Tiến Sĩ Ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc làm của nông dân tỉnh Vĩnh Phúc

Luận án tiến sĩ năm 2014
Đề tài: Ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc làm của nông dân tỉnh Vĩnh Phúc





iii
MỤC LỤC

LỜI CAM ĐOAN i
LỜI CẢM ƠN . ii
MỤC LỤC . iii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT . vii
DANH MỤC CÁC BẢNG viii
DANH MỤC CÁC ĐỒ THỊ, SƠ ĐỒ . x
MỞ ĐẦU 1
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu . 1
2. Mục tiêu nghiên cứu 2
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 3
4. Tổng quan về tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án 3
5. Tính mới và những đóng góp của đề tài 7
6. Kết cấu của luận án . 8
Chương 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ ẢNH HưỞNG CỦA ĐÔ THỊ HÓA
ĐẾN VIỆC LÀM CỦA NÔNG DÂN . 9
1.1. Một số vấn đề lý luận về đô thị, đô thị hóa 9
1.1.1. Khái niệm về đô thị, đô thị hóa 9
1.1.2. Đô thị hóa và vấn đề việc làm của nông dân 12
1.2. Lý luận về việc làm 18
1.2.1. Một số khái niệm cơ bản 18
1.2.2. Tạo việc làm . 22
1.2.3. Một số mô hình lý thuyết tạo việc làm . 29
1.3. Ảnh hưởng của đô thị hoá đến việc làm của nông dân 31
1.3.1. Những ảnh hưởng tích cực . 31
1.3.2. Những ảnh hưởng tiêu cực . 34

iv
1.4. Những nhân tố ảnh hưởng đến việc làm của nông dân trong quá trình đô
thị hoá 34
1.4.1. Những nhân tố thuộc về người lao động 35
1.4.2. Những nhân tố thuộc về người sử dụng lao động 37
1.4.3. Những nhân tố thuộc về nhà nước 39
1.5. Kinh nghiệm giải quyết việc làm trong quá trình đô thị hóa . 49
1.5.1. Trên thế giới . 49
1.5.2. Ở Việt Nam . 51
1.5.3. Bài học kinh nghiệm rút ra cho Vĩnh Phúc 53
Chương 2. PHưƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 56
2.1. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích . 56
2.1.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc
làm của nông dân 56
2.1.2. Khung phân tích ảnh hưởng của của đô thị hóa đến việc làm của
nông dân tỉnh Vĩnh Phúc 58
2.1.3. Câu hỏi nghiên cứu . 60
2.2. Phương pháp nghiên cứu 60
2.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu 60
2.2.2. Phương pháp thu thập thông tin . 61
2.2.3. Phương pháp tổng hợp 65
2.2.4. Phương pháp phân tích thống kê 65
2.2.5. Phương pháp SWOT . 68
2.2.6. Phương pháp đánh giá mức độ đô thị hoá theo phương pháp đa
tiêu chí 69
2.2.7. Phương pháp dự báo cung - cầu lao động . 73
2.3. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu . 75

v
Chương 3. THỰC TRẠNG ẢNH HưỞNG CỦA ĐÔ THỊ HÓA ĐẾN
VIỆC LÀM CỦA NÔNG DÂN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC . 77
3.1. Đặc điểm về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội 77
3.1.1. Điều kiện tự nhiên . 77
3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội 79
3.2. Thực trạng quá trình đô thị hóa ở tỉnh Vĩnh Phúc (trường hợp huyện
Bình Xuyên) . 83
3.2.1. Phân tích ĐTH theo phương pháp đa tiêu chí . 83
3.2.2. Phân tích đô thị hoá theo tiêu chí diện tích đất phi nông nghiệp và
lao động đô thị (phương pháp một tiêu chí) 88
3.3. Thực trạng việc làm của nông dân huyện Bình Xuyên dưới ảnh hưởng của
đô thị hoá . 89
3.3.1. Ảnh hưởng của quá trình đô thị hoá đến việc làm của nông dân
huyện Bình Xuyên . 89
3.3.2. Nông dân huyện Bình Xuyên tiếp cận cơ hội việc làm trong quá
trình đô thị hóa 96
3.3.3. Mức độ ảnh hưởng của các nhân tố đến việc làm . 114
3.3.4. Kết quả phân tích SWOT 115
3.3.5. Những mặt đạt được, hạn chế, bất cập, nguyên nhân và những vấn
đề đặt ra trong tiếp cận cơ hội việc làm của nông dân huyện Bình Xuyên . 118
Chương 4. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HưỚNG VÀ NHỮNG GIẢI PHÁP CƠ
BẢN GIẢI QUYẾT VIỆC LÀM CHO NÔNG DÂN TRONG QUÁ TRÌNH
ĐÔ THỊ HÓA TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH PHÚC ĐẾN NĂM 2020 . 121
4.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước . 121
4.1.1. Bối cảnh quốc tế . 121
4.1.2. Bối cảnh trong nước . 122

