp đặc điểm các mô hình quản lý công trình thủy lợi liên xã 48
Bảng 3.2: Xác định các chỉ tiêu đánh giá của các hệ thống thủy lợi liên xã 49
Bảng 3.3: Ma trận số liệu X 50
Bảng 3.4: Ma trận chuẩn hoá Y 51
Bảng 3.5: Kết quả các phần tử của ma tận R và tổng các hàng của R với trọng
số của các chỉ tiêu đều bằng 1 (Wk=1)
51
Bảng 3.6: Bảng kết quả xác định mức độ quan trọng của các chỉ tiêu đánh giá 52
Bảng 3.7: Kết quả các phần tử của ma tận R và tổng các hàng của R với Wk
của các chỉ tiêu đánh giá khác nhau
56








CÁC TỪ VIẾT TẮT

NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn
BQL: Ban quản lý
CTTL: Công trình thuỷ lợi
FAO: Tổ chức nông lương Quốc tế
HDN: Hội dùng nước
HTX: Hợp tác xã
HTXNLN: Hợp tác xã nông lâm nghiệp
HTXDN: Hợp tác xã dùng nước
HTXNN: Hợp tác xã nông nghiệp
IMT: Chuyển giao quản lý tưới
(Irrigation Management Transfer)
IWMI: Viện quản lý nước quốc tế
KTCTTL: Khai thác công trình thuỷ lợi
PIM: Quản lý tưới có sự tham gia của cộng đồng (Pariticipartory Irrigation
Management)
PTNT: Phát triển nông thôn
QLKTCT: Quản lý khai thác công trình
TCDN: Tổ chức dùng nước
TCHTDN: Tổ chức hợp tác dùng nước
TNHH MTV: Trách nhiệm hữu hạn một thành viên
UBND: Uỷ ban Nhân dân
WB: Ngân hang thế giới
WUA: Hội người dùng nước
AHP: Phương pháp lý thuyết phân bậc (Analytical hierarchy)




1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra hầu hết các công trình thủy lợi do chính phủ quản
lý ở các nước đang phát triển có hiệu quả tưới rất thấp. Nguyên nhân cơ bản đối với
hiệu quả thấp ở phần lớn các công trình thủy lợi do nhà nước quản lý là do yếu tố
thể chế hơn là yếu tố kỹ thuật. Nước ta là một nước nông nghiệp, đang phát triển
theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Sự bùng nổ dân số, tốc độ phát triển kinh
tế, đô thị hoá và sự quản lý khai thác không đúng mục đích đã làm suy giảm qũi đất
nông nghiệp và nguồn nước cả về số lượng và chất lượng. Để phát triển nông
nghiệp trong điều kiện đó buộc chúng ta phải có những biện pháp để nâng cao hiệu
quả sử dụng nguồn đất và nước. Điều này không chỉ đòi hỏi phải đầu tư xây dựng
công trình thủy lợi thích hợp để khai thác, mà còn cần phải có phương pháp quản lý
hiệu quả hoạt động của các hệ thống công trình thủy lợi tương xứng với tiềm năng
và năng lực thiết kế để đem lại được lợi ích lớn nhất và bền vững.
Theo báo cáo của Tổng cục thủy lợi (2013) nước ta có khoảng 743 hồ chứa
loại vừa và lớn, 3500 hồ chứa nhỏ, 1017 đập dâng, 4712 cống tiêu, gần 2000 trạm
bơm, hơn 1000 km kênh trục lớn và hàng nghìn các công trình thủy lợi nhỏ các loại.
Những hệ thống tưới này được quản lý bởi:
- Doanh nghiệp nhà nước (Các công ty, xí nghiệp) khai thác công trình thủy
lợi, quản lý những công trình có quy mô lớn: công trình đầu mối, kênh chính, kênh
cấp II hoặc đến kênh cấp III tuỳ qui mô công trình. Phần còn lại do các tổ chức của
người dùng nước quản lý.
- Các xã, xóm và hội người dùng nước quản lý cá hệ thống công trình nhỏ, các
hệ thống kênh mương nội đồng và các công trình nhỏ xây dựng ở những địa hình
khó khăn.
Đặc điểm nổi bật của mô hình này là quản lý hệ thống kênh dựa trên cơ sở
ranh giới hành chính nên hoạt động tương đối hiệu quả ở những hệ thống kênh nằm
gọn trong một xã, tuy nhiên còn tồn tại nhiều vấn đề đối với những tuyến kênh cấp 2
2 phục vụ tưới tiêu cho liên xã. Mô hình tổ chức quản lý các công trình thủy lợi liên
xã hiện nay là kém hiệu lực, mối quan hệ giữa Công ty Khai thác công trình thủy lợi
(KTCTTL) và các tổ chức hợp tác dùng nước là chưa hiệu quả, chưa có sự hợp tác
giữa các tổ chức hợp tác dùng nước ở các xã. Các Công ty KTCTL chưa khuyến
khích người dân tham gia tích cực trong việc quản lý, vận hành, duy tu, bảo dưỡng
công trình thủy lợi. Điều này dẫn đến hiệu quả quản lý tưới thấp ở hầu hết các hệ
ổ chức quản lý còn cồng kềnh, kém hiệu lực, thống thủy lợi liên xã ở nước ta. T
phạm vi quản lý của các doanh nghiệp thủy nông quá rộng (quản lý khép kín từ đầu
mối tới mặt ruộng, trong điều kiện ruộng đất bị chia nhỏ), tổ chức thủy nông cơ sở
hình thành theo kiểu tự phát hoặc áp đặt, thiếu đồng bộ, cơ chế quản lý vẫn nặng
tính bao cấp, hạn chế vai trò và sự tham gia của cộng đồng trong vùng hưởng lợi
vào quản lý .v.v. dẫn đến việc khai thác của các công trình thủy lợi chỉ đạt được
khoảng 50 – 60% công suất thiết kế.
Chính phủ đã khởi xướng chuyển giao quản lý tưới từ các công trình thủy lợi
nhỏ cho các tổ chức dùng nước từ đầu những năm 1998. Tuy nhiên, kết quả của quá
trình chuyển giao cho đến nay còn rất khiêm tốn. Trong khi hầu hết các công trình
thủy lợi là liên xã hoặc liên huyện thì việc chuyển giao lại hầu hết chỉ thực hiện cho
những công trình nhỏ nằm gọn trong một xã. Năm 1998, tỉnh Tuyên Quang đã giải
thể công ty thủy nông và thành lập mô hình Ban quản lý công trình thủy lợi để quản
lý toàn bộ các công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh, bao gồm cả các công trình liên
huyện, liên xã. Cũng từ năm 1998, dự án Hỗ trợ thủy lợi Miền Trung do Ngân hàng
Châu Á hỗ trợ (Dự án ADB2) đã xây dựng được 4 mô hình liên hiệp tổ chức dùng
nước quản lý các tuyến kênh cấp 2 liên xã ở hệ thống thủy lợi Sông Chu, tỉnh Thanh
Hóa và hệ thống Bắc Nghệ An, tỉnh Nghệ An. Tuy nhiên, đến nay các mô hình này
hoạt động gặp nhiều khó khăn, nhất là trong bối cảnh thực hiện chính sách miễn
giảm thủy lợi phí, do vậy mà mô hình liên hiệp tổ chức dùng nước quản lý kênh cấp 3
2 liên xã chưa được phát triển nhân rộng. Gần đây năm 2012, dự án Hỗ trợ thủy lợi
Việt Nam do Ngân hàng thế giới hỗ trợ (Dự án WB3) đã thực hiện thí điểm chuyển
giao kênh cấp 2 liên xã cho các liên hiệp tổ chức dùng nước quản lý ở hệ thống Cầu
Sơn- Cấm Sơn (Bắc Giang), Kẻ Gỗ (Hà Tĩnh) và Phú Ninh (Quảng Nam).
Để nâng cao hiệu quả của các công trình thủy lợi cần phải đánh giá tác động
của các mô hình quản lý khác nhau tới hiệu quả tưới và hiệu quả hoạt động của các
tổ chức quản lý, từ đó tìm ra các mô hình quản lý phù hợp cho các hệ thống thủy lợi
khác nhau ở nước ta. Phương pháp thông thường được sử dụng để đánh giá hiệu quả
quản lý tưới là tính toán xác định các chỉ tiêu đánh giá để lượng hoá các khía cạnh
khác nhau về hiệu quả quản lý tưới. Việc so sánh hiệu quả của các hệ thống thủy lợi
khác nhau thường sử dụng phương pháp chuyên gia để xác định các trọng số cho
các chỉ tiêu đánh giá. Phương pháp chuyên gia có ưu điểm là tập hợp được ý kiến
của nhiều chuyên gia về vai trò quan trọng của các chỉ tiêu đánh giá, bằng cách cho
điểm trọng số cho các chỉ tiêu đánh giá. Tuy nhiên phương pháp chuyên gia cũng có
hạn chế là việc xác định các trọng số cho các chỉ tiêu đánh giá lệ thuộc vào chủ
quan của người đánh giá.
Do vậy mà đề tài “Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory)
đánh giá hiệu quả quản lý tưới của các mô hình quản lý công trình thủy lợi liên xã”
có ý nghĩa khoa học và thực tiễn cao.
2. Mục đích của đề tài
Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) để đánh giá, xếp
hạng một cách khách quan hiệu quả quản lý tưới của các mô hình tổ chức quản lý
các công trình thủy lợi liên xã, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản
lý các công trình thủy lợi liên xã.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4
ã Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu của Luận văn là các công
trình thủy lợi phục vụ tưới cho nhiều xã (liên xã).
ã Phạm vi nghiên cứu: Luận văn tập trung nghiên cứu đánh giá hiệu quả quản
lý tưới của 5 mô hình tổ chức quản lý công trình thủy lợi liên xã: Công ty quản lý
Kênh N20 (Hệ thống Bắc Nghệ An), Ban quản lý công trình thủy lợi Ngòi Là
(Tuyên Quang), HTXDN kênh N6 (Hệ thống Bắc Nghệ An), Hiệp hội sử dụng nước
quản lý kênh N3-3 (Hệ thống Kẻ Gỗ- Hà Tĩnh), Hợp tác xã dùng nước quản lý kênh
N16 (Hệ thống Phú Ninh).
4. Cách tiếp cận và phương pháp nghiên cứu
ã Cách tiếp cận
- Đánh giá, so sánh hiệu quả quản lý tưới của các mô hình tổ chức quản lý
công trình thủy lợi liên xã là cần thiết để đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả
quản lý các công trình thủy lợi liên xã.
- Việc so sánh hiệu quả của các hệ thống thủy lợi bằng phương pháp chuyên
gia thông thường để xác định các trọng số cho các chỉ tiêu đánh giá còn lệ thuộc vào
chủ quan của người đánh giá.
- Áp dụng lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) khắc phục được chủ quan của
người đánh giá nhờ việc áp dụng công cụ toán học hiện đại để xác định các trọng số
đối với các chỉ tiêu đánh giá để đánh giá khách quan hiệu quả quản lý tưới.
- Kết quả đánh giá khách quan hiệu quả quản lý tưới là cơ sở khoa học cho
việc đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý tưới, nâng cao hiệu quả quản lý công
trình thủy lợi liên xã.
ã Phương pháp nghiên cứu
Các phương pháp nghiên cứu sau được sử dụng trong nghiên cứu luận văn:
- Áp dụng các phương pháp điều tra, đánh giá có sự tham gia PRA để thu thập
các thông tin, như phương pháp phỏng vấn và sử dụng các phiếu điều tra.
- So sánh hiệu quả của các hệ thống thủy lợi khác nhau bằng phương pháp
chuyên gia thông thường để xác định các trọng số cho các chỉ tiêu đánh giá. 5
- Áp dụng phương pháp lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) kết hợp với
phương pháp Lý thuyết phân bậc (để đánh giá, xếp hạng hiệu quả các mô hình quản
lý công trình thủy lợi liên xã).
- Áp dụng phương pháp phân tích chọn lọc, kế thừa để đề xuất các giải pháp
hoàn thiện các mô hình quản lý tưới.
5. Kết quả đạt được của luận văn
ã Đề xuất hệ thống chỉ tiêu đa thứ nguyên đánh giá hiệu quả các mô hình quản
lý tưới, bao gồm 9 chỉ tiêu được chia thành làm 3 nhóm: (i) Các chỉ tiêu đánh giá
hiệu quả phân phối nước, (ii) Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả duy tu bảo dưỡng công
trình và (iii) Các chỉ tiêu đánh giá hiệu quả quản lý tài chính.
ã Đề xuất phương pháp áp dụng Lý thuyết tập mờ (fuzzy set theory) để đánh
giá hiệu quả các mô hình quản lý tưới. Trên cơ sở đề xuất các bước tính toán, một
chương trình tính toán sử dụng ngôn ngữ FORTRAN được thiết lập để áp dụng Lý
thuyết tập mờ (fuzzy set theory) đánh giá hiệu quả quản lý tưới cho 5 hệ thống
nghiên cứu.
ã Đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quản lý các công trình thủy lợi liên xã.