vi
4.2. Quan điểm, phương hướng, mục tiêu về giải quyết việc làm trong quá
trình đô thị hoá 122
4.2.1. Quan điểm 122
4.2.2. Phương hướng 125
4.2.3. Mục tiêu 126
4.3. Dự báo cung cầu lao động 127
4.3.1. Dự báo cung lao động . 127
4.3.2. Dự báo cầu lao động . 127
4.3.3. Cân đối cung cầu lao động . 127
4.4. Những giải pháp nhằm tạo điều kiện cho nông dân tỉnh Vĩnh Phúc tiếp
cận cơ hội việc làm trong quá trình đô thị hoá 128
4.4.1. Nhóm giải pháp về chất lượng cung lao động 128
4.4.2. Nhóm các giải pháp về cầu lao động 135
4.4.3. Nhóm giải pháp về cơ chế chính sách hỗ trợ của Nhà nước 143
KẾT LUẬN 149





1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu
Việt Nam đang trong công cuộc đẩy mạnh công nghiệp hóa - hiện đại hóa
(CNH - HĐH) đất nước và hội nhập quốc tế. Công nghiệp hoá (CNH), đô thị hoá
(ĐTH) đang là xu hướng chủ đạo tác động mạnh mẽ đến đời sống kinh tế - xã hội
(KT - XH) ở nhiều vùng lãnh thổ nước ta. Quá trình đô ĐTH là xu thế tất yếu của
một xã hội phát triển, phản ánh kết quả của sự tập trung công nghiệp và sự thay đổi
mối quan hệ giữa khu vực nông thôn và đô thị. Dưới những ảnh hưởng của quá
trình ĐTH đã tạo dựng được nhiều cơ sở hạ tầng khang trang hiện đại phục vụ cho
phát triển KT - XH của mỗi vùng, cải thiện đời sống người dân góp phần vào tăng
trưởng và phát triển kinh tế địa phương.
Trong khoảng một thập kỷ gần đây, việc đẩy nhanh quá trình CNH, ĐTH ở
tỉnh Vĩnh Phúc đã diễn ra khá nhanh. Một mặt, quá trình ĐTH tạo ra những “cực tăng
trưởng" có sức lan toả rộng lớn đến các vùng nông thôn Vĩnh Phúc: sự thay đổi về
KT - XH: đời sống của người dân từng bước được nâng lên, hệ thống giao thông từng
bước được cải thiện, đã có sự dịch chuyển tích cực trong cơ cấu kinh tế, cơ cấu lao
động theo hướng tăng mạnh ở lĩnh vực công nghiệp, dịch vụ và giảm ở lĩnh vực nông
nghiệp (NN), sự dịch chuyển nguồn cung cấp nguyên liệu, di dân giữa các vùng,
miền ., bộ mặt nông thôn đã có những thay đổi đáng kể. Cùng với quá trình ĐTH,
những nhà máy, xí nghiệp mọc lên ngày càng nhiều, số lượng lao động chuyển từ lĩnh
vực NN sang lĩnh vực công nghiệp ngày càng lớn đã dần hình thành nên một đội ngũ
lao động công nghiệp có kỹ năng, tay nghề và có thu nhập tăng đáng kể đặc biệt là
những lao động làm việc ở các nhà máy có vốn đầu tư nước ngoài.
Tuy nhiên, ĐTH cũng để lại nhiều hệ luỵ trên các phương diện KT - XH: nảy
sinh những vấn đề KT - XH nhức nhối, gây bất ổn định xã hội, cản trở quá trình
phát triển bền vững . Quá trình ĐTH đã mở rộng không gian đô thị, không gian
công nghiệp đồng thời thu hẹp các vùng sản xuất NN vốn đã tồn tại và phát triển lâu
đời. Quá trình ĐTH càng diễn ra mạnh thì ngày càng có nhiều lao động nông thôn
bị mất đất canh tác, diện tích đất giành cho sản xuất NN cũng ngày càng bị thu hẹp,
công ăn việc làm của bà con nông dân từ bao đời nay dựa vào đồng ruộng để sinh
sống nay đứng trước nguy cơ mất đất để sản xuất, thất nghiệp cao, mất việc làm và
thu nhập bị ảnh hưởng, không ít hộ gia đình nông dân rơi vào cảnh khó khăn do
không chuyển đổi được nghề nghiệp, không thích ứng được với thay đổi đã dẫn đến
thiếu việc làm, thu nhập giảm sút.

2
Bên cạnh đó, hàng loạt các vấn đề liên quan khác phát sinh như: quá trình
ĐTH quá nhanh, vấn đề an ninh lương thực, vấn đề phân hóa giàu nghèo trở
thành vấn đề cốt lõi khi thực hiện quá trình CNH - HĐH ở Vĩnh Phúc. Các khu đô
thị mới xuất hiện ở các vùng nông thôn ngày càng nhiều nhưng cũng kéo theo hệ
lụy thực tế là khi ruộng đất cho sản xuất NN không còn hoặc là còn rất ít, cơ hội
việc làm của nông dân có nhiều thay đổi thì bà con sẽ duy trì cuộc sống của mình
như thế nào? Đây không chỉ là câu hỏi đặt ra cho riêng Vĩnh Phúc mà nó còn là câu
hỏi đặt ra cho các vùng nông thôn khi phải nhường diện tích đất NN để xây dựng
các nhà máy, các đô thị cũng như các công trình công cộng khác trong quá trình
thực hiện CNH - HĐH.
Tuy nhiên, cho đến nay chưa có một nghiên cứu cụ thể nào về ảnh hưởng của
ĐTH đến đời sống của người dân Vĩnh Phúc và đặc biệt là vấn đề việc làm của
người nông dân địa phương.
Nghiên cứu và đề ra các giải pháp hữu hiệu để thúc đẩy CNH - HĐH thông
qua ĐTH là một tất yếu khách quan gắn liền với giải quyết thỏa đáng vấn đề việc
làm, thu nhập cho nông dân địa phương trong giai đoạn hiện nay. Chính vì lẽ đó, tôi
lựa chọn nghiên cứu đề tài: “Ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc làm của nông
dân tỉnh Vĩnh Phúc” được chọn làm đề tài Luận án. Đề tài có giá trị về mặt lý luận
cũng như thực tiễn rất sâu sắc đối với việc hoạch định chính sách KT - XH của tỉnh
Vĩnh Phúc giai đoạn 2010 - 2020.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát
Làm rõ ảnh hưởng của ĐTH đến việc làm của nông dân tỉnh Vĩnh Phúc từ đó
đề xuất giải pháp để nông dân tiếp cận được việc làm trong bối cảnh ĐTH.
2.2. Mục tiêu cụ thể
a. Góp phần hệ thống hóa và phát triển một bước cơ sở lý luận và thực tiễn
về những ảnh hưởng của ĐTH đến việc làm của người nông dân.
b. Làm rõ những ảnh hưởng của đô thị hóa đến việc làm của nông dân tỉnh
Vĩnh Phúc.
c. Đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm giúp nông dân tiếp cận được việc làm
trong quá trình ĐTH ở tỉnh Vĩnh Phúc.

3
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của luận án là việc làm của người nông dân do ảnh
hưởng của ĐTH, sự chuyển đổi về nghề nghiệp, sự dịch chuyển trong cơ cấu lao
động trong các lĩnh vực. Trong đó, việc làm của người nông dân được nghiên cứu
trên phương diện khả năng tạo việc làm từ: chính người lao động tự tạo ra, do doanh
nghiệp hoặc do Nhà nước tạo ra.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
+ Phạm vi không gian: Đề tài tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của ĐTH đến
việc làm của nông dân tỉnh Vĩnh Phúc.
Địa bàn khảo sát, điều tra, nghiên cứu các đối tượng (nông hộ, người lao
động, doanh nghiệp) được thực hiện tại huyện Bình Xuyên, là địa bàn có sự chuyển
dịch cơ cấu kinh tế cũng như tốc độ tăng trưởng ấn tượng trong giai đoạn 2000 -
2012. Trên cơ sở những ưu việt và hạn chế được phân tích, đánh giá ở huyện Bình
Xuyên tác giả đưa ra những khuyến nghị, giải pháp cho trong việc giải quyết việc
làm trong quá trình ĐTH trên địa bàn tỉnh Vĩnh Phúc.
+ Phạm vi thời gian:
Đề tài nghiên cứu việc làm của nông dân tỉnh Vĩnh Phúc dưới ảnh hưởng của
ĐTH đến từ năm 2005 - 2012 và khuyến nghị giải pháp để nông dân tiếp cận việc
làm trong giai đoạn từ nay đến năm 2020.
+ Phạm vi nội dung:
Nghiên cứu và phát triển một bước cơ sở lý luận và khảo sát kinh nghiệm
thực tiễn về việc làm và những ảnh hưởng của ĐTH đến việc làm của nông dân.
Làm rõ những thay đổi việc làm của nông dân ở tỉnh Vĩnh Phúc do tác động của
ĐTH và trên cơ sở đó đề ra những giải pháp để nông dân tỉnh Vĩnh Phúc tiếp cận
việc làm của dưới tác động của ĐTH đến năm 2020.
4. Tổng quan về tình hình nghiên cứu có liên quan đến luận án
Đến nay đã có khá nhiều nghiên cứu trong nước về quá trình ĐTH và những
ảnh hưởng của ĐTH tới mọi mặt của đời sống xã hội đặc biệt là tới đời sống những
người nông dân: